EleĢtirel DüĢünme Engelleri Ölçeği

Ġlk olarak kullanılmıĢ olan ölçeklerden biri; araĢtırma kapsamında araĢtırmacı tarafından geliĢtirilmiĢ olan ―EleĢtirel DüĢünme Engelleri Ölçeğidir.‖ EleĢtirel düĢünme engelleri üzerine hazırlanmıĢ olan ölçek maddeleri havuzu ilk etapta, literatürden toplanan sınıf içi ve dıĢı engelleri kapsayan veriler ıĢığında 143 madde olarak hazırlanmıĢtır. Daha sonra, bu maddeler, üzerinde öğretmenin en etkili olabileceği engellerin eğitim-öğretim sürecindekiler olduğunu varsayarak, eğitimdeki eleĢtirel düĢünme engelleri kapsamında; 24 maddelik bireysel, 5 maddelik arkadaşlara bağlı ve 9 maddelik öğretmenlere bağlı alt faktörleri kapsayan 38 maddelik ―insan‖ faktörü; 4 maddelik ―materyal‖ faktörü; 11 maddelik ―ders içi faaliyet‖ faktörü; ve 5 maddelik okul ortamı ve 8 maddelik sınıf ortamı alt faktörlerini içeren 13 maddelik ―fiziksel ortam‖ faktörü kapsamında, toplam 66 maddeye düĢürülmüĢtür. Ġkinci etapta ise, Eğitim bilimleri ve Ġngilizce eğitimi alanında ders veren 5 farklı kiĢiden alınan uzman görüĢü doğrultusunda, ölçekte bazı değiĢiklikler yapılmıĢtır ve yapılan değiĢiklikler sonucunda; eğitimdeki eleĢtirel düĢünme engelleri ölçeği; 24 maddelik bireysel, 5 maddelik arkadaşlara bağlı ve 10 maddelik öğretmenlere bağlı alt faktörleri kapsayan 39 maddelik ―insan‖ faktörü; 9 maddelik ―materyal‖ faktörü; 22 maddelik ―ders içi faaliyet‖ faktörü; ve 12 maddelik ―sınıf ortamı‖ faktörü kapsamında, toplam 82 madde olarak düzenlenmiĢtir. Üçüncü etapta ise yapılmıĢ olan düzenlemeler sonucunda; eğitimdeki eleĢtirel düĢünme engelleri ölçeği; 24 maddelik bireysel, 5 maddelik arkadaşlara bağlı ve 9 maddelik öğretmenlere bağlı alt faktörleri kapsayan 38 maddelik ―insan‖ faktörü; 7 maddelik ―materyal‖ faktörü; 22 maddelik ―ders içi faaliyet‖ faktörü; ve 10 maddelik ―sınıf ortamı‖ faktörü kapsamında, toplam 77 madde olarak düzenlenmiĢtir. Dördüncü etapta yapılan değiĢiklikler sonucunda; eğitimdeki eleĢtirel düĢünme engelleri ölçeği; ―Ders içi faaliyet‖ faktöründen çıkarılan bir madde sonucunda, toplamda 76 madde olarak düzenlenmiĢtir.

159

Bu aĢama sonrasında, ölçek, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Fakültesinden 5, Ġnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesinden, bu alanda çalıĢmaları bulunan Nevzat Battal da dahil olmak üzere, 7, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesinden 3, Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesinden 3, Marmara Üniversitesi Eğitim Fakültesinden 1, Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesinden 2, Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesinden 4 kiĢiye; Ġnönü Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulundan 8, Marmara Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulundan 2, Cumhuriyet Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulundan 1 ve Fırat Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulunda 1 kiĢiye olmak üzere toplamda 37 uzmana gönderilmiĢtir. Ayrıca, ölçek EleĢtirel düĢünme alanında birçok çalıĢması bulunan, BaĢkent Üniversitesi Psikoloji Bölümünde görev yapan bir uzmana da gönderilmiĢtir. Bunlarla birlikte, ölçek, Ġnönü Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu öğrencisi olan altı kiĢiye de incelemeleri için verilmiĢtir.

