CHP GENÇLİK VE KADIN KOLLARININ BURSA’DA ÖRGÜTLENİŞİ

1953 CHP Kurultayında Gençlik örgütü oluşturulması konusunda alınan karar sonrası, Bursa il teşkilatında çalışmalar hemen başlatılmıştı. 1954 yılı başında yapılan hazırlıklar sonrası, 27 Ocak’ta il merkezinde Merkez İlçe Gençlik kolu açılarak faaliyetlere başlamıştı. Ardından İnegöl ve Yenişehir olmak üzere diğer ilçelerde gençlik kolları açıldı.

Fakat 1954 seçimlerinde parti adına alınan kötü sonuçlar, genç kesiminin CHP’ye olan ilgisinin azalmasıyla sonuçlanacaktı. Bu durumun doğal sonucu olarak, açılan gençlik kolları ilgisizlik sonrası kapanacak, uzun bir süre il içersinde gençlik ocakları açılmayacaktı. Bu olumsuz tablo, 1950’lerin ortalarından itibaren CHP’ye artan ilgiyle beraber değişecek, gençlik arasında bir canlanma kendini gösterecekti. Bursa il gençlik kolu, teşkilatlanma çalışmalarının çok sonrasında, 15 Temmuz 1957 tarihinde kurulacak ve faaliyet başlayacaktı¹⁰⁵. Ardından diğer ilçelerde teşkilatlanma çalışmalarına hız verilirken, 1958 yılı başıyla birlikte hızla gençlik örgütleri açılmıştı.6 Ocak’ta Mudanya,10 Ocak’ta Birinci Merkez İlçe, 12 Ocak’ta İnegöl, 19 Ocak’ta Yenişehir, 2 Şubat’ta Karacabey, 9 Şubat’ta İznik’te Gençlik kolları açılarak faaliyetlerine başlamıştı. Gençlik kolları başkanlığını Avukat Nejat Konuk üstlenmiş, ilçe teşkilatları kurulmalarının hemen ardından ocak ve bucak gençlik kollarını oluşturmuştu.

Gençlik kollarının hızla teşkilatlandığı bu dönemin ardından, CHP Kadın kolları olarak ta bir hareketlenme içersine girerek, kadınları siyaset sahnesine çekmeye çalışmıştır. İl içersinde özellikle 1959 yılıyla birlikte Kadın Kolları teşkilatları kurulmaya başlanmıştır. Ocak ayı başında parti il merkezinde Merkez ilçe kadın kolları kurularak, faaliyetlerine başlamış¹⁰⁶; bir süre sonrada CHP İl Kadınlar Kolu kurulmuştu. Kadınlar kolu başkanlığına Dr. Necla Titay gelirken, sekreterliğe Meliha Çakan getirilmişti¹⁰⁷. İl teşkilatının oluşumunun ardından ocak teşkilatları kurularak, çeşitli mahallerde kadınlar

104 Avukat Turgut Bulut’la Yapılan Görüşme, Görüşme Tarihi: 11 Şubat 2009.

105 Yeni Ant, 17 Temmuz 1957.

106 Yeni Ant, 4 Ocak 1959.

107 Yeni Ant, 24 Haziran 1959.

182 arasında siyasi faaliyetlerine başlayacaklardı. Kadın kolları siyasi faaliyetler yanında, köylerde açtıkları biçki-dikiş-nakış kursları, ihtiyaç sahiplerine giysi yardımları, okuma-yazma kurslarıyla toplumsal sorumluluklarını yerine getirirken, öte yandan kadın seçmeni partiye kazandırmaya çalışıyordu. İncelenen dönemde kadın kollarının en dikkati çeken çalışmalarından birini “Kara Çarşaf”la yapılan mücadele oluşturmuş, çarşaf yerine manto giyilmesi yolunda propaganda faaliyetlerinde bulunulmuştu¹⁰⁸.

Şehrin gelişimi ve il nüfusunun artışına paralele olarak, Cumhuriyet Halk Partisi Bursa il örgütü yapısında çeşitli değişimler yaşanmıştı. Örgüt içersinde yer alan Merkez İlçe teşkilatı, Kasım 1955 tarihinde daha verimli çalışmak adına, Birinci ve İkinci olmak üzere ikiye bölünmüştü¹⁰⁹.

