Marcel Broodthaers (1924-1976) önceleri Belçikalı Sürrealist hareketine bağlı bir yazardır. 1964‟de Brüksel Saint-Laurent galerisinde “ready-made estetiği” bir seri iĢiyle görsel sanata yönelir.
Broodthaers sanat piyasasının iĢleyiĢinin farkında olarak kendisinin küratör olduğu kurgusal bir müze yaratmaya giriĢir. Bu arada Brüksel‟de Palais des Beaux Arts‟ın iĢgalci sanatçı, öğrenci, politik aktivistleriyle bir araya gelmiĢtir ve Mayıs 1968‟den beĢ ay sonra “Modern Sanat Müzesi Kartallar Departmanı”nın resmi açılıĢını gerçekleĢtirir. Dolayısıyla dönemin siyasal anlayıĢı ve hareketi, Broodthaers üzerinde etkili olmuĢtur.
Resim 27, Marcel Broodthaers, Modern Sanatlar Müzesi Kartallar Departmanı, Düsseldorf, 1970
Palais des Beaux Arts‟daki iĢgal, resmi enstitüler tarafından dayatılmıĢ Belçika kültürünü kontrol etme mücadelesinde olmak ve bunun yanı sıra kültürü
sadece kapitalist tüketimin bir formu olarak düĢünen sistemi cezalandırmak üzere gerçekleĢmiĢtir. ĠĢgalin sonunda Broodthaers açık bir mektup yazar:
“Sakin ve sessiz. Kültür üzerine parlak bir ışık saçan ve onu bir ya da diğer yönüyle kontrol altında tutmaya hevesli insanların amaçladığı kökten bir duruş yapıldı burada: bunun anlamı, kültürün itaatkar bir malzeme olduğudur. Kültür nedir? Yazıyorum. Söz aldım. Bir veya iki saat boyunca temsilci benim. Ben diyorum. Kişisel duruşumu yeniden üstleniyorum. Anonimlikten korkarım. Kültürün anlamını/yönünü kontrol etmek isterim.”217
Sergi davetiyesine çağdaĢ sanatın belirsiz konumunu ifade eden bir metin koyar. Kartın bir tarafında hayatta yararlı bir Ģeyler yapmak arzusunda olduğunu belirtir, diğer taraftan da sadece sanat tacirleri tarafından sanatı belirleyen, çeĢitli sahte Ģeyler yaparak para kazanmak istediğini ifade eder. Davetiyeler reklam görüntüleri üzerine basılmıĢtır. Bu durum, yalan söylediğini söyleyen yalancının paradoksu gibidir. Sergide resim, heykel, mimarlık, Ģiir, grafik gibi çeĢitli sanatsal disiplinlerinden nesneler sergiler.218
Resim 28, Maecel Broodthaers, Modern Sanatlar Müzesi Kartallar Departmanı, 1968-72
“Modern Sanatlar Müzesi, Kartallar Bölümü”nü (1968), kartal imgesinin bulunduğu 300‟ü aĢkın kartpostal, 19. yüzyıla ait resim röprodüksiyonları ve nesneleri müze mekânına dönüĢtürdüğü Brüksel‟deki dairesinde sergiler. Kartal
217 Cummins, a.g.e. s. 174 218Cummins, a.g.e. s. 125
imgesi, tarih boyunca birçok kültürde gücün ve iktidarın sembolü olarak para, madalyon, bayrak ve resimlerde kullanılmıĢtır. Dolayısıyla Broodthaers da müzenin sanat piyasasındaki etkili gücünü eleĢtiren bir tavır olarak bu ikonu seçmiĢtir.
