EleĢtirel DüĢünmeyi Öğretme

Önceleri, eğitimin içerik öğretmeye dayalı (Fisher, 2001, 1) olmasına karĢın, günümüz dünyasında, eleĢtirel düĢünmenin önem kazanmasıyla, eğitim daha farklı bir noktaya kaymıĢ ve bireylere eleĢtirel düĢünme becerisini kazandırarak onları kendi ayakları üzerinde durma konusunda desteklemeye yönelmiĢtir (Lee, 2004, 2). Dolayısıyla, eleĢtirel düĢünmeyi öğretmeyi temel alan eğitim sisteminde, anlatma ve yapma gibi öğrenme yaĢantıları değil, öğrencilerin kapasiteleri için farklı öğrenme yaĢantıları örgütlenmelidir (ġahinel, 2007, 55). Benzer Ģekilde, Akbıyık ve Seferoğlu (2006, 91), Aydede (2009, 41) ve Tümkaya da (2011, 216) öğretimde bilgi alıĢveriĢi yerine, düĢünmeyi öğrenme ve öğretmenin önemine değinmiĢtir. Pogrow (1988, 83) ise bu durumu; deneyimlemenin, bilgiyi öğrenmeden daha önemli olduğunu ortaya koyarak açıklamıĢtır. Günümüzde, eğitim alanında; bilgi aktarımından çok bilgiye ulaĢma ve kullanma becerilerini kazandırma boyutu önemlidir (Akınoğlu, 2003, 8). Paul da (1992, 140) öğrencilere ―ne‖ düĢünmeleri gerektiğinden çok ―nasıl‖ düĢünmeleri gerektiğinin öğretilmesinin önemine değinmiĢtir. Dolayısıyla, eleĢtirel düĢünme eğitimindeki en önemli noktalardan biri de, öğretmenlerin bilgi kaynağı pozisyonunda olmaması (Baker ve Rudd, 2001, 182; Tsui, 1998, 81), bilgiyi akılda tutmaya/ezbere yönelik bir eğitim vermemesi (Ġrfaner, 2002, 27) ve öğrencileri düĢünmeye, araĢtırmaya ve sorgulamaya yönlendirmesidir (Thompson, 2011, 4). Thompson (2011, 2-3) derin araĢtırmaların, sorgulamanın, keĢfin ve analizin eleĢtirel düĢünme sınıflarında gerekli olduğuna değinmiĢtir.

Eğitimde eleĢtirel düĢünmenin önemini Hocaoğlu (2002,23) ―…yüksek seviyeli bir eğitim için öncelikle yüksek seviyeli, ciddi, sağlam ve sağlıklı bir ―eğitim felsefesi‖ gereklidir. Böylesi bir eğitim felsefesinin göstereceği ilk gerçeklerden birisi, … bilgi ve değer üreten [düĢünen] nesiller yetiĢtirmek…‖ diyerek ifade etmiĢtir. Akbıyık ve Seferoğlu da (2006, 91) öğrencilerin eleĢtirel düĢünür olmalarının önemini; ―…düĢünen, eleĢtiren, üreten, bilgiye ulaĢma yollarını bilen bireyler yetiĢtirmek önemlidir‖

59

ifadesiyle ortaya koymuĢtur. Dolayısıyla, bireylerin ileriki hayatlarında baĢarılı olmaları, kendileri ve çevrelerine faydalı olmaları ve günümüzde ihtiyaç duyulduğu üzere dünyadaki geliĢime ayak uydurabilmek için, Akınoğlu‘nun (2003, 9) ifade ettiği üzere günümüzde, öğrencileri düĢünen birer yurttaĢ olarak yetiĢtirmek önemlidir. Dolayısıyla, bu düĢüncelerden hareketle, eğitimin güçlü ve sağlıklı olabilmesi için sağlam düĢünürler yetiĢtirmek önem arz eder.

