EdinilmiĢ mallara katılma rejiminin tasfiyesinde, TMK m. 232 hükmüne göre kural olarak malların sürüm değerleri esas alınır.339
Sürüm değerinin göz önünde
334 Kılıçoğlu, Aile Hukuku, s. 368.
335 Dural/Öğüz/GümüĢ, s. 218; Kılıçoğlu, Aile Hukuku, s. 418; Öztan, Medeni Hukuk‟un Temel
Kavramları, s. 449; Kırmızı, s. 174.
336
Zeytin, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Tasfiyesi, s. 277; Özuğur, s. 56; Kılıçoğlu, Aile
Hukuku, s. 418; Demir S., s.106; Yazgan, s. 69; Hayran, s. 234-235; Oy/Oy, s. 88.
337 Kılıçoğlu, Aile Hukuku, s. 418-419; Yazgan, s. 69. 338
Tamamı için Bkz. Zeytin, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Tasfiyesi, s. 278.
339 Kılıçoğlu, Katkı-Katılma Alacağı, s. 138; Akıntürk/AteĢ Karaman, s. 166; Gençcan, Mal
Rejimine İlişkin Genel Hükümler ve Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi, s. 135; Dural/Öğüz/GümüĢ,
75
tutulacağı tarih ise, tasfiye tarihindeki sürüm değeridir.340
Tasfiye sırasında tasfiyeye dâhil olan malvarlığı konularının rayiç (sürüm, aktüel) değeri hesaplamada dikkate alınacaktır. Sürüm değeri, “değerleme konusu eĢyanın serbest piyasada normal iliĢkiler çerçevesinde sahip olabileceği değerleme anındaki parayla ifade edilebilir olağan değiĢim değeri” olarak tanımlanabilir.341
BaĢka bir Ģekilde sürüm değeri, “malın serbest piyasada alınıp satıldığı değer”342
ya da “serbest piyasada normal Ģartlar altında bir malvarlığı için ödenmesi gerekecek para ile ifade edilen değiĢim değeri”343
olarak ifade edilebilir. Sürüm değerinin hesaplanmasında piyasa değeri esas alınacağından malın hatır iliĢkisinin bulunması gibi bir sebeple değerine nazaran daha aza ya da yükseğe satılması sürüm değerinin tespitinde göz önüne alınmaz.344
Sürüm değerinin tespiti hukukî bir konudan çok teknik bir konu olup hâkim dava önüne geldiğinde malvarlığının sürüm değerinin tespiti için bilirkiĢiden kıymet takdirinin yapılmasını isteyebilir. Malvarlığı değerleri arasında, taĢınmaz bir malın veya bazı malların bulunduğu durumda taĢınmazın büyüklüğü, bulunduğu çevre, yakınlarındaki taĢınmazların değeri; fikir ve sanat eserlerinin bulunduğu durumda o eserin satılırsa sağlayacağı tahmini gelir; taĢınır mallar yönünden ise malın önceki kullanımı varsa uğradığı hasar ve kayıplar gibi hususlar sürüm değerinin tespitinde etkili olacaktır.345
Alacaklarda alacağın nominal değeri, hayat sigortalarında
s. 218; Kılıçoğlu, Aile Hukuku, s. 430; Zeytin, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Tasfiyesi, s. 288;
Öztan, Aile Hukuku, s. 509; Ergün, s. 1569; Köseoğlu, s. 238; Remzi/Aydın/Ispartalı, s. 216; Özdamar/KayıĢ, s. 70; Öztan, Medeni Hukuk‟un Temel Kavramları, s. 449; Büyüktanır, s. 120; Demir Mehmet, “Türk Medeni Kanunu‟ na Göre Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Değer Artış
Payı ve Denkleştirme Alacağı”, TBB Dergisi, 2005, Sa. 61, s. 295; Hayran, s. 284; Oy/Oy, s. 103;
Aldemir, s. 65; ġıpka/Özdoğan, s. 435; Sarı, s. 218.
340 Kılıçoğlu, Katkı-Katılma Alacağı, s. 138; Zeytin, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Tasfiyesi, s. 288; Ergün, s. 1569; Yazgan, s. 75; Demir S., s.109; Kırmızı, s. 202. Y.2.HD. nin 12.10.2015 tarih ve 2015/14250 E.- 2015/18068 K. sayılı Kararına göre, “Artık değere katılma alacak miktarı hesaplanırken mal rejiminin sona erdiği sırada mevcut olan malların bu tarihteki durumlarına göre, ancak tasfiye tarihindeki sürüm değerleri esas alınır.”(Gençcan, 6100 Sayılı HMK Hükümlerine Göre
Aile Mahkemesi Davaları, s. 931- 934‟ den naklen.)
341
Dural/Öğüz/GümüĢ, s. 229‟den naklen.
