Ahlaka ve Kişilik Haklarına Aykırılık

Ahlaka ve kişilik haklarına aykırılık TBK m.27 bağlamında aile anayasasında düzenlenecek hükümlerin geçerlilik denetiminde esas alınacak hususlardandır. Esasında ahlak ve kişilik haklarına aykırılık teorik olarak bir noktada ayrıştırılmaya çalışılsa da hem kanundaki düzenlemeler hem de uygulamada karşılaşılan vakıalarda ahlaka aykırılığın daha genel bir ölçüt olduğu görülmektedir.

Öncelikle, kanun koyucu tarafından somut olarak ahlaki temele dayandırılan bir emredici hükme aykırı sözleşmenin söz konusu olabileceği ifade edilmelidir. Bununla birlikte kanunda ahlaki bir temele dayandırılmış bir hüküm olmamasına karşın toplumda yerleşmiş ahlaki kurallara bir başka deyişle “genel ahlaka” aykırı bir sözleşme de söz konusu olabilecektir781_{. Her iki halde de sözleşme ahlaka}

aykırılıktan hükümsüzlük yaptırımına konu olacaktır. Bu konuda esas alınacak kurallar belli bir kişi, zümre, ailenin ahlak anlayışına bağlı değil, toplumun dürüst, namuslu ve orta zekalı kişilerinden oluşan genelinin kabul ettiği ahlak kuralları olacaktır782_{. Ancak toplum tarafından ahlaki olarak değerlendirilebilecek çağdışı ve}

779 _{OKUTAN NILSSON, s.120; Salih Tayfun İNCE, Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları ve Pay}

Sahipleri Sözleşmesi, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2019, s.84.

780 _{YÜKSEL, s.63; UÇAR, s.142.}

781 _{OĞUZMAN ve ÖZ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt-1, s.86-87.} 782 _{REİSOĞLU, s.135; AKINTÜRK ve ATEŞ KARAMAN, s.63.}

insan hakları düzleminde kabul görmeyecek gelenek, kabul ve önyargılar esas alınmayacaktır783_{. Taraflara yüklenilen sorumluluğun niteliği, süresi gibi hususlar}

bakımından aşırı ağır olması halinde de ilgili sözleşmenin ahlaka aykırı olduğu kabul edildiği gibi kişilik haklarına aykırı olarak da değerlendirilmektedir784_.

Yargıtay bir kararında TBK m.27 f.1 bağlamında ahlaka aykırılıkta amacın “sosyal ve ekonomik ahlak” olduğunu, kişisel ve ekonomik özgürlüğünün kabul edilemez derecede veya olağanüstü bir şekilde sınırlandığı sözleşmelerin ahlaka aykırı olduğunu ifade etmiştir785_{. Kişilik haklarına aykırılığa ayrıca değinilecek olsa da,}

kişiliğin korunmasına ilişkin olan TMK m.23’te kişinin özgürlüğünün “ahlaka aykırı” sınırlanamayacağı denilmekle esasında ahlaka aykırılığın kişilik haklarına aykırılığı da kapsadığı kabul edilmektedir786_.

Ahlaka aykırılık bakımından sözleşmenin ahlaka aykırı bir sonuca yönelmesi veya sözleşme ile güdülen amacın ahlaka aykırı olması aranacaktır787_{. Ahlaka aykırılık}

yaptırımı olan kesin hükümsüzlüğün ortaya çıkması için bu sonucun veya amacın sözleşmenin en azından taraflarınca bilinmekle birlikte çıkar sağlanması veya amacın gerçekleştirilmesine yönelik destek sunulması gerektiği kabul edilmektedir788_.

Kişilik haklarına aykırılık genel itibariyle kişiye sıkı sıkıya bağlı olan haklar dolayısıyla kişinin özel hayatı ile ilgili hususlarda mevzu bahis olmaktadır789_.

Kişinin şahsiyetini korumaya yönelik somut bir emredici hükmün varlığı halinde ilgili hükme, böyle bir hüküm olmayıp şahsiyete aykırı bir sözleşme söz konusu ise bu halde kişilik haklarına aykırılık meydana gelecek ve sözleşme kesin

783 _{OĞUZMAN ve ÖZ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt-1, s.86, dpn.132.} 784 _{OĞUZMAN ve ÖZ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt-1, s.88-89.}

785 _{Yargıtay 1. Hukuk Dairesi’nin 06.03.2002 tarihli 2001/10578 E. ve 2002/2892 K. sayılı kararı,}

Lexpera Hukuk Bilgi Sistemi.

786 _{OKUTAN NILSSON, s.123.}

787 _{OĞUZMAN ve ÖZ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt-1, s.87; REİSOĞLU, s.135;}

YÜKSEL, s.64.

788 _{OĞUZMAN ve ÖZ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt-1, s.88.} 789 _{OKUTAN NILSSON, s.124.}

hükümsüzlük yaptırımı ile karşı karşıya kalacaktır790_{. Kişilik hakları, kişinin maddi,}

manevi, ekonomik bütünlüğüne ve varlıklarına ilişkin mutlak haklarıdır791_.

Şahsiyet, TMK m.23 bağlamında kişinin kendisine karşı koruma altına alınmıştır792_{. Kişi, hak ve fiil ehliyetlerinden vazgeçemeyecektir}793_{. Kişinin medeni}

haklarını kullanma ehliyeti, işlem ehliyeti de şahsiyetine ilişkin olduğundan örneğin bu ehliyetin süresiz bir sözleşme ile sınırlandırılması da kişilik haklarına aykırılık yaptırımını ortaya çıkaracaktır794_{. Yukarıda değinilen Yargıtay kararında da ifade}

edilen “ekonomik özgürlüğün” kısıtlanması, kişinin, taahhüdünün aşırı ağır bir yük veya süreye dayanması sonucunda ekonomik varlığının temellerinin tehlikeye atılması şeklinde ortaya çıkabilecek ve ahlaka ve kişilik haklarına aykırılık söz konusu olacaktır795_.

