NİSAN 1948 CUMHURİYET HALK PARTİSİ BURSA İL KONGRESİ 123

100 olduğu bir önerge ile milletvekillerine yönelik olarak halkın saygı ve sevgisini arttırmak adına, meclis görüşmelerinin yayınlanmasını isteyen ilk Cumhuriyet Halk Partili vekildi.

Hatta ilk zamanlarda adı Demokrat Parti’nin kurucularıyla birlikte anılmaktaydı. Pars’ın parti içindeki talepleri, parti yöneticilerinin hatta İsmet İnönü’nün dikkatini çekmişti.

Taleplerinden kısa bir süre sonra Bursa’da sahibi olduğu Havuzlu Park’ın sağlık bakanlığınca kapatılması, O’nun parti içindeki reformcu kanattan uzaklaştırmıştı. Bu gelişmelerin ardından Pars’ın, Bursa il kongresinde meclis müzakerelerinin radyodan yayınlanmasına yönelik isteğe verdiği olumsuz tepkiyi anlamak zor olmasa gerektir. Ayrıca delegeler Pars’tan, ilkokullarda din derslerinin okutulmasına yönelik görüşleri hakkında bilgi istemişlerdi. Pars, bu talebe ilişkin açıklamada bulunmayacağını, sözlerin Ulus ve Resmi Gazete’de yayınlandığını söyleyecekti¹²¹.

Parti programında yapılması istenen değişiklik tekliflerine CHP Bölge müfettişi Ali Taşkapılı söz alarak, olumsuz yanıt vermiş, bu konuların önemli olduğu ve karar vermenin güç olacağını, zaten il idare kurulundan merkezin rapor istediği söyleyerek, konuyu il idare kuruluna havale etmişti. Bu konular dışında, özellikle demiryolu ile Bursa’nın çevre illere bağlanması, yolların geliştirilmesi, çeşitli imar faaliyetleri, merinos fabrikasına çalışan için evler inşa edilmesi gibi istekler öncelikli olarak ifade edilmiştir.

Kongre sonunda yapılan seçim sonrası oluşan yeni idare kurulu şu kişilerden oluşmaktaydı: Fabrikatör Sait Ete, Merinos fabrikası müdürü Durmuş Erginsoy, Belediye Başkanı Fahri Batıca, Doktor İbrahim Alp, Paşa Çiftliği sahibi Muhittin Dinçsoy, Fabrikatör Burhanettin Ersöz, Avukat Reşat Türel, Tütün Tüccarı Fazıl Erman, Tüccar Refik Gülenç.

Kongre sonrası Çelik Palas’ta, delegelere akşam yemeği verilmiştir. 3 Ocak 1947 tarihinde yapılan il idare kurulu toplantısında gizli oylama sonucu il başkanlığına Avukat Reşat Türel getirilmişti¹²².

101 Abdurrahman Konuk, Cemil Öz, Muhittin Baha Pars, Faik Yılmaz İpek bulunmuştur.

Kongre başkanlığına Ali Ulvi Baysan, yardımcılığına Mehmet Sindel seçilmiştir. Kongrenin öncekilerle kıyaslandığında en dikkati çeken noktası, en üst düzeyde ve milletvekillerinin yoğun katılımıyla gerçekleşmesiydi¹²⁴. Milletvekillerinin bu yoğun katılımın arkasında, 1947 yılında gerçekleşen kurultayla birlikte partinin teşkilata olan açılımının izleri görülür.

Bunlar içinde en önemlilerinden biri, partinin milletvekili adaylarının yüzde yetmişinin il teşkilatının oylarıyla belirlenecek olmasıydı.

Kongrede, il başkanı Reşat Türel geçmiş idare kurulunun raporunu okumuştur.

Rapor içersinde dikkati çeken en önemli nokta ülkede başlayan yeni siyasi havayla birlikte, muhalefetle birlikte parti örgütünün yaşadığı mücadeleye vurgu yapmasıdır.

