Kanuna aykırılık

TBK m.27 f.1 ile borç sözleşmelerinin içeriğinin “kanunun emredici hükümlerine” aykırılığı hali düzenlenmiştir. Emredici hüküm veya bir diğer adıyla emredici

765 _{KARASU, Anonim Şirketlerde Emredici Hükümler İlkesi, s.199.}

766 _{Yılmaz KURBAN, “Aile Anayasasının Yasal Sınırları”, İstanbul Barosu Dergisi, C.82, S.5,}

2018, s.182–86, <https://www.istanbulbarosu.org.tr/files/yayinlar/dergi/doc/ibd20185.pdf> (Erişim Tarihi: 24.02.2019), s.185; Moroğlu, oy sözleşmelerinde gabin halinin kabul edilmesi halinde oy sözleşmesinin bir ivaz karşılığında yapıldığının ikrarı söz konusu olacağından bu durumun ahlaka aykırılık iddiasına sebep teşkil edeceğini savunmaktadır; bkz. MOROĞLU, Özellikle Anonim ve Limited Ortaklıklarda Oy Sözleşmeleri, s.90.

hukuk kuralları taraflarca aralarındaki sözleşmede aksi kararlaştırılamayacak kurallardır767_{. TBK ile düzenlenen bu aykırılık çeşidi ile yalnızca TBK anlamında}

emredici hükümleri değil hukuk düzenindeki tüm emredici hükümler kastedilmektedir768.

Aile anayasaları bakımından, borçlar hukuku sözleşmesi niteliği taşımaları nedeniyle başta TBK, düzenlenen hükümlere bağlı olarak TMK ve elbette anayasaya bir şirket konu edileceğinden TTK ve emredici hükümler ilkesi önem taşıyacaktır769_{. Aile anayasaları aynı pay sahipleri sözleşmesi gibi farklı çeşitlilikte}

birçok hükme yer vermeleri sebebiyle her bir anayasa içeriğinin geçerliliği ayrı ayrı değerlendirilmelidir770_.

Pay sahipleri sözleşmesi başlığı altında sözleşmenin konusu ile esas sözleşme konusunun ayrıştığına ilişkin birtakım açıklamalara yer verilmiştir. İfade edildiği üzere, pay sahipleri sözleşmesine konu hususlar, pay sahipliği haklarının “kullanımı” yani tarafların bu haklarının “tasarrufu” konusundaki özgürlük alanı ile ilgili olup pay sahiplerinin birbirlerine karşı bu tasarrufları konu ederek yükümlülük altına girmelerinden ibarettir771_{. Anonim şirketler bakımından TTK bağlamında}

düzenlenen tüm hükümler, esas sözleşmenin düzenlenmesi, içeriği, geçerliliği gibi hususlar için emredici hüküm niteliği taşımaktadır772_{. Bu durum TTK m.340 ile}

zaten açıktır. Diğer yandan, emredici hükümlerin yalnızca bir kısmı belli bir hukuki tasarrufu veya belli bir neticeyi tümüyle yasaklamakta, bu hükümlere ise emredici hükümler altında bir kategori olarak “yasaklayıcı hükümler” adı verilmektedir773_.

767 _{REİSOĞLU, s.131; AKINTÜRK ve ATEŞ KARAMAN, s.62.}

768 _{OĞUZMAN ve ÖZ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt-1, s.83-84; oy sözleşmeleri}

bakımından bu minvalde bir değerlendirme için bkz. MOROĞLU, Özellikle Anonim ve Limited Ortaklıklarda Oy Sözleşmeleri, s.69.

769 _{Çalışmanın dışında tutulan sermaye piyasası hukukuna tabi olan aile şirketleri için 6362 sayılı}

Sermaye Piyasası Kanunu da aile anayasasının konusunun geçerliliği hususunda önem taşıyacaktır, bkz. OKUTAN NILSSON, s.115, ayrıca bkz. BİLGE, s.15-16.

