Aile konseyleri ile ilgili olarak kesin bir çizgi de çizmek gerekir. Konseyin sorumluluğu ve sınırı, ailenin şirket, pay sahipliği ve yönetim gibi konularla ilgili kural ve politikaları belirlemesi576 ve bunlara dayalı olarak şirkete bir nevi
danışmanlık yapmasından oluşmaktadır. Bu nedenle önemle belirtmek gerekir ki, konsey, doğrudan şirket üzerinde icracı değildir577. Şirketin yönetim kurulunda ve şirketin iç işleyişi ile ilgili kurulan diğer kurullarında da icraya yönelik rol oynayamayacaktır. Bir diğer değişle şirketin yönetim kurulunda aile konseyinin gündem oluşturması ile aileyle ilgili mevzular ele alınamayacak ve bunlara ilişkin karar alınamayacaktır. Ancak emredici hükümler ilkesine uygun olarak esas sözleşmede düzenlenebilecek birtakım imkânlar unutulmamalıdır. Esas sözleşmeyle ilgili düzenlenebilecek önerilerimizde konseyin bir danışma kurulu olarak ele alınabileceği ve bu halde aldığı kararların da tavsiye niteliğinde olacağı ifade edilmiştir. Yine TTK m.367 bağlamında konsey üyelerine birtakım yönetim yetkilerinin devredilebileceğine ilişkin öneriye de tarafımızca çalışmada yer verilmiştir. Dolayısıyla aile konseyinin bu imkânlarla şirketler hukuku anlamında bir yönüyle var olabileceği belirtilmelidir. Ancak konseyin şirketler hukuku anlamındaki bu varlığı şirkette ve şirkete bağlı ilişkilerde oldukça sınırlı bir etki oluşturmaktadır. Bu etkinin yeterli gelmemesi sebebiyle de aile üyeleri, kendi aralarında kurdukları sözleşmesel bir ilişki ile, yani aile anayasası ile, konseye çeşitli hak ve yetkiler tanımaktadır. Örneğin, oy sözleşmelerini aile konseyi lehine yapmakla, pay sahibi aile üyeleri konseyin belirleyeceği yönde oy kullanma taahhüdü altına girmektedirler. Yine konseyin etkisini artırmak amacıyla yönetim
575 KARPUZOĞLU, “Gelecek İçin Aile Anayasası”, s.163; SEBİLCİOĞLU vd., s.18. 576 SEBİLCİOĞLU vd., s.18.
kurulu üyelerine talimat vermesi de anayasada düzenlenebilmektedir578. Bu halde de şirketin idaresi, işleyişi ve iç ilişkilerinde bu kararlara uyulup uyulmayacağı ve uyulacaksa usulünün nasıl olacağı gibi hususlar yönetim kurulunun TTK bağlamında ve elbette ki esas sözleşme çerçevesindeki sorumluluklarına uygun olarak vereceği kararlar ile belirlenecektir579. Mamafih aile anayasası ile yapılacak
bu düzenlemelerin doğrudan şirketler hukuku bağlamında bir imkân sağlamadığı hatırlatılmalıdır.
Son olarak, şirketin yönetim kurulunun aile konseyi tarafından baskı altında tutulmasının konseyin araçsal yapısı ve konseyle elde edilmek istenen amaçlara aykırı düşeceği ifade edilmelidir. Şirket yönetim kurulunun, şirkete karşı üstlendiği özen ve sadakat yükümlülüğünü şirket menfaatine hareket ederek yerine getirmesine karşı konseyin baskı kurması580 herhangi bir hukuki netice doğurmayacak olsa dahi konseyin ve şirketin işleyişine zarar verebilecektir.
III. AİLE ANAYASASI
Aile anayasası, aile şirketlerinin sürekliliğini etkileyebilecek ve şirketi geleceğe taşımak için gerekli olan temel değerleri, kuralları, şirketin vizyon ve misyonunu içeren, aile üyelerinin, kimi zaman uzak akrabaların, aileye evlilik ile katılan kişilerin ve hatta şirkette görev alacak üçüncü kişilerin şirketteki muhtemel görevlerini tanzim eden581, aile üyelerinin gerek birbirleriyle gerekse şirketle ve
üçüncü kişilerle kuracakları ilişkilerde, özellikle aile üyeleri arasındaki olası sorun ve çatışmalarda rehber vazifesi gören582, aile üyeleri tarafından kabul edilen, tüm
aile üyelerine aynı şekilde uygulanan ve uyulmaması durumunda belirli yaptırımlar
578 Bu noktada konseyin “fiili organ” olarak nitelenip nitelenemeyeceği irdeleme konusu
yapılabilecektir; böyle bir niteleme ile TTK m.553 bağlamında sorumluluğu söz konusu olabilecektir. “Fiili organ”a ilişkin ayrıntılı değerlendirme için bkz. Üçüncü Bölüm/III/C/3/c.