Aile anayasasının geçerliliğine ilişkin denetimde hem kişilik haklarının sınırlandırılması hem de ahlaka aykırılık durumunun göz önünde bulundurulması gerekecektir. Zira, anayasa ile ailenin itibarını, bugününü, geleceğini şekillendirmeyi dileyen aile üyeleri, özellikle gelecek kuşaklara ilişkin aile üyelerinin kişiye sıkı sıkıya bağlı haklarını kişilik haklarına aykırı veya kişisel özgürlüğünü sınırlandıran bir şekilde hükümlere yer verebileceklerdir. Örneğin, aile üyelerinin evliliği, dini veya yaşam tercihleri ile ilgili hükümler aile anayasasına konulmak istenebilecektir. Bu halde kişilik haklarına ve ahlaka aykırılık denetimi devreye girecek ve anayasanın ilgili maddesi veya maddenin niteliğine göre anayasanın tamamı kesin hükümsüz kabul edilecektir.

790 _{OĞUZMAN ve ÖZ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt-1, s.86.} 791 _{AKINTÜRK ve ATEŞ KARAMAN, s.62-63.}

792 _{TMK m.23 “Kimse, hak ve fiil ehliyetlerinden kısmen de olsa vazgeçemez. Kimse}

özgürlüklerinden vazgeçemez veya onları hukuka ya da ahlâka aykırı olarak sınırlayamaz. Yazılı rıza üzerine insan kökenli biyolojik maddelerin alınması, aşılanması ve nakli mümkündür. Ancak, biyolojik Madde verme borcu altına girmiş olandan edimini yerine getirmesi istenemez; maddî ve manevî tazminat isteminde bulunulamaz.”

793 _{AKINTÜRK ve ATEŞ KARAMAN, s.63.}

794 _{OĞUZMAN ve ÖZ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt-1, s.86; REİSOĞLU, s.133.} 795 _{OKUTAN NILSSON, s.124.}

Aile anayasası ile özellikle şirketler hukuku alanına etki edecek düzenlemelerde ekonomik özgürlüğün aşırı bir şekilde kısıtlanması da söz konusu olabilecektir. Kişinin geçimini tehlikeye sokacak veya yukarıda ifade edildiği üzere işlem ehliyetini sınırlandıran bir hükmün, örneğin, ekonomik anlamda kişinin hareket kabiliyetini ve/veya geçimini yok eden bir oy sözleşmesi hükmünün, aile anayasasında düzenlenmesi halinde kesin hükümsüzlük yaptırımı söz konusu olacaktır796_.

Ancak kanaatimizce şirketler hukuku bağlamında düzenlenecek hükümlerde daha ziyade ahlaka aykırılık ortaya çıkabilecektir. Örneğin, aile şirketi kurucusu ve pay sahibinin yönetim kurulu üyesi olarak her şart ve koşulda sürekli olarak seçilmesi ve hiçbir zaman ilgili kişinin azledilmemesi yönünde oy kullanma taahhüdüne binaen bir hüküm ve uyulmaması halinde ise sözleşme cezası yaptırımının uygulanacağına ilişkin tamamlayıcı bir hüküm düzenlenmesi halinde bu hükümler ahlaka aykırı olarak kabul edilecektir797_.

Kanaatimizce aile anayasasının tarafları ve niteliği itibariyle anayasa bakımından bir örnek teşkil etmeyecekse de pay sahipleri sözleşmeleri bakımından oy satımı, yani bir bedel veya menfaat karşılığında oy kullanılması taahhüdünde bulunulması, uygulamada çokça rastlanan taahhüdünün niteliğinin ahlaka aykırı olmasından dolayı kesin hükümsüzlük yaptırımına konu olacak bir düzenlemedir798_.

Aile anayasasının uzun süreli veya süresiz yapılmasına ilişkin olarak ise doktrinde pay sahipleri sözleşmeleri bakımından yapılan değerlendirmeler esas alınabilecektir. Doktrinde, uzun süreli sözleşmeler bakımından her sözleşmenin bizatihi kendi içinde değerlendirilmesi gerektiği kabul edilmektedir799_{. Bu}

796 _{MOROĞLU, Özellikle Anonim ve Limited Ortaklıklarda Oy Sözleşmeleri, s.88.}

797 _{Moroğlu, ahlaka aykırı olmakla birlikte kişilik haklarına aykırı olduğuna da kanaat getirmektedir;}

MOROĞLU, Özellikle Anonim ve Limited Ortaklıklarda Oy Sözleşmeleri, s.88.

798 _{OKUTAN NILSSON, s.126.} 799 _{OKUTAN NILSSON, s.126.}

bağlamda kanun koyucunun süresiz adi ortaklıktan ihbar süresine uyulmak kaydıyla çıkma ve sürekli borç doğuran sözleşmelerden haklı nedenle fesih imkânı800 _{düzenlediği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle sürekli borç}

doğuran ya da uzun süreli veya süresiz yapılan sözleşmelerin doğrudan kişilik haklarına aykırı olduğu söylenemeyeceği801 _{ve her sözleşme bakımından da bu}

hususun ayrıca değerlendirilmesi gerektiği ifade edilmektedir.