Orta Öğretim Kurumlarında Yapılan Araştırmalar

Archer (1999) gerçekleştirdiği çalışmasında, öğretmenlerin yaklaşık olarak yüzde 50’sinin iş tatminsizliği yüzünden görevi bıraktıklarını belirtmiştir. Halford (1998: 33) öğretmenlerin yüzde 25-30’unun kariyerlerinin ilk beş yılında görevden ayrıldıklarını belirtmektedir. Çalışmalar öğretmenlerin daha öğretim kariyerlerinin çok başında; hatta emekliliklerine yakın zamanlarda bile meslekten ayrıldıklarını göstermektedir. Latham’ın (1998: 82) çalışmasında araştırmaya katılan öğretmenlerin yüzde 38’i “doyumsuzluk” ya da

“çok fazla “doyumsuzluk” ifadelerini kullanmışlar ve yakın bir gelecekte de mesleği bırakmak istediklerini belirtmişlerdir. Aynı çalışmaya katılan öğretmenlerin sadece yüzde 7’si

“doyum” ya da “çok fazla doyum” ifadelerinde bulunurlarken bu ifadeleri belirten denekler gelecek beş yılda kariyerlerinden ayrılmak istediklerini de ifade etmişlerdir.

Schmidt (1976 aktaran Nicholson, 1980: 30) Herzberg’in tekniğini orta öğretim okul yöneticileri iş tatmini çalışmasında kullanarak temel teoriye destek sağlayacak bulgulara ulaşmıştır. Sonuçlar yöneticilerin; başarı, takdir ve terfi faktörlerinden yüksek motivasyon sağladıkları buna karşın ücret, iyi bireylerarası ilişkiler, etkili politika ve yönetim, denetim faktörlerinden ise motivasyon sağlamadıkları bulgularını ortaya koymuştur.

McGehee (2003: 112-115) devlet okulu yöneticileri üzerinde yaptığı çalışmada;

okulun bölgesel yerleşiminin, yöneticinin deneyim süresinin ve okulun bulunduğu bölgenin

öğrenci kapasitesinin (potansiyelinin) yöneticilerin iş tatmini faktörleri ile ilişkisini ortaya koymaya çalışmıştır. Bu iş tatmini faktörleri ise şunlardır: Ücret, yönetim, yan ödemeler, olası ödüller, eşit düzeyde çalışanlar, işin kendisi, çalışma şartları ve iletişimdir. 524 yöneticiye gönderilen anket formunun 369’unda geri dönüşüm sağlanmıştır.

Sonuçlar yönetim ve ücretin iş tatmininin en önemli belirleyici etkenleri olduğunu ortaya koymuştur. Çalışma şartları, eşit düzeyde çalışanlar ve yan ödemeler iş tatminini daha düşük düzeyde etkileyen diğer faktörlerdir. Yapılan analiz sonucunda okulun bulunduğu yerleşim birimiyle iş tatmininin anlamlı bir ilişkisinin olmadığı bulunmuştur. İş tatmininin diğer bağımsız değişkenleri olan deneyim (süresi) ile öğrenci nüfusunun iş tatminiyle pozitif anlamlı ilişkisinin olduğu bulunmuştur. Diğer bir deyişle deneyim süresi ve öğrenci nüfusu arttıkça yöneticilerin iş tatmin düzeyleri de artmaktadır.

Lanzo (2003: 77-79) New Jersey’de devlete ait ortaöğretim okullarında çalışan öğretmenlerin iş tatmin düzeyini derğerlendirmek için bir araştırma yapmıştır. Lanzo iş tatminini ölçmek için beş faktörden oluşan –işin kendisi, ücret, terfi olanakları, yönetim ve diğer çalışanlar- “İş Tanımlama İndeksini” kullanmıştır. Öğretmenlere dağıtılan 317 soru formunun ancak 138’inde (yüzde 43.5) geri dönüşüm sağlanabilmiştir.

Araştırmaya katılan öğretmenlerin yüzde 97.81’i “işin kendisi” faktöründen tatmin olduklarını belirtmişlerdir. Ücret faktöründe ise deneklerin tamamı tatminsizlik yaşadıklarını belirtmişlerdir. Deneklerin yüzde 94.89’u da terfi olanaklarından tatmin olmadıklarını; yüzde 5.11’i de tatmin olduklarını belirtmişlerdir. Deneklerin yüzde 14.6’sı yönetim faktöründen tatmin olmadıklarını ifade ederken; yüzde 85.4 gibi önemli bir bölümü de tatmin olduklarını belirtmiştir. Araştırmaya katılan öğretmenlerin yüzde 11.68’i iş arkadaşlarında doyumsuzluk yaşadığını belirtirken, yüzde 88.32’si de bu faktörden doyuma ulaştıklarını belirtmiştir.