III. CHP'NİN MUHALEFET YILLARINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN BURSA İL KONGRELERİ

A. 24 HAZİRAN 1951 CUMHURİYET HALK PARTİSİ BURSA İL KONGRESİ

14 Mayıs seçimleri sonrası, ana muhalefet görevini üstlenen Cumhuriyet Halk Partisi Bursa örgütü, seçimler sonrası ilk il kongresini 24 Haziran 1951 Pazar günü saat 10’da Marmara Sinemasında gerçekleştirmişti. Kongreye, genel merkezi temsilen Genel İdare Kurulu üyesi Kemal Satır, eski tarım bakanlarından Muhlis Erkmen katılmıştı.

Kongre başkanlığını Sıddık Tümerkan, ikinci başkanlığı Abdurrahman Konuk’un üstlenmişti.

Kongrede okunan faaliyet raporu, seçimler sonrası partide yaşanan durağanlığı yansıtmaktadır. Genel olarak muhalefet döneminde partinin çalışmalarına değinilen rapora yönelik delegeler eleştiriler getirirken, en önemli eleştiri raporun sönük ve heyecandan yoksun olmasıydı. Bu eleştiriler karşısında İl Başkanı Edip Rüştü Akyürek, “raporumuz belki heyecan uyandırmamıştır. Çalışmalarımız yapıcıdır, fakat gösterişli değildir. Fakat daha çok çalışmak lazımdır. Bunun içinde üyelerin yalnız kongrelerde alakası yetmez, ilginin her zaman devam etmesi lazımdır” ifadelerinde bulunmuştu. Ardından söz alan il idare kurulu üyelerinden Fazıl Erman, 14 Mayıs seçimlerine vurgu yaptığı konuşmasında, seçimler sonrası teşkilat olarak dağılma tehlikesiyle karşı karşıya kalındığından bahsederek, sözlerini şöyle sürdürmüştü: “15 Mayıs’tan evvel büyük bir kaybımız vardı.

108 Yeni Ant, 28 Haziran 1959. 27 Mayıs Askeri müdahalesi sonrası Bursa'nın Soğukpınar köyünde, "Atatürk İnkılâplarını yaşatacağız" sloganları arasında 129 kadın kara çarşafı çıkararak, manto giymişti. Yeni Ant, 3 Ekim 1960.

109 Yeni Ant, 2 Kasım 1955.

183 Öyle bir kayıp ki paha biçilmez. Oda milletin sevgisiydi. Fakat bugün bir senede onu kazandık”¹¹⁰. Diğer söz alan konuşmacılar Demokrat Parti iktidarına yönelik eleştiriler getirirken, muhalefet partisi konumunda nelerin yapılması gerektiğini ortaya koyan düşüncelerden uzak durulmuştu. Kemal Satır, 14 Mayıs seçimlerinin zaferini CHP’nin demokrasi adına bir başarısı olarak halk ve tüm dünya tarafından algılandığını; DP iktidarı ile yolsuzlukların giderek arttığına vurgu yapmıştı. İl kongresinde iktidara yönelik sert eleştirilerin ön planda yer alması, iktidar tarafından yaklaşan ara seçimler öncesi seçim çalışmalarının başlangıcın olarak algılanmıştı¹¹¹. Aynı dönemde Kazım Gülek İzmir’de ve Şemsettin Günaltay İstanbul İl kongresinde benzer ifadelerle iktidara yüklenmişti.

İl kongresinde yapılan seçimler sonrası oluşan il idare heyeti üyeleri şunlardır: Dr.

Edip Rüştü Akyürek (87 oy), Rıza İlova (80 oy), Abdurrahman Konuk (79 oy), Dr. İbrahim Alp (72 oy), Burhanettin Ersöz (63 oy), İhsan İpeker (63 oy), Dr. Hüseyin Kurdoğlu, Hüsnü Aydın (56), Nihad Aymergen (52 oy), Mehmet Urgancıgil (51 oy), Fahri Batıca (49 oy).

Ayrıca dokuz kişide kurultay delegesi olarak seçilmişti¹¹². Kongrede ortaya konan görüşler ve yapılan seçimler, Cumhuriyet Halk Partisi Bursa teşkilatı bünyesinde kuvvetli bir değişim talebinin olmadığını bize göstermektedir. Seçimler sonrası oluşan yeni idare kurulu, iktidar yıllarında oluşanlardan pek farklı değildir ve aynı yüzler devam etmektedir.

26 Haziran günü il merkezinde yapılan toplantı sonrası, idare kurulu görev paylaşımı yapmış ve il başkanlığı görevine Edip Rüştü Akyürek getirilmişti. İkinci Başkanlığa Rıza İlova gelirken, muhasip üye Hüsnü Aydın, Sekreter Nihat Aymergen seçilmişti¹¹³.