Bu sürecin sonucunda, uzman görüĢü kapsamında elde edilen cevaplar, Ġnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesinden 5 uzman ve 6 hazırlık sınıfı öğrencisi; Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesinden 1 uzman; Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Fakültesinden 2 uzmandan elde edilmiĢ, bu dönütler sonucunda ankette bazı maddelerde değiĢiklik yapılmıĢtır:

BeĢinci olan bu etapta yapılan değiĢiklikler sonucunda; eğitimdeki eleĢtirel düĢünme engelleri ölçeği; 24 maddelik bireysel, 5 maddelik arkadaşlara bağlı ve 11 maddelik öğretmenlere bağlı alt faktörleri kapsayan 40 maddelik ―insan‖ faktörü; 7 maddelik ―materyal‖ faktörü; 22 maddelik ―ders içi faaliyet‖ faktörü; ve 8 maddelik ―sınıf ortamı‖ faktörü kapsamında, toplam 77 madde olarak düzenlenmiĢtir. Altıncı etapta ise, gerekli düzenlemelerin yapılmıĢ olduğu ölçek son bir kez daha gözden geçirilmiĢ ve sonuç olarak ―Ġnsan Faktörü‖ altındaki ―Bireysel faktör‖ altına eklenen üç ve ―arkadaĢ faktörü‖ altına eklenen bir madde sonucunda ölçek maddeleri toplamda 81‘e çıkmıĢtır. Son etaba bakıldığında ise, ölçek; 27 maddelik bireysel, 6 maddelik arkadaşlara bağlı ve 11 maddelik öğretmenlere bağlı alt faktörleri kapsayan 44 maddelik ―insan‖ faktörü; 7 maddelik ―materyal‖ faktörü; 22 maddelik ―ders içi faaliyet‖ faktörü; ve 8 maddelik ―sınıf ortamı‖ faktörü kapsamında, toplam 81 madde olarak son halini almıĢtır.

160

Daha sonra, 81 maddelik ölçekteki maddeler faktör baĢlıkları altından çıkarılmıĢ, karılarak pilot çalıĢma için öğrencilere ulaĢtırılmıĢtır. HazırlanmıĢ olan ―EleĢtirel DüĢünme Engelleri Ölçeği‖ 2011-2012 eğitim öğretim yılı içerisinde öğrencilere üç farklı Ģekilde sunulmuĢtur:

