Birinci Kuşak Aile Şirketleri (Kurucular Aşaması)

Genellikle, bir işverenden bağımsız olarak kendi işinin patronu olmak isteyip80

yıllarca başka yerlerde çalışarak sermaye oluşturan veya var olan aile servetini değerlendirerek büyütmek ve geliştirmek ve nihayetinde ailenin geçimini sağlamak isteyen bir girişimcinin yola çıkması ile aile şirketleri kurulmaktadır81. Bu girişimci, aile şirketinin kurucusu olmaktadır. Kurucu, genelde ailenin sorumluluğunu taşıyan, sözünün dinlendiği ve uyulduğu kişi olup çoğunlukla şirketinin ya tek ya da çoğunluk pay sahibidir. Şirketin “mülkiyeti” de kurucu ile özdeşleşmiştir. İstisnaen, kardeşlerden biri, eş veya aile dışından üçüncü bir kişi şirketin pay sahibi

80 _{KETS DE VRIES, s.62; İLTER, s.13.}

81 _{Kelin E. GERSICK vd., Generation To Generation: Life Cycles of The Family Business, Boston:}

olsa da bu kişilerin şirketteki pay oranları az olup bu paylar şirketin esas sözleşmesine yazılsalar dahi çoğunlukla kâğıt üzerinde kalmaktadırlar82_{. Bu kişiler}

kimi zaman şirketin sermayesine az miktarda katkıda bulunan pay sahipleri de olabileceği gibi, bu halde kurucu tarafından kendilerine şükranlık duyulan ancak şirketin işlerine karıştırılmayan sessiz yatırımcı olarak kalmaları da istenen kişilerdir. Mülkiyetten güç alınması ile kurucu, şirketin tek yöneticisidir.

Kurucunun inançları, kültürü ve vizyonu şirketin kültürü ile bütünleşir83_{. Bu ikisini}

ayırmak mümkün değildir. Kurucu oldukça hırslı, sahiplik duygusu yüksek ve yılmadan çalışma odaklıdır84_{. Bu durum şirketin gelişimi için çok önemli olup}

şirketin kısa zamanda büyümesini ve başarılı olmasını85 _{sağlamaktadır.}

Her türlü kontrol ve yetki kurucudadır. Bu aşamada ataerkil kültür ile otokratik86

liderlik anlayışının baskın olduğu söylenebilecektir. Kurucular genellikle şirketin faaliyet konusu işin her türlü aşamasına ve ayrıntısına hâkim olduğundan şirket ile ilgili karar alma, kontrol ve denetim kurucudadır87_{. Esasında kurucunun bu yöndeki}

hâkimiyeti şirketin ilk zamanları için oldukça avantajlı bir durumdur. Zira kurucu işin her aşamasında başında olduğu gibi şirketin muhasebe, pazarlama, idare, satın alma, işe alma gibi her türlü alanında da kendisi bizzat bulunmakta ve çoğunlukla tek karar alıcı olarak hareket etmekte ve böylelikle her türlü karar hızlı bir şekilde alınmakta88 _{ve bürokratik süreçlerin karışıklığı ve uzunluğu gibi bir sorunla}89

karşılaşılmamaktadır.

82 _{FINDIKÇI, s.183.}

83 _{Ömer KORKUT, “Anonim Şirketlerde İnançlı Yönetim Kurulu Üyeliği”, Doktora Tezi, Ankara}

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006, s.86, dpn.52; KETS DE VRIES, s.67.

84 _{KETS DE VRIES, s.61.}

85 _{KETS DE VRIES, s.61, İLTER, s.12.} 86 _{WARD ve DOLAN, s.307.}

87 _{Y. SÖNMEZ, s.36.} 88 _{İLTER, s.30.}

Şirketin ilk dönemlerindeki insan kaynakları ihtiyacı çoğunlukla çekirdek aile üyelerinin istihdamı ile giderilmektedir90_{. Ancak bu kişilerin de şirket üzerinde}

belirgin bir etkisi yoktur.