Broodthaers Kartal Müzesi‟nin koleksiyonunu yıllar içersinde geliĢtirip yeni bölümler ekleyerek 1968-72 arasında Antwerp, Köln, Düsseldorf gibi Ģehirlerde sergilemiĢtir. 1972 yılında Düsseldorf Stadtische Kunsthalle‟de Kartal Müzesi‟nin “Figürler Bölümü”nde yer alan 266 adet eser, 43 uluslararası müzelerden ve özel koleksiyonculardan ödünç alınmıĢtır. Bunlar arasında: Batı Berlin‟deki Antika Müzesi, Sanat Kütüphanesi, Uygulamalı Sanatlar Müzesi, Ġslam Sanatı Müzesi ve Baskı Koleksiyonu; Frankfurt‟taki Ulusal Postal Müzesi; Montauban‟daki Ingres Müzesi; New York‟taki Amerikan Kızılderili Müzesi; Viyana‟daki Askeri Tarih Müzesi; British Müzesi‟nin Etnografya bölümü; ve Brüksel, Paris, Köln ve Münih‟teki müzeler. Müzelerin listesi koleksiyonun geniĢliğini ve coğrafi olarak yayılımını göstermektedir.219
Resim 29, Marcel Broodthaers, Modern Sanatlar Müzesi Kartallar Departmanı, Reklam Bölümü, 1968-72
219 Rainer Borgemeister, “Section des Figures: The Eagle from the Oligocene to the Present”,
Broodthaers 1972 yılında V. Documenta sergisinde müzesini son kez sergiler. Burada müzesini “Tanıtım Bölümü” ve “Modern Sanat Bölümü” olarak ikiye ayırır. Müzenin “Tanıtım Bölümü”nde:
“sanat tarihinden, reklamcılıktan, tüketim ürünlerinden ve başka kaynaklardan devşirilmiş çeşitli kartal imgeleri bulunuyordu. …Boodthaers için kartal bizatihi tanıtımın göstergesiydi, reklamcılıkta büyülü çağrışımlar uyandırma özelliğini olduğu gibi koruyan, ama bunu sınai üretimin hizmetine sunan bir göstergeydi. Tanıtım Bölümü‟nde Broodthaers müzesini bir tür halkla ilişkiler biçimine dönüştürmeyi başardı.”220
Broodthaers çağdaĢ sanat alanında kabul görmek için eserlerin piyasada kabul görmesi gerektiğini ve bunun için de müzelerin ne kadar önemli bir rol oynadığının farkındadır. “Hiçbir şey satamayacak ve hayatta başarılı olamayacak mıyım diye meraklanıyordum. Uzun zamandır hiçbir şeyde iyi değildim. Kırk yaşındayım…. Sonunda sahte bir şeyler bulma fikri aklımdan geçti ve çalışmaya başladım.”221
Resim 30, Marcel Broodthaers, Modern Sanatlar Müzesi Kartallar Departmanı, Sinema Bölümü, 1968-72
220 Kristen Erickson, “Marcel Broodthaers”, Sanatçı Müzeleri, Çeviri: Elçin Gen, Editör: Ali Artun,
ĠletiĢim, Ġstanbul, 2005, s. 146-147
221 Douglas J. Crimp, On the Museum Ruins: A Critical Theory of Postmodernism, Phd Thesis,
Broodthaers kendi kurduğu müzesinde iktidar sahibi yani küratör olmuĢtur. Ne kadar sıradan olursa olsun, sergilediği nesneler sanat piyasasına birer meta olarak girmeye hazırdır. Broodthaers‟ın bu giriĢimini dönemin aktif yapısıyla ilintilendirebiliriz ancak ondan öncesinde de örnekler vardır:
“Broodthaers‟in, 1968‟de, avangard sanatçıların müze kurma girişimlerine aşina olduğunu varsaymak da aynı ölçüde mümkün: Joseph Cornell‟in 1940‟ların ortaları ile sonlarına uzanan Müze kutularını değilse bile Duchamp‟ın Boite-en- valise‟ini biliyor olsa gerekti. Özellikle de, Claes Oldenburg‟un 1961 tarihli Dükkan projesi çerçevesindeki kurgularını ve sonradan Fare Müzesi‟ne dönüşecek koleksiyonu; kendini müzenin yöneticisi tayin eden Oldenburg‟un “ters çevirmeler ve kılık değiştirmeler yoluyla sanatı burjuvaziden, ticarileşmeden, rekabetten, onu yok edecek her türlü güçten korumak” amacıyla Işın Silahı İmalat Şirketi adına antetli kağıda resmi bir mektup yayınladığını büyük ihtimalle biliyordu.”222
Broodthaers‟in kurduğu müze geleneksel sergileme, sınıflandırma, etiketlendirme pratiklerine bir eleĢtiri niteliği taĢır. Tüm bu nitelikleri kullanır ancak bunları öznel bir Ģekilde değiĢtirir. Ancak bu eleĢtiri, müze olarak iĢin kendisinin çeĢitli yerlerde sergilenmesiyle -belki de kendi dairesinden ayrıldığı andan itibaren- eleĢtirel niteliğini yitirir olmuĢtur. BaĢta kendisinin kurguladığı sergi davetiyeleri, açılıĢ konuĢmaları, bu sefer baĢkaları tarafından yeniden icra edildiğinde, Kartal Müzesi‟nin protest yanı silinip gitmiĢtir. Zaten bu durumu fark eden Broodthaers kısa bir süre sonra müzesini kapatır.