B. 21 ARALIK 1952 CUMHURİYET HALK PARTİSİ BURSA İL KONGRESİ

Cumhuriyet Halk Partisi Bursa il örgütü muhalefetteyken ikinci kongresini 1952 yılı sonunda, Tayyare sineması salonunda gerçekleştirmiştir. 194 delegeden 151’inin hazır bulunduğu kongrede bulunmak üzere Ankara’dan Kahramanmaraş eski milletvekili Emin Soysal, sağlık eski bakanı Sadi Konuk, Afyon il başkanı avukat Kemal Akşar, Cumhuriyet Halk Partisi Bursa il eski başkanı ve Merinos eski müdürü Durmuş Enginsoy gelmiştir.

Kongrenin halk tarafından rahatça takip edilebilmesi için, kongrenin yapılacağı salona her

110 Ant, 25 Haziran 1951.

111 Hakimiyet, 27 Haziran 1951.

112 Nilüfer Akkılıç Kütüphanesi, Yılmaz Akkılıç Kişisel Arşivi (Rıza İlova Arşivi Tasnif Edilmemiş Evrak) Kurultay Delegesi olarak seçilenler şunlardır: Fazıl Erman, Abdurrahman Konuk, Muhlis Erkmen, Nihat Aymergen, Edip Rüştü Akyürek, Muhittin Baha Pars, Hüseyin Aydın, Nurettin Foça, Fahri Batıca. Ant, 26 Haziran 1951.

113 Ant, 27 Haziran 1951.

184 hangi bir kayıt alınmadan giriş serbest bırakılmıştır. Kongrede birinci başkanlığa Reşat Türel, ikinci başkanlığa avukat Sıddık Tümerkan seçilmiştir.

İl kongresine gidilen süreçte Cumhuriyet Halk Partisi Bursa teşkilatında, iktidar partisinin muhalefeti tasfiye etme, partinin mallarına el konulması konusundaki görüşlerinin etkileri görülmektedir. İktidar partisine karşı duyulan güvensizlik, delegelerin ifadelerine de yansımıştır. Kongrede okunan mali raporlarda, partiye bir motorlu araç alımı konusunda ifadeler yer alırken, bir delegenin bunu eleştirdiği ve “raporu hazırlayan arkadaşlar iktidar partisinin bir kanunla bunları elimizden alacağını unutuyorlar mı. Bunu hiç hatırlarına getirmiyorlar mı? Bütün varlığımıza göz diktikleri hakikati önümüzde durmaktadır” ifadelerini kullandığı görülmektedir. Merkez ilçe başkanı Mehmet Çelikçapa,

“Önümüzde çetin bir mücadele devresi vardır. İktidarın müsadere kanunu bizi manen kuvvetlendirecektir. İktidar CHP’sinin günden güne kuvvetlendiğini fark edince yeni tertiplerin peşinde koşmaya başlamıştır. Bunlar ne olursa olsun ve hangi yönden gelirse gelsin parti olarak fert olarak karşı geleceğiz” derken; Mehmet Ali Erbaş, “Partinin malları alınabilir fakat hizmet aşkımızı yok edemezler. Demokrat Parti genel başkanı artık bu işten vazgeçsin işin esasına nüfuz etsin”¹¹⁴ ifadelerinde bulunur. Parti il başkanı Edip Rüştü Akyürek, partisinin mallarına el konulmasına yönelik iddialara cevaben düşüncelerini şöyle paylaşır: “Atatürk’ün emaneti olan CHP’sinin ferdi olarak iftihar ediyoruz. Birçokları gibi bundan kaçacak insanlar değiliz. Yalnız bir her şeyde kanuna nizama dayanarak son nefesimize kadar çalışacağız. Atatürk’ün partisi olan CHP’yi kapatmak isteyenler tarihte lanetle anılacaklardır”¹¹⁵.

Kongrede konuşma yapan Kahramanmaraş eski milletvekili Emin Soysal, konuşmasına “Size hangi dille hitap edeyim? 1340 Anayasası diline göre mi, Türkçe mi?”

diye başlayarak, iktidarın devletin her kademesinde Türkçeden uzaklaşan politikalarına eleştirilerde bulunarak, sözü Arapça ezan meselesine getirip, “Türkün Allahına bile kendi diliyle hitap edemediği bir devirde bulunuyoruz” ifadeleriyle, bu karara yönelik tepkisini ortaya koyacaktır. Soysal, “Şimdiye kadar hiçbir Başbakan Fener Patrikhanesini ziyaret etmemiştir. Halbuki Adnan Menderes orayı ziyaret etmiştir”¹¹⁶ diyerek, din adına ilginç bir noktayı gündeme getirmiştir. Bunların dışında Halkevlerinin kapatılmasını bir facia olarak niteleyen Soysal, iktidarın ekonomik politikalarının hepsinin CHP’nin iktidarı döneminde ele alındığını ve planlandığını ifade etmiştir¹¹⁷.

