Facebook

Facebook, 4 ġubat 2004 tarihinde Harvard Üniversitesi öğrencisi Mark Zuckerberg tarafından, öncelikle Harvard öğrencilerinin kendi aralarında iletiĢimi ve bilgi paylaĢımı için kurulmuĢtur. Giderek bu ağ içine katılan üniversitelerin sayısı artar, bir yıl içerisinde Amerika BirleĢik Devletleri‟ndeki tüm üniversiteler Facebook‟ta yer alır. Facebook önceleri sadece edu. (eğitim kaynaklı) e-posta adreslerine açıkken, 11 Eylül 2006 tarihinden itibaren tüm e-posta adreslerinin katılımına açık hale gelir. Temmuz 2009 kayıtlarında Facebook kullanıcılarının sayısı 250 milyona ulaĢmıĢtır. Ġngilizce dıĢındaki ilk kullanım dili Türkçe‟dir, 21 Ağustos 2008 tarihinden itibaren resmi olarak Türkçe görüntülenmeye baĢlamıĢtır. Facebook‟un iç değerinin 8 milyar dolar olduğu söylenmektedir.203

Facebook adını, üniversitelerin öğrenci, öğretmen ve çalıĢanları tarafından kendilerini tanıtma amacıyla doldurulan “paper facebooks” isimli formdan alır. Facebook, gerçek kimlik bilgileriyle kayıt olan kullanıcıların okul, iĢ veya aile gibi ortak birliktelikler dolayısıyla birbirleriyle iletiĢime geçmesine olanak tanır. Bu yüzden kısa sürede katılımcı sayısı artmıĢ ve buna bağlı olarak da Facebook‟un özellikleri yenilenmiĢtir. Okul arkadaĢlarını, eski tanıdıklarını bulmak, ilgi alanlarına göre gruplara üye olmak, arkadaĢlarına sanal hediyeler göndermek, etkinlikleri bildirmek, çağrılarda bulunmak, müzik, video gibi paylaĢımlarda bulunmak mümkündür Facebook‟ta. ArkadaĢlarınızın doğum günleri size bildirilir, üye olduğunuz grupların etkinliklerinden haberdar olabilirsiniz. Uygulamalar bölümünde yer alan bazı oyunlarda, örneğin Farmville gibi, sanal olarak bir çiftlik kurup para kazanmak mümkündür. Bu paralar sanaldır, ancak isterseniz kredi kartıyla, yani gerçek parayla ödeme yaparak sanal para satın alabilir ve böylece çiftliğinizi zenginleĢtirebilirsiniz.

Facebook‟u farklı kılan özellik, katılımcıların takma isimlerle değil de kendi isimleriyle kayıt yaptırmalarıdır. Elbette böyle bir zorunluluk yoktur ancak tanıdığımız baĢkalarını bulma ve eklemenin yolu kendinizi tanıtmaktır. Kendimizi ne

kadar göstermek istediğimiz ise bize kalmıĢtır. Profilinizdeki bilgilerin ne kadarını kamuya açtığınız sizin tercihinize kalır. Dolayısıyla Facebook‟taki herkes “bekârım, Ģu üniversite mezunuyum, Youtube‟tan paylaĢımını verdiğim Ģu müzikleri severim, Ģu kitapları okuyorum, Ģu gruplara üyeyim” diyerek kendilerini tanımlama Ģansına sahiptir. Facebook kullanıcı sayısının bu kadar çok olmasının nedeni de budur, kiĢiler ilk defa kendilerini çok yönlü bir Ģekilde ifade etme olanağı bulmuĢtur.

Facebook ve benzeri sosyal paylaĢım siteleri dolayısıyla yeni bir terim literatüre girer. Maria Bakardjieva‟nın deyiĢiyle “Hareketsiz ToplumsallaĢma” (immobile socialization), internet üzerindeki bu yeni toplumsallaĢma ortamlarında geliĢen bir durumdur.204

Facebook‟ta yaygın bir Ģekilde yer alan siyasi, sosyal proje ve hareketlere katılım ve çağrı kampanyalarını da “hareketsiz aktivizm” olarak tanımlamak mümkündür. KiĢiler bir gruba katılarak veya oy kullanarak etkin olma, duyarlı olma tatmini yaĢamaktadır. Bu katılımcıların birçoğu, öyle görünüyor ki, oturduğu yerden hiçbir zahmete katlanmadan etkin bir olayın parçası olmak, profilinde böyle görünmek ve belki de bir parça bilgi edinmek için bu tür gruplara üye olmaktadır. Bu konuda aĢağıdaki olay iyi bir örnektir:

