C- Fotografik ArĢiv
2- Dijital Fotoğraf ArĢivleri
a- Corbis
Bill Gates 1989 yılında Corbis‟i, müzelerdeki eserlerin fotoğraflarını çekerek lisans haklarını satın almak amacıyla kurar. Buna ek olarak stok fotoğraflar sağlamak amacıyla ünlü stok marketleri; haber fotoğraflarını sağlamak amacıyla da Sygma, Saba, Kipa, Tempsport gibi ajansları Corbis bünyesine katar. Burada tartıĢma yaratan olaylardan biri, Bill Gates‟in Sygma çalıĢanlarını sözleĢmeli iĢçi statüsüne düĢürmesi, harcamalar ve film gibi masrafları ödemekten kaçınması, fotoğrafçıya sadece telifi ödeyerek fotoğrafı sadece kendisinin satabileceğini belirten bir kural koymasından kaynaklanır. Fotoğrafların altında sadece Corbis ibaresi bulunmakta, fotoğrafçının ismi yer almamaktadır. Bu sistem fotoğrafçıyı yok sayan bir tavırdır.
Bu yüzden Sygma çalıĢanları greve gitmiĢ ve birçok fotoğrafçı ajanstan ayrılmıĢtır.142
Eski Corbis çalıĢanlarından Peter Howe bu konuya Ģöyle yaklaĢır:
“Foto muhabiri sadece finansal destek değil, ona arka planda gereken morali verecek iş duyarlılığına sahip bir yönetici arar. Foto muhabirleri genelde çek defterlerini dengelemekte başarısızdır. Öyleyse onların Corbis ve Getty‟e ihtiyaçları var. Fakat Corbis ve Getty işe bir fabrikatör gözüyle bakmaya başladı.”143
1995 yılında Corbis, Otto Bettmann‟a ait 11 milyondan fazla negatif, cam negatif ve basılı fotoğraf arĢivini satın alır. Bettmann da bu arĢivi 1980 sonlarında United Press International‟dan satın almıĢtır. Ancak Bill Gates‟in Manhattan‟daki ofisinde muhafaza edilen arĢivde problemler baĢ gösterir. Özellikle sıcak yüzünden negatiflerde çürümeler meydana gelir. Bunun üzerine 2001 yılında Pennsylvania‟daki terk edilmiĢ bir kireçtaĢı madenine taĢınır bütün arĢiv. Isının 0 dereceye yakın tutulduğu depolarda bir yandan fotoğrafları dijital olarak tarayan ve bilgilerin kaydedilme iĢlemini yapan iĢçiler çalıĢmaktadır. Aynı zamanda araĢtırmacıların gelip çalıĢmalar yapabilmesi de mümkündür. ArĢivin Manhattan‟dan bu kadar uzağa taĢınması, araĢtırma yapmak isteyenlerin önünü tıkayacağı eleĢtirileri üzerine, ulaĢım ve araĢtırma için uygun koĢullar yaratılır.
Bu madenin içerisinde Bettmann arĢivinin yanı sıra NASA‟nın, Hava ve Uzay Müzesi‟nin, Ulusal ArĢiv‟in, Kongre Kütüphanesi‟nin (15 milyon fotoğraf), federal hükümetlerin, spor takımlarının, gazete ve tarihi toplulukların fotoğraf arĢivleri de bulunmaktadır.144
Corbis örneğinde olduğu gibi orijinal fotoğraf arĢivi yaratmak, bunları muhafaza etmek, dijital ortama aktarmak oldukça masraf ve uğraĢ gerektiren bir iĢtir. Ancak böyle bir arĢive sahip olmanın getirdiği prestij ve asıl olarak bu imajların teliflerinden sağlanan ve sağlanacak gelir, bunun sanat hamiliğinin ötesinde bir yatırım olarak görüldüğünün göstergesidir.
142http://www.fotomuhabiri.com/fotokultur/tehdit.html 10.12.2009 143http://www.fotomuhabiri.com/fotokultur/tehdit.html 10.12.2009
b- Getty Images
1993 yılında Mark Getty ve Jonathan Klein ortaklığında kurulan Getty Images, 70 milyondan fazla fotoğraf ve illüstrasyona, 30 bin saatten fazla da film arĢivine sahip, stok fotoğrafçılık*
konusunda Corbis ile birlikte ilk iki sırayı paylaĢan bir kuruluĢtur.