114 Ant, 22 Aralık 1952

115 Ant, 22 Aralık 1952.

116 Hakimiyet, 22 Aralık 1952.

117 Hakimiyet, 22 Aralık 1952.

185 Kongrede okunan il idare raporunda hükümete, bilhassa, Kırklareli’nden Bursa’ya atanan vali Cahit Ortaç’a yönelik eleştiriler ön palanda gelmektedir. Vali iktidar partisinin mensubu gibi hareket etmekle suçlanmaktadır. Valinin, Cumhuriyet Halk Partisi'nin binalarına çeşitli yollarla müdahalede bulunması, Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın ziyareti sırasında sadece Demokratlara yönelik davette bulunması ve bu ziyaret sırasında vatandaşların bayrak asmakla zorlanması gibi örnekler verilerek, Cumhuriyet Halk Partisi örgütünün tarafsız ve partiler üstü idare amirleri taleplerini dile getirmektedir.

Sanayi kenti olarak önemli bir işçi nüfusuna sahip olan Bursa’da, işçilerin haklarına yönelik taleplerinde raporda yer aldığı görülmektedir. İşçilerin sigortalarının temini, ücretli hastalık ve hafta tatili, işçi ve işveren sendikalarının daha etraflı bir gelişme sürdürmesi konusunda raporda istekler dile getirilmekte ve bunların takipçisi olunacağı konusunda teminat verilmektedir.

Yeni Tüzük gereğince il başkanlığı seçimi ayrı olarak oy pusulaları üzerinden gerçekleştirildi ve yapılan seçimler sonucu 131 oyla Sıddık Tümerkan il başkanı olarak seçildi. Yapılan seçimler sonrası yeni idare kurulu şu kişilerden oluşmaktaydı: Edip Rüştü Akyürek, Rıza İlova, İbrahim Alp, Abdurrahman Konuk, Derviş Sami Taşman, Reşat Türel, Nurettin Foça, Remzi Emiroğlu, Nihat Aymergen, Rasim Demirayak¹¹⁸.

Cumhuriyet Halk Partisi il kongresini, Demokrat Parti teşkilatı adına yorumlayan Hakimiyet gazetesi baş yazarı İsmet Bozdağ şu ifadelerde bulunmaktadır: “CHP’nin vilayet kongresi, bir kongreden ziyade bir miting, bir kapalı salon toplantısı manzarası gösterdi… Kongreye, Adnan Menderes’in şahsına hücum hedefi gösterilmiş olması, Halk Partisine hiçbir şey kazandırmamıştır… Kongre, hücum taktına mağlup olduğu içindir ki, kendi meselelerini dahi bütün teferruatı ve ikna edici delilleriyle ortaya koyamadı”¹¹⁹.

Parti başkanlığına seçilen Sıddık Tümerkan, partisini 1954 seçimlerine götürecekti.

Akyürek’in aksine, Tümerkan iktidara karşı daha sert bir politikanın sürdürülmesini temsil ediyordu, fakat bu görevini sürdürdükten bir süre sonra, görevinden ayrılacak ve il idare kurulunda yapılan seçim sonrasında Remzi Emiroğlu başkanlığa gelecekti¹²⁰. İl İdare Kurulu bünyesinde başkanlık görevine gelebilecek pek çok yeterli kişi bulunurken, Emiroğlu’nun bu göreve getirilmesi, kamuoyunda partinin içinde bulunduğu zor durum karşısında kimsenin görev almak istemeyişi şeklinde yansımış ve tartışılmıştı¹²¹. Bu

118 Ant, 22 Aralık 1952.

119 Hakimiyet, 24 Aralık 1952.

120 Ant, 30 Eylül 1953.

121 CHP’nin yeni il başkanlığı görevine Remzi Emiroğlu’nun seçilmesi demokratlarda bir şaşkınlık yaratmıştı.

CHP il idare heyeti içinde Edip Rüştü Akyürek gibi idealist ve Halk Partisine çok hizmet etmiş, Bursa’da Halk Partisinin çözülüşünü iradesi ile tutmuş ve kendisi gibi idealist ve genç unsurları iş başına getirmiş bir