Raporda bu devir şu şekilde ifade edilmektedir: “Parti çalışmalarımızın en çetin ve mücadeleli bir devresi olarak saymakla asla şüphesi bulunmayan bu on beş ay içersinde karşı karşıya kaldığımız çeşitli hadiseleri tarihi bir partinin kuvvetini sadece temkin ve vakardan alan evlatları sıfatıyla birer birer yenmeye çalışırken her şeyi istismara kalkışan çok tahrikçi bir rakibin yalnız inkârdan ibaret olan avazeleri önünde yeni bir merhale daha kaydederek 1948 yılı kongremize ulaşmış bulunuyoruz”. Cumhuriyet Halk Partisi örgütünün bu süreçte muhalefetle mücadele içersinde olduğu 1947 yılı muhtar seçimleri sonucunda 761 köyden 749’unu Cumhuriyet Halk Partisi, 11 Demokrat Parti, bir tanesini de bağımsız aday kazanmıştı. Bütün köylerin ihtiyar heyetlerinde 2980 kişi halk partili, 73 kişide Demokrat Partiliydi. Orhangazi ilçesinin yeni belediye olan Yeniköy’de yapılan seçimleri de CHP kazanıyordu. Seçimlerde gösterilen bu başarılara parti adına çok büyük bir önem atfedilirken, 1947 yılında yapılan ilçe kongrelerine, diğer senelerden farklı olarak istisnasız bütün delegelerin iştirak etmesinden büyük bir kıvanç duyuluyordu. Parti idare kurullarında yer alan doktorların, refakatlerine aldıkları diğer doktorlarla her Pazar bir ilçeye giderek halkı ücretsiz muayene ederek, halkla temasa geçtikleri belirtilirken, bu sayede 2300’e yakın vatandaş muayene edilerek, imkân dâhilinde parasız ilaç ve sıhhi malzeme sağlanmıştı. Ayrıca Bursa genelinde doğal afetlere yönelik olarak, milletvekilleriyle temaslar sonucu çeşitli yardımların sağlandığı belirtiliyordu.

İl kongresi öncesinde, Bursa Milletvekili Abdurrahman Konuk’un, partisi adına basında yer alan öz eleştirileri kongrede gündeme gelmiş ve pek çok delege bu ifadelere hak vermiştir. Teşkilat içinde ast üst ilişkisi içersinde daha sıkı işbirliği yapılması dilekleri

124 Aynı durum Bursa Halk Partisi teşkilatının diğer toplantılarında da görülmektedir. 1948 yılında toplanan ocak kongrelerinde, parti üyelerinin dile getirdikleri en büyük memnuniyet, kongrelere milletvekillerinin göstermiş olduğu ilgidir. Milletvekillerinin teşkilata yönelik gösterdiği yakın ilgi, halkla yakınlaşmaları, halkın dertleriyle yakından ilgilenmeleri, teşkilata olumlu yansımıştır. Bu durum Halk partisinde 1947 Kurultayı sonrası yaşanan değişimlerin yerel politikalara en önemli yansımalarından biridir. Ant, 25 Ekim 1948 ve diğer tarihli gazeteler.

102 ön planda yer alırken, Turgut Karatal, “Parti kademelerinin birbirine karşı mesuliyetlerinin tam manasıyla idrak ederek memleket meselelerinin önemle yürütülmesi lazım geldiğini”

söylerken, kongrede okunan raporun iktidar mevkiinde bulunan bir siyasi partinin raporunun olgunluğunu taşımadığını ifade etmiştir. Mehmet Sindel, önceki kongrede delegelerin dile getirdikleri dileklerin pek çoğunun yerine getirilmediği eleştirisini dile getirerek, bu konuya dikkatleri çekmiştir. İl başkanı Reşat Türel bu eleştirileri haklı bularak, ellerinden bu kadar geldiğini, propaganda işlerinde zayıf kaldıklarını kabul etmiş ve yeni idare kuruluna daha faydalı mesailer temenni etmiştir. Sami Dündar, il idare kuruluna yönelik gelen eleştiriler üzerine, parti işlerinin fahri işler olduğunu ve vazifeli arkadaşların günlük işlerinden fedakârlık yaparak, ancak bu kadar çalıştıklarını bildirmiş ve eleştirilerde biraz daha mesafeli olunmasını istemiştir.