“Kolektif Üretim tarafından 1-14 Mayıs 2009 tarihleri arasında Facebook üzerinden yürütülen “Ankara‟da Her İlçeye Bir Kadın Sığınma Evi” kampanyası sanal uzamda 435 kişiden destek bulmuş, kampanya katılımcıları/destekçileri konuyla ilgili 15 Mayıs 2009 günü saat 12.30‟da Ankara Büyükşehir Belediyesi Ana Hizmet Binası önünde düzenlenecek basın açıklamasına davet edilmişlerdir. Ne ki açıklamaya Kolektif Üretim üyeleri dışında bir katılım gerçekleşmemiştir. Aslında, söz konusu ağlarda hemen her gün onlarca grup kurulmakta, siyasi parti örgütlenmeleri bu ağlarda da sanal bürolar açmakta, sivil toplum örgütleri, dernekler vd. imza kampanyaları yürütmekte, miting, basın açıklaması vb. duyuruları geçmektedir. Ancak bu örgütlülük ve eylemlilik halleri gündelik yaşama taşınamamaktadır.”205

204 _{Mutlu Binark, “Yeni Medya Dolayımlı ĠletiĢim Ortamında Olanakların ve Ol(a)mayanların}

Farkında Olmalı”, Evrensel Kültür Dergisi, sayı 216, Aralık 2009, s. 61

205 _{Ali Toprak, “Yeni Medya Dolayımıyla Çıkılan Kamusal Alan: Toplumsal PaylaĢım Ağlarında}

Yukarıdaki örnekte olduğu gibi, Facebook grubundaki sanal üye sayısı sanal bir rakam olarak kalmıĢ, fiziki olarak kimse katılımda bulunmamıĢtır. Ancak yine de Facebook‟ta sayıları binlere varan oluĢumları dikkate alan merciler mevcuttur. Bunun bir örneği, anti-militarist hareketin temsilcileri “savaĢ karĢıtları” hareketinin faaliyetlerinin sakıncalı bulunması dolayısıyla soruĢturmaya açılmasıdır.206

Bu durumu Ali Toprak Ģu biçimde açıklar:

“Yeni emperyalizm sürecinde, teknolojinin gelişmesiyle birlikte, her şeyi bilen (omniscience), her yerde olan (omnipotent) ve her şeye gücü yeten (omnipotent) iktidar giderek bir gerçek haline gelmekte, iktidarın kurgusunun baskı ve rıza ile toplumun gerçekliği haline getirildiği bir süreçte yaşanmaktadır.”207

Facebook, twitter gibi sosyal paylaĢım ağları, kiĢisel kullanıcıların yanı sıra firmalar tarafından da müĢterileriyle iletiĢim halinde olmak ve faaliyetlerini duyurmak adına kullanılmaktadır. Böylece neredeyse hiçbir masrafa gerek kalmadan reklamlarını yapabilmekte ve güncel kalabilmektedirler. Bu tür sosyal ağlar iyi bir reklam stratejisine dönüĢmüĢtür. AĢağıdaki örnekte olduğu gibi:

“Akbank Sanat, sanat dostlarıyla facebook ve twitter'ın ardından şimdi de yeni sosyal ağları ve resmi blog'u akbanksanat.blogspot.com adresi üzerinden buluşuyor. Twitter sayfamız üzerinden etkinliklerimizden anlık haberler edinip, Facebook sayfamız ve grubumuzda görüşlerinizi paylaşmanın yanısıra artık Friendfeed üzerinden de bizi takip edebilir, Vimeo'dan Akbank Sanat etkinliklerine dair kısa videoları izleyebilirsiniz. Etkinliklerimize dair yorumlarınızı, Akbank Sanat'ta görmek istediğiniz konserleri ve etkinlik önerilerinizi bize yazabileceğiniz, herşeyden önemlisi hep birlikte sürekli iletişim ve paylaşım halinde olabileceğimiz ortamlar sizlere daha iyiyi sunmamız adına bizler için büyük önem taşımaktadır.”208

206 _{Ayrıntılı bilgi için: Gamze Göker, “Ġnternetsiz Devrim Mümkün mü? Yeni Toplumsal Hareketler}

ve Ġnternet ĠliĢkisi”, Evrensel Kültür Dergisi, sayı 216, Aralık 2009, s. 74

207 _{Ali Toprak, a.g.e., s. 69} 208 _{Akbank‟ın bilgilendirme maili.}

Facebook sadece kullanıcıları veya reklam verenleri açısından en önemli sosyal paylaĢım ağı olmakla kalmamıĢ, dünyanın en karlı oluĢumu haline gelmiĢtir. Burak Arıkan‟ın deyiĢiyle: “Facebook‟a dört yıl içinde 1,5 milyar dolar paha biçildi. Tarihte hiçbir şirket bu kadar hızlı büyümemiştir. Bunun adı hiper-kapitalizm; artı- değerle değil, çarpı-değerle işliyor.”209