Birinci grup için, Ġnönü Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulunda okuyan öğrencilerden 101‘i hedef alınmıĢ ve hazırlanmıĢ olan ölçek, ―Kalifornia EleĢtirel DüĢünme Eğilimi Ölçeği‖ ile bir arada sunulmuĢtur. Sonuçta, ölçek 68 öğrenciye uygulanmıĢtır; ölçeklerden 2si, eksikliklerden dolayı geçersiz kabul edilmiĢ; ve 4 öğrencinin ―Kalifornia EleĢtirel DüĢünme Eğilimi Ölçeğini‖ cevaplamadıkları belirlenmiĢ, bu yüzden de bu ölçekler üçüncü grupta değerlendirilmiĢtir. Dolayısıyla bu grup için toplam 62 ölçek verisi SPSS sistemine girilmiĢtir. Ġkinci grup için ise, Ġnönü Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulundaki öğrencilerden 123 öğrenci hedef alınmıĢ ve hazırlanmıĢ olan ölçek, test-tekrar-test olarak ilk olarak 20 Nisan‘da ikinci olarak da, 17 gün sonra, 7 Mayıs haftasında uygulanmıĢtır. Ölçek uygulamasında ilk aĢamada 95 kiĢiye, ikinci aĢamada da 88 kiĢiye ulaĢılmıĢtır. Daha sonra da, isimli olarak toplanmıĢ olan ölçekler eĢleĢtirildiğinde 67 çift ölçek ortaya çıkmıĢtır. EĢleĢtirilemeyen ölçekler ise üçüncü grupta değerlendirilmiĢtir. Üçüncü ve son grupta ise; ölçek, Fırat Üniversitesi, Marmara Üniversitesi ve Ġnönü Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokullarında Ġngilizce hazırlık dersi alan ve lisans öğrencisi olup da Ġngilizce dersi alan öğrencilere uygulanmıĢtır. Sonuçta, Fırat Üniversitesi‘nde, Ġngilizce dersi alan lisans öğrencilerinden 129; Marmara Üniversitesi, Yabancı Diller Yüksekokulu Ġngilizce Hazırlık Okulunda ders alan öğrencilerden 142; Ġnönü Üniversitesi Yabancı Diller Yüksekokulu Ġngilizce Hazırlık Okulunda ders alan öğrencilerden 87; ve Ġnönü Üniversitesi‘nde, Ġngilizce dersi alan lisans öğrencilerinden 117 öğrenciye olmak üzere, toplamda 475 öğrenciye ulaĢılmıĢtır. Fırat Üniversitesinde uygulanan ölçeklerin 10‘u, Marmara Üniversitesinde uygulanan ölçeklerin 4‘ü ve Ġnönü Üniversitesinde uygulanan ölçeklerin 7‘si, toplamda 21 ölçek, eksiklikler ve/veya geliĢi güzel doldurulmadan ĢüphelenilmiĢ olmasından dolayı geçersiz kabul edilmiĢtir. Bununla birlikte, ―Kalifornia EleĢtirel DüĢünme Eğilimi Ölçeği‖ ile bir arada sunulmuĢ olan 62 adet ölçek ve ―test- tekrar-test‖ amacıyla verilmiĢ olan ölçeklerin ilk aĢamasındaki 67 ölçek de bu gruba dahil edilerek, toplamda 583 adet veriye ulaĢılmıĢtır.

161

Ġlk olarak, 583 ölçek verisi gerekli veri tanımlaması analizlerinden geçmiĢ, bazı eksik ve yanlıĢ veri giriĢleri tamamlanmıĢtır. Bununla birlikte, eksik doldurulduğu fark edilen iki veri de sistemden çıkartılarak ölçek verisi sayısı 581‘e düĢmüĢtür. Daha sonra, ölçekte 35 ters madde belirlenerek (1, 3, 5, 6, 9, 12, 14, 16, 18, 19, 21, 29, 30, 33, 34, 35, 37, 41, 43, 45, 46, 49, 50, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 65, 67, 70, 72, 73, 78), ―Compute into same variables‖ komutuyla maddeler çevrilmiĢtir: Bu noktada, genel maddelerden farklı/ters olarak sorulan ve cevapları ters alınmıĢ olan maddeler diğerleriyle paralel hale getirilmiĢtir (Vaus, 2002, 59; Acock, 2008, 48; Fairclough, 2010, 48). Bu aĢamadan sonra, maddelerin cevaplayıcılar tarafından kaç boyutta algılandığını ortaya koymak ve değiĢken sayısının azalması amacıyla faktör analizi yapılmıĢtır (Sipahi, Yurtkoru ve Çinko, 2006, 73; Cohen ve diğerleri, 2007, 584). Ġlk olarak verilerin Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) değeri hesaplanmıĢtır ve faktör yükleri 0.35‘in altında olan maddeler ölçeğe alınmamıĢtır, fakat yapılan son faktör analizi sonucunda, madde ağırlıklarının minimum 0.44 olduğu görülmüĢtür. Faktör analizi sonucunda toplam varyansın yüzde 53,627‘ünü karĢıladığı görülmektedir. Faktör analizi sonuçlarına göre, ölçeğin KMO değeri 0.904, Bartlett testi değeri 10796,109 (Sd=1596, p<.05)‘dir.