İl kongresinde, Türkiye’nin dış politikasındaki değişimin izlerini görmek mümkündür. Ülke içersinde giderek güç kazanan Sovyet Rusya ve komünizm karşıtlığı, kongrede Turgut Karatal tarafından ifade edilirken, memlekette komünizmin yayılmasını önlemek için şiddetli tedbirler alınmasını ve bu dileklerin ilgili makamlara ehemmiyetle ve acele olarak ulaştırılması istemiştir. Pek çok delege Karatal’ın konuşmasını onaylayarak, dünyada komünist hareketlerin feci neticelerini belirterek çok uyanık bulunmamız ve şiddetli tedbirler almamız icap ettiği belirtilmiştir. Milletvekili Muhittin Baha Pars komünizmle mücadele meselesinde hükümetin verdiği öneme değindiği konuşmasında, gençlerin terbiyesine yönelik olarak, “harp ve harpleri takip eden senelerde imanların, psikolojik durumların da gerilemeler meydana geldiğini ileri sürmüş, eski örf ve adetlerin zamanla değişip, ortadan kalktığını ve bu halin gençliğe verilecek terbiye işinde aksaklıklar meydana getirdiğini” ifade etmiştir.

Sovyet Rusya’ya karşı sert bir havanın estiği kongrede Amerika’ya karşıysa tam tersi bir durum söz konusu olmuştur. Ankara milletvekili Muammer Eriş, il kongresi öncesinde Bursa’nın değişik yerlerinde yapmış olduğu toplantılarda Amerikan yardımına ilişkin hükümetin sahip olduğu görüşleri, kongrede şöyle dile getirmişti.

“Amerikan Marsall planının Avrupa’nın ekonomik olarak tekrar canlanmasını amaç edinerek, liberalizmin hedeflendiği, Amerika’nın hiçbir memleketteki hiçbir doktrine karşı olmadığını; açlık, işsizlik, yoksulluğa karşı olduğu konusunda beyanda bulunduğu. Ancak Marshall’ın ilk raporunda Türkiye’ye yönelik lehimizde ifadelerin olmadığını fakat hükümet olarak meselenin dikkatle ele alındığı ve son kararlarla birlikte Türkiye’mize gerek bağış gerekse kredi suretiyle yardım edilmesi kabul edilmiş bulunuyor. Bu konuda gösterilmiş bulunan hassasiyeti yüksek huzurunuzda şükranla ifade etmek vazifemizdir. Türkiye’nin Avrupa’nın kalkınmasında kendine

103 düşen iki temel kaynağının gıda maddeleri ve madenleri olduğu, özellikle kömür

yardımının gerek Ereğli gerekse Zonguldak’ın ön plana çıkacağı”¹²⁵.

Bursa Halkevi binasına yapılan ek bina inşası sürecinde yaşanan sıkıntılar gündeme gelmişti. İnşaatın devamı konusunda CHP merkezinden gerekli görülen yardımlarının bir an önce temin edilmesini aksi durumda inşaatın bitirilemeyeceği delegeler tarafından beyan edilirken, Derviş Edesen bu talep ile birlikte zengin partililerin de partiye yardım etmeleri gerektiği belirtmiştir. Bunların dışında, demiryolu hattının inşa edilmesi, sıtma ile mücadelenin daha önemle ele alınması; köylerdeki okul ve öğretmen durumunun iyileştirilmesi, orman idaresi tenkit edilirken, köylü için bir dert haline dönmüş olan orman kanununda gerekli değişikliklerin yapılması, tütün meselesinin çözümü delegelerin gerçekleşmesini istediği dilekler arasında yer alıyordu.

Kongrede, Cumhuriyet Halk Partisi teşkilatının büyük rahatsızlığı olan İstanbul matbuatına yönelik çare arayışları gündeme gelmişti¹²⁶. Bu konuda pek çok delege söz alırken, eleştirilerin hedefinde Bursa Cumhuriyet Halk Partisi örgütünün yayın organı olarak faaliyetini sürdüren Ant gazetesi yer almıştır¹²⁷. Ant gazetesinin daha iyi bir şekilde yayınlanması konusunda pek çok delege söz almıştır.