770 _{UÇAR, s.141.} 771 _{YÜKSEL, s.36.}

772 _{BAHTİYAR, Anonim Ortaklık Ana Sözleşmesi, s.105; OKUTAN NILSSON, s.116 ve dpn.16.} 773 _{Yasaklayıcı hükümlerle ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. OKUTAN NILSSON s.116-118 ve özellikle}

TTK’daki bu yasaklayıcı hükümler, belli bir hukuki tasarrufu veya belli bir neticeye ulaşılmasını mutlak bir şekilde yasaklamaktadırlar774_{. Her ne kadar emredici}

hükümler pay sahiplerine ve şirket organlarına yönelik ise de alt kategorisi olan yasaklayıcı hükümler bunlarla birlikte, mutlak nitelik taşıdıklarından kanun tarafından yasaklanan veya yasaklanan amaca hizmet eden işlemlerin taraflarını yani pay sahibi olmayan üçüncü kişileri dahi bağlamaktadırlar775_{. Bu minvalde, aile}

anayasasında yer verilecek hükümlerin öncelikle TTK’daki yasaklayıcı hükümler niteliğindeki emredici hükümlere uygun olmaları gerektiği ifade edilmelidir. Emredici hükümden yani yasaklanan sonuçtan kaçınmak amacıyla kanuna karşı hileye başvurulması halinde de ilgili düzenleme kanuna aykırılık ile aynı yaptırıma konu olacaktır776_.

TTK’da anonim şirketin “anonim şirket” olarak nitelenmesini sağlayan değiştirilemeyen unsurlar da düzenlenmektedir. Bu unsurları taşımayan bir ortaklığın “anonim şirket” olarak ifade edilmesi mümkün değildir. Kanunun bu hükümleri de kamu düzenine etki etmekte olup777 _{aykırılık halinde geçersizlik söz}

konusu olacaktır. Örneğin, anonim şirketin “tüzel kişi” olması hususu değiştirilemez bir unsurdur. Aynı şekilde, TTK m.480 ile düzenlenen tek borç ilkesi, sermayenin korunması ilkesi, anonim şirketlerin kanunda belirlenen organlarının zorunluluğu anonim şirketin TTK bağlamında değiştirilemez unsurlarıdır778_{. Aile anayasası ile, örneğin genel kurulun kaldırılmasına ve başkaca}

bir mekanizma oluşturulmasına ilişkin ya da paya bağlı bir düzenleme ile tek borç ilkesini aşan borç yüklemek gibi yapılacak düzenlemeler kanunun emredici hükümlerine aykırı kabul edilecektir. Bu bağlamda oluşturulan ve anonim şirkete

774 _{OKUTAN NILSSON, s.116.} 775 _{OKUTAN NILSSON, s.117.}

776 _{OĞUZMAN ve ÖZ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt-1, s.84; OKUTAN NILSSON, s.117-}

118; özellikle oy sözleşmeleri bakımından bkz. MOROĞLU, Özellikle Anonim ve Limited Ortaklıklarda Oy Sözleşmeleri, s.69-70, oydan yoksunluğa ve pay devri yasağına ilişkin olarak kanun hükümlerinin dolanılmasına ilişkin bkz. s.75 vd.

777 _{OKUTAN NILSSON, s.119.}

hâkim olan ilkelere aykırı aile anayasası düzenlemelerinin de geçerlilik denetimine tabi oldukları söylenebilecektir779.

Özetle “yasaklayıcı hükümlerle” bir tasarrufun yasaklandığı emredici hükümlerle birlikte kamu düzeni, vazgeçilmez pay sahipliği hakları, anonim şirket düzeni ve bu düzenin korunmasına ilişkin hâkim ilkelerin konu olduğu emredici hükümlere binaen düzenlenen kanuna aykırı esas sözleşme hükümleri geçersiz olacağı gibi, bu hükümlerin pay sahipleri sözleşmesi ve aile anayasasında düzenlenmesi halinde de TBK m.27 bağlamında kesin hükümsüzlük söz konusu olabilecektir780_.