Sonuçta 81 maddelik ölçeğe 24 defa faktör analizi uygulanmıĢ, her seferinde faktör altında tek madde bulunması, bir faktör altında birden fazla maddenin faktör ağırlıklarının birbirine yakın olması ve faktör ağarlıklarının 0.35‘den az olması sebeplerinden dolayı maddeler elenmiĢtir. (Sipahi, Yurtkoru ve Çinko, 2006, 73-74). Son aĢamada, ölçek; 12 faktörlü ve 57 maddeli olmak üzere tamamlanmıĢtır (Faktör 1: 17 madde, Faktör 2: 7 madde, Faktör 3: 5 madde, Faktör 4: 6 madde, Faktör 5: 4 madde, Faktör 6: 3 madde, Faktör 7: 3 madde, Faktör 8: 3 madde, Faktör 9: 2 madde, Faktör 10: 2 madde, Faktör 11: 2 madde ve Faktör 12: 3 madde). Daha sonra, elde edilen faktörlere güvenilirlik testi uygulanmıĢtır. Bu aĢamada; üçüncü ve beĢinci faktörlerden güvenilirliği arttırmak için birer madde çıkarılmıĢ ve sonuçta; 17, 7, 4, 6, 3, 3, 3, 3, 2, 2, 2 ve 3 maddelik faktörlerinin güvenirlikleri sırasıyla; 0,898, 0,791, 0,731, 0,737, 0,629, 0,684, 0,543, -0,193, 0,425, 0,305, 0,431 ve -0,290 bulunmuĢtur. Bu noktada güvenirliği düĢük çıkan altı faktör tamamen atılmıĢ, sonuç olarak da faktör sayısı 6‘ya, madde sayısı da 40‘a düĢmüĢtür. Bu noktada, EleĢtirel DüĢünme Engelleri ölçeğindeki elde kalan altı faktörün güvenirlikleri sırasıyla; 0,898, 0,791, 0,731, 0,737, 0,629, 0,684

162

olarak ve ters maddeleri ise sırasıyla; 4, 5, 6, 7, 8, 11, 12, 13, 14, 17, 18, 19, 20, 23, 25, 26, 27, 28, 29, 33, 35, 36, 37, 38 olarak belirlenmiĢtir. Elde kalan altı faktörü oluĢturan 40 madde topluca ele alındığında da, genel güvenirlik katsayısı Cronbach‘s Alpha 0.859 bulunmuĢtur. Elde edilen bu değer, 0 ile 1 değerleri arasında değiĢen ve ölçek içerisindeki maddelerin aynı kavramı ölçüp ölçmediğini, dolayısıyla da iç tutarlık ve güvenirliği ölçen bir değerdir (Santos, 1999; Gliem ve Gliem, 2003, 87; Tavakol ve Dennick, 2011). Güvenirliği ölçmek için kullanılan Cronbach‘s Alpha değerinin genel olarak 0.70 ile 0.80 noktasında tatmin edici olduğu kabul edilmekte (Bland ve Altman, 1997, 572; Gliem ve Gliem, 2003, 87; Tappen, 2011, 80) ve bu değerin 1‘e yaklaĢmasıyla güvenirlik derecesinin arttığı bilinmektedir (Zeller ve Carmines, 1980, 56; Santos, 1999; Gliem ve Gliem, 2003, 87). Dolayısıyla, araĢtırmacı tarafından geliĢtirilmiĢ olan EleĢtirel DüĢünme Engelleri Ölçeği yüksek derecede güvenilir olarak kabul edilebilir.