579 Necdet SAĞLAM, “Aile Şirketlerinde Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, 2. Aile İşletmeleri
Kongresi Kongre Kitabı, İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları, 2006, s. 499–510, s.508; “The Three Components of Family Governance”.
580 “Dönüşümü Başaranlar”, s.59. 581 FINDIKÇI, s.173.
düzenlenen bir metindir583. Belirtmek gerekir ki, aile anayasaları, literatürde tek pay
sahipliğinden veya birden fazla pay sahipliğinden oluşan şirketler bakımından ele alınsa da, çalışma konumuz dışında kalan aile şirketi olmayan aileler bakımından da düzenlenebilecek bir metindir584.
İşletme literatüründe, aile tarafından doğrudan veya dolaylı olarak düzenlenen metnin “aile anayasası” şeklinde ifade edildiği görülmektedir. “Anayasa” teriminin kullanılmasında, “anayasa”nın sözlük anlamında da bulunan unsurlara göre, yönetim biçimini belirleme, güçlerin nasıl kullanılacağını gösterme, kişilerin haklarını bildirme; özetle tüm ilişkilerin temelini ve esasını belirleme ve ifade etme gibi bir içeriğe ve araçsallığa sahip olması rol oynamaktadır. Anayasa hukuku bağlamında anayasa ise maddi ve şekli anlam olmak üzere iki ayrı anlamda tanımlanmaktadır. Anayasanın maddi anlam olarak ele alınmasında, devletin temel organlarının kuruluş ve işleyişlerinin belirlenmesi noktasına odaklanılmakta; şekli anlam olarak ise anayasasının normlar hiyerarşisinde en üst sırada yer almasına ve kanunlardan farklı veya daha zor bir usul ile düzenlenmesi ve değiştirilmesi olgularına dayanılmaktadır585. Anayasanın bu anlamları göz önünde
bulundurulduğunda aile anayasası denilmesinde sebep olarak, öncelikle medeni hukuk, borçlar hukuku, ticaret hukuku bağlamında ilke, kural ve kanunlardan ve aile şirketine ilişkin esas sözleşmeden öte kendi işleyişine ilişkin öncü bir metin olmasının yattığı söylenebilecektir. Bununla birlikte aile üyelerinin taşıdığı, aile anayasasının kanunlara nazaran daha üst konumda yer aldığına ilişkin inancın varlığı da “anayasa” ifadesinin kullanılması bakımından önem taşımaktadır586.
Çalışmada değerlendirilen aile meclisi, aile konseyi gibi organların oluşturulması, ailenin kendi iç işleyişine, üçüncü kişilerle ve aile şirketi ile ilişkisine yönelik kuralların saptanması da aile anayasasının, maddi anlamda da anayasa özelliği
583 YILDIZ, s.43; KARPUZOĞLU, “Gelecek İçin Aile Anayasası”, s.160; TİLEYLİOĞLU, s.19-
20; GÜLEŞ, ARICIOĞLU, ERDİREN ÇELEBİ, s.287; IFC, s.19.
584 İsmail KIRCA, “Aile Şirketleri ve Aile Anayasası”, Prof. Dr. Sabih Arkan’a Armağan, İstanbul:
On İki Levha Yayıncılık, 2019, s. 741–751, s.743.
585 Kemal GÖZLER, Türk Anayasa Hukuku, 2. baskı, Bursa: Ekin, 2018,
<http://www.anayasa.gen.tr/ahg-27b-secki.pdf> (Erişim Tarihi: 8.04.2019), s.13-14.
taşıdığını göstermektedir. Anayasa hukuku bağlamında, anayasa ile hukuk devleti kurulması ve korunması ihtiyacının sağlanması, aile anayasası bakımından da geçerlidir.