Klecker ve Loadman (1999: 508-510) farklı üniversitelerden mezun 2225 öğretmen üzerinde betimleyici bir araştırma gerçekleştirmiştir. Çalışmada “Ulusal Öğretmen Eğitimi Mezunları Araştırması İş Tatmini Ölçeği” kullanılmıştır. Bu ölçek farklı üniversite mezunlarının iş tatmininin ortak boyutları için yanıtlar toplamak üzere geliştirilmiştir. Ölçek iş tatmininin şu boyutlarını kullanmıştır: ücret/yan ödemeler, mesleki gelişim için fırsatlar, mesleki özerklik/karar verme otoritesi, genel iş koşulları, meslektaşlarla ve öğrencilerle etkileşim. Bu boyutlar yedili likert ölçeğiyle ölçülmüştür.

Klecker ve Loadman (1999: 508-510) 11-15 yıl deneyim kategorisinde ücret faktörünün doyum ortalamalarında cinsiyete göre farklılık bulmuşlardır (E=5.0, K=6.0).

benzer bulgulara 16-20 yıl kategorisinde de görülmüştür. 21-25 ile 26 ve üzeri kategorilerinde ise tersi sonuçlar elde edilmiştir. Ücret, gelişim için fırsatlar, özerklik derecesi, genel iş şartları ve öğrencilerle etkileşim faktörlerinin cinsiyet ve çalışma yılına göre ilköğretim öğretmenlerinde anlamlı şekilde farklılaşmadığı bulgusuna ulaşılmıştır.

Araştırmanın diğer bulgularına göre 26 yıl ve üzeri deneyime sahip öğretmenler diğer beş kategorideki (daha az deneyime sahip öğretmenler) öğretmenlere göre iş arkadaşlarıyla etkileşimden daha az doyum elde etmektedirler. Kadın öğretmenler erkek öğretmenlere göre iş arkadaşlarıyla etkileşimden daha fazla doyum yaşamaktadırlar.

Bingham (1996: 113-117) 96 ortaöğretim öğretmeni üzerinde yaptığı araştırmasında öğretmenlerin iş tatminini etkikeyen faktörleri ve tatmin düzeylerini ortaya koymuştur.

Öğretmenler yönetim, çalışma programı ve görev dağılımı, eşit düzey çalışanlar, iletişim ve okula ait binalar faktörlerinden doyum elde ettiklerini belirtirlerken; ücret, gelişim için fırsatlar, öğrenci sorumluluğu ve disiplin ve veliler fakörlerinden ise doyumsuzluk yaşadıklarını belirtmişlerdir.

Fussell (2002: 46-52) iki farklı okul bölgesinden 11 farklı okulda tam zamanlı çalışan 300 öğretmen üzerinde yaptığı çalışmada öğretmenlerin bireysel ve eğitsel özellikleri ile iş tatminleri arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Öğretmenlerin iş tatminleri ile onların deneyim, kaç yıldır yönetici oldukları, cinsiyet ve elde edilen en yüksek derece değişkenleri analiz edilmiştir. Elde edilen bulgulara göre dokuz iş tatmini faktöründen en fazla katkı sağlayıcılar; veli ve okul aile birliğinin katılımı, gelişim için fırsatlar, yönetim, öğrenci sorumluluğu ve disiplin ile iletişim faktörleridir.

Sonuçlara göre erkek öğretmenler veli katılımı ve birlik desteği faktöründe kadınlara göre daha fazla doyumsuzluk yaşamaktadırlar. Yüksek düzey dereceye sahip öğretmenler daha alt düzey derecedeki öğretmenlere göre gelişim için fırsatlar faktöründe daha fazla doyumsuzluk yaşamaktadırlar. Lise öğretmenleri; yönetim desteği, cesaretlendirme ve takdir edilme faktörlerinden en az tatmin olan gruptur. Çalışmaya katılan öğretmenlerin tümü ücret faktöründen tatmin olmamaktadırlar.

Uyan (2002: 125) İstanbul’da Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı (resmi ve özel) 13 farklı okulda görevli 244 öğretmen üzerinde yaptığı araştırmasında öğretmenlerin kişilik özellikleri,

iş değerleri ve iş tatminleri arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Uyan (2002) araştırma sonucunda kadın öğretmenlerin iş tatmin düzeylerinin erkeklerinkinden daha yüksek olduğunu bulurken;

yaş değişkenine göre iş tatmin düzeyinde bir farklılık olmadığını ortaya koymuştur.

Araştırmanın ortaya koyduğu diğer bir çarpıcı sonuç ise özel eğitim kurumlarında görevli öğretmenlerin iş tatmin düzeylerinin resmi kurumda görevli öğretmenlere göre anlamlı derecede yüksek olmasıdır.