Daha sonra, birinci grup verileri ele alınarak, ―Kalifornia EleĢtirel DüĢünme Eğilimi Ölçeği‖ ve ―EleĢtirel DüĢünme Engelleri Ölçeği‖ karĢılaĢtırılmak için birlikte ele alınmıĢtır. Faktör analizi ve güvenirlik analizlerinden geçmiĢ olan veriler göz önünde bulundurularak, veriler tekrardan düzenlenmiĢ ve değiĢkenlerin iliĢkilerinin derecesini ve yönünü belirlemek amacıyla (Sipahi, Yurtkoru ve Çinko, 2006, 143; Balcı, 2010, 261) Korelasyon analizine geçilmiĢtir. Bu noktada, ilk etapta ―EleĢtirel DüĢünme Engelleri‖ ölçeğindeki faktör analizi ve güvenirlik analizleri sonucunda atılması gereken maddeler, dolayısıyla da verilen cevaplar atılmıĢtır. Daha sonra, ―Kalifornia EleĢtirel DüĢünme Eğilimi‖ ölçeğindeki ters maddeleri (5, 6, 9, 11, 15, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 25, 27, 28, 33, 36, 41, 43, 45, 47, 49, 50) tekrardan kodlanmıĢtır. Bu aĢamalardan sonra ―transform-compute‖ komutu kullanılarak, her iki ölçeğin de ortalamaları alınarak aralarındaki iliĢkiye bakmak amacıyla korelasyonları alınmıĢtır. Sonuç olarak, ―Kalifornia EleĢtirel DüĢünme Eğilimi Ölçeği‖ ve ―EleĢtirel DüĢünme Engelleri‖ ölçeklerinin iliĢkisi -625 (p<.05) çıkmıĢtır. Buna göre bu iki ölçeğin orta seviyede, negatif iliĢkide olduğu sonucuna varılmıĢtır. Dolayısıyla bu iki ölçeğin birbirinin zıttı durumları ölçtüğü sonucuna varılabilir.

Son olarak, test-tekrar-test kapsamında SPSS programında sisteme girilen veriler öncelikle gerekli veri tanımlaması analizleri sonrasında düzenlenerek, bazı eksikler giderilmiĢ, bunun yanında bazı bilgilerin eksik olmasından dolayı iki ölçek iptal

163

edilerek ölçek verisi sayısı 65‘e düĢmüĢtür. Daha sonra, mevcut veriler, yapılan faktör analizi ve güvenirlik sonucunda gerekli maddeler atılarak düzenlenmiĢ ve ters maddeler çevrilmiĢtir. Daha sonra ön-test ve son-testin ortalamaları ayrı ayrı alınmıĢ, bu ortalamalar kullanılarak aralarındaki iliĢki korelasyon analizi aracılığıyla incelenmiĢtir. Sonuç olarak, aralarında 0,495 (p<.05) değerinde, orta seviyede, pozitif bir iliĢki olduğu sonucuna varılmıĢtır.

Bu analizlere ek olarak, ―EleĢtirel DüĢünme Engelleri‖ ölçeğinin güvenirliğini arttırabilmek amacıyla, genel veriler, faktör analizi ve güvenirlik analizi sonucunda atılan maddelerden arındırılmıĢ, kalan maddelere yeniden 1‘den 40‘a kadar değerler verilmiĢ, sonrasında da tek ve çift maddelerin ayrı olmak üzere ortalamaları alınmıĢtır. Bu aĢamadan sonra, ölçeğin her iki yarısının birbiriyle iliĢkisine bakılmak amacıyla korelasyonları alınmıĢ, sonuç 0,816 (p<.05) çıkmıĢtır. Dolayısıyla, 0.70 olan güvenirlik sınırı aĢılmıĢ (Vaus, 2002, 17; Acock, 2008, 290), ölçeğin her iki yarısının birbiriyle kuvvetli ve pozitif bir iliĢkisi olduğu sonucuna varılmıĢtır.

Sonuçta, araĢtırmacı tarafından hazırlanmıĢ olan EleĢtirel DüĢünme Engelleri Ölçeği (Ek 3) tüm bu süreç sonucunda altı boyutlu ve 40 maddeli bir ölçek olarak tamamlanmıĢtır:

Ders süreci (17madde): 28, 19, 27, 20, 8, 13, 35, 29, 17, 26, 12, 6, 18, 36, 33, 25, 14 Çevreye/otoriteye bağlılık (7 madde): 32, 24, 22, 15, 16, 30, 39

Ders-içi iletişim (4 madde): 4, 5, 7, 11

Toplum sınırlandırması (6 madde): 10, 9, 34, 2, 21, 3 Bireysel faktörler – Kendine güven (3 madde): 37, 38, 23 Çevre – Kurallar (3 madde): 40, 1, 31