342 Özer Deniz, s. 66-67‟den naklen; Oy/Oy, s. 103‟den naklen; AteĢ, s. 142‟den naklen.
343 Zeytin, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Tasfiyesi, s. 290‟den naklen; Aldemir, s. 65‟den naklen; Kırmızı, s. 201-202‟den naklen.
344 Özer Deniz, s. 67; Zeytin, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Tasfiyesi, s. 290; ġıpka/Özdoğan, s. 437; Sarı, s. 218.
76
sigortanın satın alma değeri, mal rejimi ölümle sona ermiĢse ödenen sigorta tazminatı artık değer hesabında gözetilir.346
4.2. Gelir Değeri
Gelir değeri, gelir getiren bir malvarlığının süreklilik gösteren net gelirleri üzerinden hesaplanan sermaye değeri olarak tanımlanabileceği gibi gelecekte elde edilecek net gelirlerin peĢin değeri Ģeklinde de ifade edilebilir.347
Malların değerinin belirlenmesinde esas kural sürüm değeri olmakla birlikte genel kuralın istisnası olarak TMK m. 233 hükmünde bütünlük arz eden tarımsal iĢletme açısından gelir değerinin esas alınacağı belirtilmektedir. Maddeye göre, “Bir eşin malik olarak bizzat işletmeye devam ettiği veya sağ kalan eş ya da altsoyundan birinin kendisine bir bütün olarak özgülenmesini istemeye haklı olduğu bir tarımsal işletme için değer artışından alacağı pay ve katılma alacağı, bunların gelir değeri göz önünde tutularak hesaplanır (f.1). Tarımsal işletmenin maliki veya mirasçıları, diğer eşe karşı ileri sürebilecekleri değer artışı payının veya katılma alacağının, işletmenin sadece sürüm değeri üzerinden hesaplanmasını isteyebilir (f.2). Değerlendirmeye ve işletmenin kazancından mirasçılara pay ödenmesine ilişkin miras hukuku hükümleri kıyas yoluyla uygulanır (f.3).” O halde bir tarımsal iĢletmenin bulunması ve bir eĢin bizzat iĢletmeye devam etmesi veya sağ kalan eĢ ya da ölenin altsoyundan birinin bu tarımsal iĢletmenin kendisine bütün olarak özgülenmesini talep hakkına sahip olması durumunda tarımsal iĢletme için bu kiĢinin değer artıĢ payı ve katılma alacağı, tarımsal iĢletmenin sürüm değeri değil; gelir değeri esas alınarak hesaplanacaktır.348
Mesela, bir narenciye bahçesinde kurulu bulunan meyve suyu iĢletmesini malik sıfatıyla iĢletmeye devam eden eĢin bu tarımsal iĢletme için değer artıĢından alacağı pay ve katılma alacağı, iĢletmenin gelir
346
Özuğur, s. 67; Zeytin, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Tasfiyesi, s. 291. Sürüm değeri tespit edilirken uygulanacak metotlar hakkında ayrıntılı bilgi için Bkz. Zeytin, Edinilmiş Mallara Katılma
Rejimi ve Tasfiyesi, s. 290-291.
347 Zeytin, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Tasfiyesi, s. 292. TMK m. 233 hakkında ayrıntılı bilgi için Bkz. Zeytin, Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi ve Tasfiyesi, s. 291-301.
348
Kılıçoğlu, Katkı-Katılma Alacağı, s. 138; Özer Deniz, s. 67; Akıntürk/AteĢ Karaman, s. 166;
Gençcan, Mal Rejimine İlişkin Genel Hükümler ve Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi, s. 135-136; Dural/Öğüz/GümüĢ, s. 229; Özuğur, s. 68; Acar, Aile Hukukumuzda Aile Konutu Mal Rejimleri ve
Eşin Yasal Miras Payı, s. 219; Kılıçoğlu, Aile Hukuku, s. 431; Öztan, Aile Hukuku, s. 509; Ergün, s.