Getty Images, web ortamında kullanılmak üzere küçük boyutta görüntüler satar. 170 px, 280 px ve 413 px olmak üzere üç boyutta sunulan imajların fiyatı telif ödenen (RM-rights-managed)**
ve ödenmeyen (RF-royalty-free)*** görüntüye göre 5- 49 dolar arasında değiĢmektedir. Telifli görüntülerin kullanım süresi üç ayla sınırlıyken, telifsiz olanların kullanım süreleri sınırsızdır. Yanı sıra rights-ready seçeneğinden satın alınan imajlar 10 yıl boyunca kullanabilmektedir. 2007 Eylül‟ünde Getty Images, web tabanlı kullanımlar için küçük boyutlu görüntüleri RM ve RF ayrımı yapmadan 49 dolarlık yeni kampanyasını tanıttığında fotoğraf kurumları tarafından oldukça tepki alır. Çünkü öncesinde RM fotoğrafları bu ücretin 10 katı kadar bir değerde satılmaktadır. Baskı sonucu Getty yeniden ücretlendirme yapmak zorunda kalır.145
Getty Haber Servisi BaĢkan Yardımcısı Michael Sargent, çalıĢanlar konusunda : “Biz eski foto muhabirleriyle yüzde 50‟ye yüzde 50 gelir ortaklığıyla çalışıyoruz, ancak dürüst olmak gerekirse bu küçük bir grup. Work-for- hire**** tipi çalışmaya daha çok önem veriyoruz”146 demektedir. Bu tür çalıĢma koĢulları, fotoğrafçının varlığının yittiği ve fotoğrafçının emeğinin defalarca sömürüldüğünün bir göstergesidir. Fotoğrafçılık alanında iki sivri yönelim olmuĢtur: Masrafları karĢılanan ve fotoğraflarının her bir kullanılıĢında telif ücretini alabilen ajanslara bağlı fotoğrafçılar; ya da herhangi bir yerden herhangi bir fotoğrafçının
* Stok fotoğrafçılık, ilgili kiĢilere, kurumlara, yayınlara gerekli fotoğrafları sağlamak üzere
oluĢturulmuĢ bir görüntü arĢivi, havuzudur. Bu tür hizmet veren merkezlerin çoğalmasıyla, görüntü ihtiyacı olan müĢteriler bünyesinde fotoğrafçı kadrosu bulundurmak veya kiralamaktansa, internet üzerinden fotoğrafı seçip ücretini ödeyebilmektedir.
** (RM) Fotoğrafın telifini ödersiniz ve kullanım koĢulları ve sınırları vardır.
*** (RF) Sanıldığı gibi bedava değildir, ücretini bir kere öder ve istediğiniz kadar kullanırsınız. Ancak
fotoğrafın hakları hala fotoğrafçısında olur, istediği kadar satma hakkına sahiptir.
145http://en.wikipedia.org/wiki/Getty_Images 9.1.2010
**** Work-for-hire: ĠĢi üreten kiĢi yasal olarak iĢin sahibi sayılmaz, iĢveren sayılır. 146John Dorfman, “Foto Muhabirliğini Tehdit Eden Güçler”,
internet üzerinden yüklediği fotoğrafın cüzi bir bedelini almakla yetinen fotoğrafçılar.
Getty Images giderek stoklarını geniĢletmektedir. 2009 ġubatında stock.xchng (ücretsiz fotoğraflar ve illüstrasyonlar) ve stock.xpert‟in (düĢük ücretli mikrostok sitesi) de dahil olduğu Jupiterimages‟ı 96 milyon dolara satın alır.
Getty Images sağladığı çeĢitli hizmetlerden gelir elde edebilmektedir, bunlardan biri de, kullanıcının ruh haline göre seçebileceği müzik, fotoğraf ve video sitesi “Moodstream”dir. Örneğin mutlu/özgün, sıcak/soğuk, nostaljik/çağdaĢ vs. gibi seçenekler beĢ kademede seçilebilir. Görsellerin geçiĢ efektlerini, siyah/beyaz görüntülerin yer alma yoğunluğunu, vokalli/vokalsiz Ģarkıları, görüntülerin ekranda kalma süresini iĢaretledikten sonra ruh halinizi yansıtan, bilgisayarın seçtiği görüntü ve Ģarkılar beğeninize sunulmakta. Elbette kayıt olarak ve ücretini ödeyerek kendi ekleyeceğiniz listeler hazırlamak da mümkündür.
Sesler, görüntüler, videolar dijital hale getirilip internet ortamına aktarıldıktan sonra, herhangi bir kullanıcının kolaylıkla geliĢtirebileceği yaratıcılık modelleri sunmak, birçok kurumun uyguladığı bir stratejidir. Özellikle kullanıcının ruh halinin, beğenisinin ön planda tutulduğu yazılımlar, daha çok popülerdir. Ruh halini yansıtan müzikler, ruh halini gösteren fotoğraflar, beğendiğin Ģarkının benzeri Ģarkılar, senin sevdiğin siteyi sevenler, follow me…
Ayrıca bazı sosyal içerikli destekler de geliĢtirilmiĢtir. Change Me: The power of imagery to create change. Change me‟de yer alan herkes “AIDS, tüberküloz ve sıtmaya karĢı global mücadele dostları”nı destekleyerek yardım etmiĢ olur.