Diğer yandan şirket büyüdükçe buraya kadar saymış olduğumuz ve genel olarak kurucu ile ilgili bu karakteristik yapının dezavantajları da ortaya çıkmaya başlar. Örneğin, kurucunun şirketin her ayrıntısı ile kendisinin ilgilenmesi, tek karar alıcı olması, yetki ve sorumluluklarını paylaşmayıp istişareye açık olmaması gibi hususlar, yönetici çalışanların motivasyonunu olumsuz yönde etkilediği gibi91, bu durum işe alımlardaki başvurucuların şirket ve kendi gelişimleri ile ilgili düşünce ve hedeflerini sınırlı tutmalarına neden olacağından çalışanların niteliklerini de etkileyecektir. Yine bu durum, kurucunun bir süre sonra işlere yetişememesi92, kararların gecikmesine veya aceleyle yanlış kararlar alınmasına neden olabilecektir. Şirket yalnızca bir kişiye bağımlı olacak93 _{ve şirketin işleyişi o kişi yani kurucunun}

hastalanması gibi küçük bir aksama ile bile duracaktır.

Kurucunun kendi inanç, hedef ve şirket politikasına olan bağlılığının yoğunluk arz etmesi ve değişime direnç göstermesi94_{, başta bizatihi kurucunun kendisinin ve}

şirketin farklı strateji veya yatırım alanlarına özü itibariyle yeni gelişmelere95 _uzak

kalmalarına neden olacaktır. Kurucu bu ve benzeri nedenlerle şirketteki yetkilerini de vermekte zorlanacaktır96_{. Yetki paylaşımının olmaması ve aşırı kontrolcü bir}

yapının oluşması, hem şirkette çalışan ve şirketin başına geçme potansiyeli olan aile üyelerinin hem de şirkette çalışan diğer kişilerin gelişimini ve motivasyonunu olumsuz etkileyecektir97.

90 _{ATEŞ, s.27.}

91 _{Y. SÖNMEZ, s.43-44.}

92 _{UÇKUN ve YÜKSEL, s.36; İLTER, s.20-21.} 93 _{Y. SÖNMEZ, s.36.}

94 _{KETS DE VRIES, s.61, 67; UÇKUN ve YÜKSEL, s.36.} 95 _{İLTER, s.20-22.}

96 _{KETS DE VRIES, s.68.} 97 _{Y. SÖNMEZ, s.44.}

Kurucunun şirket merkezli hareket etmesinin aile bağları ve yapısı bakımından da birtakım negatif sonuçları olabilecektir. Örneğin, kurucunun çok çalışması98 _ve

çocuklarına ve eşine yeterli vakit ayırmayıp bu vakti şirkete ayırması, kurucunun şirketin gelecekteki patronları olarak gördükleri çocukları ile yabancılaşmasına99

ve onların şirketi babalarını/annelerini kendilerinden ayıran bir yer olarak görmesine neden olmaktadır100_{. Bu durum çocukların şirkette çalışmak}

istememeleri ile dahi sonuçlanabilmektedir. Şirketin sorunlarının aileye bu denli yansıması kurucunun motivasyonunu da etkilemektedir101_.

Dünyadaki aile şirketlerinin çoğu kurucular aşaması olarak adlandırılan bu ilk aşamadadır. Çalışmanın başında yer verdiğimiz istatistikler bu durumu açıkça göstermektedir. Aile şirketlerinin birinci kuşakta sonlanmalarının en önemli nedenleri, şirketin kurucu ile bütünleşmesi, ancak bu bütünleşmeden faydalanılarak kurumsal bir yapı için gerekli dönüşüme emek harcanmaması, kurucunun yetki devri planlaması yapmaması ve bunun için aile üyelerinin doğrudan istihdam edilmesindense şirket için yetiştirilmemeleri şeklinde sayılabilecektir. Yine bu aşamada bulunan şirketler bakımından pay sahipliği haklarının ve yönetim kurulu yapısının adilane bir çözümle gelecek kuşaklara yönelik belirlenmemesinden kaynaklanan çatışmalar aile şirketlerinin bu aşamada sonlanmalarına neden olarak gösterilebilecektir.

2. Büyüyen ve Gelişen Aile Şirketleri (Kardeşler Ortaklığı Aşaması)