ĠletiĢim teknolojisi, bilgideki geliĢme ve modern dünyaya ayak uydurabilmek için, entelektüel becerilere olan ihtiyaç, öğretimin geleneksel değerinin tekrar keĢfedilip, öğrenme deneyimlerini günümüzün Ģartlarına göre programlama ve düzenleme gereksinimini ortaya çıkarır (Dam ve Volman, 2004, 359; Garrison, 2002, 2). Bu durumda, hem günlük hem de akademik hayat için önem arz eden eleĢtirel düĢünmenin (2006, 86) eğitim hayatında bireylere kazandırılması gerekir. Bireyleri iyi kararlar almaları ve kendi geleceklerini geliĢtirmeleri için gerekli bilgiyle ve beceriyle donatmak ve onların toplumun etkin bireyleri olmalarını sağlamak oldukça önemlidir (Dam ve Volman, 2004, 359; Facione, 1992/2011, 2) ve bu durum da bireylere eleĢtirel düĢünmeyi öğreterek gerçekleĢebilir. Koç (2007, 127) benzer Ģekilde eleĢtirel düĢünmenin, dolayısıyla da eleĢtirel düĢünme öğretiminin ―bireylerin sağlıklı kararlar alarak yaĢamlarını düzenlemelerinde etkili [olduğunu ve] toplumsal geliĢime de destek‖ sunduğunu vurgulamıĢ, bu eğitimi alan, bu beceriye sahip olan bireylerin de önyargısız, diğerlerinin hakkında saygılı, doğru yargılarda bulunabilen kiĢiler olduğunu ve bunun da demokratik durumların oluĢmasında önem arz ettiğine değinmiĢtir (128). Dolayısıyla, eleĢtirel düĢünmeyi öğretmek, eğitimin temel hedeflerindendir (Dewey, 1910, 12; Norris, 1985, 40; Robinson, 1987, 16; Seymour ve Beardslee, 1988, iv; Smith, 1990, 2; Siegel, 1992, 89; Potts, 1994; Bakioğlu ve Hesapçıoğlu, 1997, 55; Tsui, 1999, 185; Giancarlo ve Facione, 2001, 2; Owalobi, 2003, 2; Lee, 2004, 7; Özdemir, 2005b, 21; Akbıyık ve Seferoğlu, 2006, 91; Aybek, 2006, 1; Güven ve Kürüm, 2006, 75; Klimoviene vd., 2006, 77; Seferoğlu ve Akbıyık, 2006, 199; Akar, 2007, 4; ġahinel, 2010, 123; CTC, 2011; Thompson, 2011, 2; Tümkaya, 2011, 229). Norris (1985, 40) de bu durumu, benzer Ģekilde; eleĢtirel düĢünmenin öğretim sürecinde kullanılabilecek seçeneklerden değil, eğitimin anahtar bir parçası durumunda olduğunu ortaya koyarak açıklamıĢ, McKendree ve diğerleri de (2002, 58) eleĢtirel düĢünmenin eğitimde oldukça faydalı olduğuna dikkat çekmiĢtir. Greenlaw ve DeLoach (2003, 36) da, eleĢtirel

60

düĢünmenin liberal lisans eğitiminin bir sonucu olduğunu belirterek, bu kavramın eğitimdeki yerine dikkat çekmiĢtir. Dolayısıyla, eleĢtirel düĢünme, üst düzey düĢünme eğitimde önem arz eden bir konudur (Udall ve Daniels, 1991, 1).

Seferoğlu ve Akbıyık (2006, 196), bu fikri; günümüzde, eğitimin en önemli amacının değiĢik koĢullara uyum sağlayabilen, esnek ve açık düĢünebilecek bireyler yetiĢtirmek olduğunu vurgulayarak ortaya koymuĢtur. Benzer Ģekilde, Owolabi de (2003, 2), eğitimin temelinin bireylerin performans ve problem çözme sürecini geliĢtirmek için, onların düĢünme sürecinde belli doğrultularda etki yaratmak olduğunu vurgulamıĢtır. Torres ve Cano ise (1995, 55) eğitimin hedefini; bireyleri sınıflarında ve ileriki kariyerlerinde baĢarıya götürecek zihinsel iĢleyiĢlerini geliĢtirmek olarak açıklamıĢtır. ÇalıĢkan (2009, 59) ise, eleĢtirel düĢünmenin geliĢtirilmesinin ilköğretimden üniversiteye kadar önemli bir amaç olduğunun altını çizmiĢtir. Bu sebeple, eleĢtirel düĢünmeyle etkin olarak uğraĢmak her bir öğrenme toplumunun temelinde yer alır (Collison, Elbaum, Haavind ve Tinker, 2000, 127; Garrison, 2002, 1). Kısacası, eleĢtirel düĢünme eğitimi önem taĢıyan ve yerine getirilmesi gereken bir süreçtir (Leshowitz vd., 1993, 483; Sarıgül, 2005, 41) ve tüm alan ve derslerde öğretilebilir (Akbıyık, 2002, 35; Gürkaynak ve diğerleri, 2003, 18; Alkaya, 2006, 108; Rana, 2011, 5). Rana (2011, 5) ve Thompson (2011, 1) eleĢtirel düĢünmeyi öğretmenin tüm disiplinler ve seviyelerde geçerli bir hedef olduğuna değinmiĢtir. Bu durum Brookfield (1997, 67) tarafından da ortaya konulmuĢ, eğitimci, toplum çalıĢanları, sosyal eylemci, danıĢman, terapist ve diğer tüm yardım amaçlı mesleklerin temel hedefinin bireyleri eleĢtirel düĢünür olarak yetiĢtirmek olması gerektiğini vurgulamıĢtır. Gibson (1995, 27) ile Baker ve Rudd (2001, 182) da, günümüzde eleĢtirel düĢünmenin, iĢverenler, ebeveynler, yöneticiler ve öğrencilerin kendileri tarafından geliĢtirilmesi istenen bir beceri olduğuna ve mezunlarda mevcut olması gerektiğine değinmiĢtir. Benzer Ģekilde, Kökdemir de (2003, 50) eleĢtirel düĢünmenin eğitimci, bürokrat ve iĢverenler tarafından önemli görüldüğünü belirtmiĢtir. Bu bilgilerden hareketle, eleĢtirel düĢünme, eğitimli ve baĢarılı olmanın bir gereğidir (Norris, 1985, 40; Paul, 1992, 140; Gibson, 1995, 27; Fisher, 1998, 3; Chaffee, 1999, 5; Seferoğlu ve Akbıyık, 2006, 196). Dolayısıyla da, iyi bir eğitimin eleĢtirel düĢünmeyi geliĢtirmeyi de içermesi gerekmektedir (Hare, 1999, 95) ve bunun sebebi de eleĢtirel düĢünmenin daha iyi bir eğitim için gerekliliğidir (Karakoç, 2011, 35). Swartz (2002, 73) ise, düĢünmenin