CHP Genel Sekreter Yardımcısı Cevat Dursunoğlu, kongrede dile getiren taleplerin not aldığını ve gerçekleştirilmesi için gerekenleri yapacağını ifade ettiği konuşmasında muhalefet partisine yönelik kongrede dile getirilen ağır ithamlara katılmadığı dile getirerek, görüşlerini şu şekilde açıklamıştır;

“Karşı partiye şiddetle hücum etmek haksızlık olacaktır. Henüz genç olan muhalefet partisinin yavaş yavaş tam bir muhalefet ehliyetini almaktadır¹²⁸…

125 Bursa Milletvekili Muhittin Baha Pars’ın, Amerika Birleşik Devletlerine yönelik olarak Meclis kürsüsünden gerçekleştirmiş olduğu konuşma, bu dönemdeki Türk siyasetçilerinin gözündeki Amerika imgesini anlamlandırmak açısından önemlidir. Pars’ın konuşmasında bazı bölümler şöyledir: “Dünya müthiş bir felaket içinde çırpınıyordu. Bir ses, yalnız bir ses beşeriyeti felaketten kurtarabilecekti. Bu ses nihayet Amerika’dan peygamber gibi temiz ve kusursuz olan Büyük İnsanın, Büyük Rozvelt’in sesi olarak ufuklarda aksetti… Peygamber gibi temiz ve kusursuz Rozvelti, onun halefi olan kıymetli Devlet ve millet adamı Truman’ı hürmetle selamlar ve Türk milletinin insanlık yolunda da, barışta da beşeriyete yardımda onunla beraber olacağını söylemekle iftihar duyarım”. TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 7, C. XXIII, Birleşim 48 (8Mayıs 1946), s. 30-31.

126 İstanbul matbuatının ülke genelinde olduğu gibi ve Bursa’da muhalefet lehine yarattığı büyük etkiye yönelik çare arayışları içersinde, İstanbul’da parti lehine çalışacak olan bir ulusal gazetenin çıkarılması dileklerinin parti merkezine iletildiğini görüyoruz. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 490.1 Yer No:

633.87.1, s. 48.

127 Milli Savunma Bakanlığı’nın tavsiyesi sonrasında, Bakanlar Kurulunun 8 Ocak 1946 tarihinde aldığı kararla Ant Gazetesi, “Seferde kapanmaları genel hayatı tazyik eder mahiyetteki müesseselerden” biri olarak nitelendirilmiştir. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 030.18.01 Yer No: 109.78.18.

128 Cevat Dursunoğlu’nun ifadelerinde de görüldüğü üzere, Halk Partisi yöneticilerinin muhalefet partilerine yönelik gösterdikleri hoş görülü tutum teşkilatlar üzerinde olumsuz bir etki yaratmaktadır. Cumhuriyet Halk Partisi Bursa Bölge müfettişi Şerafettin Karacan, merkeze gönderdiği raporda bu olumsuz etkiden şöyle bahsetmektedir: “Partililerle yapmış olduğum görüşmeler sonucunda, parti örgütü üzerindeki dağınıklığın ve karşı parti karşısındaki etkisiz duruşun nedeni olarak, muhalefetin azgın ve çirkin hücumlarına karşı parti merkezinin göstermiş olduğu sabır ve tahammülü gösterilmektedir. Partililerin kendisine, ‘büyüklerimiz

104 Antidemokratik kanunlar konusunda muhalefet demagoji yapmaktadır. Tek parti

devrinde yapılan kanunlar yine CHP tarafından yeni duruma uydurulacaktır... Halk Partisinin propagandası açık, samimi ve dürüsttür. Hiçbir zaman yalan ve dolana üzerinden propaganda yapılmayacaktır”¹²⁹.

Kongre sonunda gizli seçimle yapılan yeni idare kurulu şu şekilde oluşmuştur;

İbrahim Alp (79 oy), Fazıl Erman (75 oy), Cezbi Mete (73 oy), Rıza İlova (72 oy), Burhanettin Ersöz (70 oy), Durmuş Enginsoy (68 oy), Reşat Türel¹³⁰(65 oy), Fahri Batıca (63 oy), Ahmet Eker (41 oy), Sait Ete, Muhittin Dinçsoy seçilmiş; sonrasında yapılan toplantıda il başkanlığına Cezbi Mete getirilmişti¹³¹. Yeni oluşturulan il idare heyeti içersinde Cezbi Mete ve Ahmet Eker yeni yüzler olarak dikkati çekerken, diğer üyeler yerinde kalarak, her hangi bir değişikliğe gidilmemiştir¹³². Kurultay delegeleri olarak da;

Fazıl Erman, Mehmet Sindal, Osman Yılmaz, Fahri Batıca, Refik Atalay, İbrahim Alp, Reşat Türel seçilmiştir.