1569; Köseoğlu, s. 238; Demir S., s.110; Remzi/Aydın/Ispartalı, s. 216; Öztan, Medeni Hukuk‟un
Temel Kavramları, s. 449; Büyüktanır, s. 120; Demir M., s. 295; Yazgan, s. 76-77; Hayran, s. 288;
77 değeri gözetilerek hesaplanır.349
BaĢka bir örnek olarak, boĢanma halinde pamuk iĢleyen bir çırçır fabrikasını bizzat iĢleten ve bunun maliki olan eĢ, diğer eĢe bundan katılma veya değer artıĢ payı verecektir ve bu gibi bir durumda, diğer eĢin katılma ve değer artıĢ payları çırçır fabrikasının gelir değerine göre hesaplanacaktır.350
Kanun koyucu bu kuralı getirmesine karĢın maddenin ikinci fıkrasında, tarımsal iĢletmenin maliki veya mirasçılarının diğer eĢe karĢı ileri sürebilecekleri değer artıĢ payı ve katılma alacağının sadece iĢletmenin sürüm değeri üzerinden hesaplanmasını isteyebileceğini ifade etmiĢtir.351
Maddenin üçüncü fıkrasında ise, değerlendirmeye ve iĢletmenin kazancından mirasçılara pay ödenmesine iliĢkin olan Miras Hukuku hükümlerinin de amaca elveriĢli olduğu oranda uygulanacağı öngörülmüĢtür352. Dolayısıyla, bu durumlarda değerlendirmeye ve iĢletmenin kazancından mirasçılara pay ödenmesine iliĢkin Miras Hukuku hükümleri (TMK m. 659 vd.) kıyas yoluyla uygulanacaktır.353 Bu hükümle TMK m. 659-668 hükümlerine yollama yapılmıĢtır.354
4.3. Özel Haller
TMK m. 234 hükmü uyarınca “Özel haller gerektirdiği takdirde hesaplanan değer, uygun bir miktarda artırılabilir (f.1). Özellikle sağ kalan eşin geçim koşulları, tarımsal işletmenin alım değeri, ayrıca tarımsal işletme kendisine ait olan eşin yaptığı yatırımlar veya malî durumu özel hallerden sayılır (f.2).” Görüldüğü üzere kanun koyucu, özel haller gerektirdiği takdirde sürüm ve gelir değerlerinin hâkim tarafından uygun bir miktarda artırılabileceği esasını getirmiĢtir.355
Özel hallerden
349 Akıntürk/AteĢ Karaman, s. 166; Acar, Aile Hukukumuzda Aile Konutu Mal Rejimleri ve Eşin
Yasal Miras Payı, s. 219.
350
Kılıçoğlu, Katkı-Katılma Alacağı, s. 138-139.
351 Acar, Aile Hukukumuzda Aile Konutu Mal Rejimleri ve Eşin Yasal Miras Payı, s. 219;
Dural/Öğüz/GümüĢ, s. 229; Özuğur, s. 68; Gençcan, Mal Rejimine İlişkin Genel Hükümler ve
Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi, s. 136; Kılıçoğlu, Katkı-Katılma Alacağı, s. 139; Kılıçoğlu, Aile Hukuku, s. 431; Ergün, s. 1569; Köseoğlu, s. 239; Demir S., s.110; Remzi/Aydın/Ispartalı, s. 216;
Büyüktanır, s. 120; Oy/Oy, s. 104; Kırmızı, s. 203; ġıpka/Özdoğan, s. 443; AteĢ, s. 143; Sarı, s.
221.
352 Özuğur, s. 68; Gençcan, Mal Rejimine İlişkin Genel Hükümler ve Edinilmiş Mallara Katılma
Rejimi, s. 136-137; Ergün, s. 1569; Oy/Oy, s. 104; Kırmızı, s. 203; AteĢ, s. 143.
353
Akıntürk/AteĢ Karaman, s. 166; Dural/Öğüz/GümüĢ, s. 229; Kılıçoğlu, Aile Hukuku, s. 431;
Demir S., s.110; Remzi/Aydın/Ispartalı, s. 217; Sarı, s. 221.
354 Kılıçoğlu, Aile Hukuku, s. 431. 355
Akıntürk/AteĢ Karaman, s. 167; Dural/Öğüz/GümüĢ, s. 229; Kılıçoğlu, Aile Hukuku, s. 432;
Özuğur, s. 68; Kılıçoğlu, Katkı-Katılma Alacağı, s. 139; Acar, Aile Hukukumuzda Aile Konutu Mal
Rejimleri ve Eşin Yasal Miras Payı, s. 219; Gençcan, Mal Rejimine İlişkin Genel Hükümler ve Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi, s. 137; Özer Deniz, s. 68; Zeytin, Edinilmiş Mallara Katılma
78
biri bulunduğu için artırım yapılmak suretiyle belirlenecek değeri Akıntürk/Ateş Karaman “özel hal değeri”356 olarak isimlendirirken Acar, hâkime takdir hakkı tanındığından “takdiri değer”357
kavramını kullanmayı tercih etmiĢ; Kılıçoğlu ve Oy/Oy ise “hakkaniyet değeri”358 tabirini kullanmıĢlardır.
Kanun koyucu maddenin ikinci fıkrasında özel hallere örnek niteliğinde olabilecek durumları hükme bağlamıĢ; sınırlı sayıda bir sayma yapmamıĢtır. Özellikle sağ kalan eĢin geçim koĢulları, tarımsal iĢletmenin alım değeri, tarımsal iĢletmenin maliki olan eĢin yaptığı yatırımlar veya malî durumu özel hallere örnek olarak gösterilebilir.359 Sınırlı sayı ilkesine tâbi olmayan özel haller, tarımsal iĢletmenin maliki olan ya da talepte bulunan diğer eĢle bağlantılı olabilir.360