61

öğrenme ve baĢarı eğilimini desteklediğini vurgulamıĢ, Shook (2002a, 26) da düĢünme olmadan öğrenmenin gerçekleĢemeyeceğini ileri sürmüĢtür. Kısacası, eleĢtirel düĢünme; bir yandan eleĢtirel düĢünme eğitimin temel hedefi olarak ele alınması gereken bir beceriyken, diğer yandan da, öğrenmeyi daha bilinçli duruma getiren ve biliĢsel farklındalığı arttıran bir beceridir (Akbıyık ve Seferoğlu, 2006, 92). Dolayısıyla, eğitim ve yüksek seviyeli düĢünme karĢılıklı olarak birbirini geliĢtirir.

EleĢtirel düĢünme, aynı zamanda, hayatın her aĢamasında, baĢarı ve bireylerin geleceğe hazırlanmaları için göz önünde bulundurması, kullanılması gereken bir özellik olarak yer almaktadır (Harris, 1998; Fisher, 1998, 3; Tsui, 2002; Güven ve Kürüm, 2006, 79, 86). Benzer Ģekilde Coughlan (2008, 2) da, eleĢtirel düĢünmenin öğrenmeye daha derinlemesine ve bütüncül bir yaklaĢım getirmede önemli yeri olduğunu savunmaktadır. EleĢtirel düĢünme becerilerini kazanmıĢ ve kendi öğrenmeleri konusunda sorumluluk sahibi olan öğrenciler daha etkili düĢünür ve öğrenirler (Akınoğlu, 2003, 24; Aydede, 2009, 41).

EleĢtirel düĢünme engellerinin, bireylerin etkin ve derinlemesine düĢünmelerinin önünde duran, önemli sorunlar olmaları, bu engellerin ortadan kaldırılması gerekliliğini ortaya koyar. BaĢka bir deyiĢle, eleĢtirel düĢünmeyle ilgili yapılan araĢtırmalar, her ne kadar zor da olsa, eleĢtirel düĢünmenin öğretebildiğini (Bakioğlu ve Hesapçıoğlu, 1997, 55) ve geliĢtirilebildiğini göstermektedir (Leshowitz, Jenkens, Heaton ve Bough, 1993, 483; Angelo, 1995, 6; Akbıyık, 2002, 35; Akınoğlu, 2003, 17; Halpern, 2003, 10; Owolabi, 2003, 3). EleĢtirel düĢünmenin öğretimi ve önündeki engellerin fark edilmesi büyük önem arz eder (Akınoğlu, 2003, 7), çünkü eleĢtirel düĢünmenin geliĢtirilmesi, öncelikle eleĢtirel düĢünmeyi engelleyen etmenlerin belirlenerek ortadan kaldırılmasına bağlıdır. Bir baĢka deyiĢle, bireylerin eleĢtirel düĢünme anlamında hangi noktada olduklarını anlamak için gerekli durum değerlendirmeleri yapıp, eldeki verilere istinaden de eleĢtirel düĢünmeyi geliĢtirici faaliyetlerde bulunmak önem arz eden bir noktadır. Bireylerin sahip oldukları eski bilgilerini ciddi bir Ģekilde sorgulamaları ve bunu yapmaları için onlara verilen destek, bu engellerin ortadan kalkması için önemlidir (Paul, 1992, 137). Bu aĢamadan sonra da eleĢtirel düĢünmenin öğretilmesi ve geliĢtirilmesi aĢamasına geçilebilir. Gerekli eleĢtirel düĢünme becerileri öğretildikten sonra da; Siegel (1992, 89), Halpern (1997, 7), Türkmen-Dağlı (2008, 19) ile Moore ve

62

Parker‘ın (2009, 4) ortaya koyduğu üzere, bu beceriler farklı disiplin alanlarında kullanılabilir.