2. ŞİRKETLER HUKUKUNDA TÜZEL KİŞİLİĞE HÂKİM OLAN
2.4. Kamuyu Aydınlatma İlkesi
Kamuyu aydınlatma ilkesi,201 şirket pay sahiplerinin ve alacaklılarının haklarını korumaya ve bilinçli bir şekilde kullanmaya yardım eden; ayrıca gelecekte yatırım yapması muhtemel yatırıcıların ve sermaye piyasasındaki diğer ilgililerin aldatılmalarını engelleyip, şirket lehine kazanılmalarını sağlayan; şirketin iktisadi geleneklere uygun çalışmasını gerçekleştiren ilkelerin bütünüdür.202
Bu ilke tartışmalı203 olmakla birlikte ilk kez 1862 tarihli İngiliz Şirketler Kanunu “Companies Act” ile ortaya çıkmış, buradan daha sonra diğer ülkelere yayılmıştır. Amerika'da ise 20. yüzyılın başlarında, vatandaşın dolandırılmasını önlemeye yönelik “Blue Sky Laws” olarak adlandırılan birtakım kanunlar çıkarılmıştır. Bu kanunlar, ticari hayatta artan hileli yöntemlere karşı yatırımcıya güven vermek amacı ile kabul edilmiştir.204 Hukukumuza gerçek anlamda kamuyu aydınlatma ilkesinin girişi, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (1982) ile olmuştur.
Bu ilke anonim şirket ile ilgili çıkar gruplarının haklarını kullanırken bilinçli ve doğru karar vermelerine yardım etmekte ve aldatılmalarını önlemektedir. İlkenin yöneldiği çıkar grupları ise pay sahipleri, şirket çalışanları, potansiyel yatırımcılar, kredi verenler ve özellikle şirket alacaklılarıdır.205 Kamuyu aydınlatma ilkesi kapsamında paylaşılacak bilgiler ise, ticari sır niteliğindeki bilgileri içermemektedir.
201 ABD hukuk sisteminde bu ilke “disclosure principle” diye adlandırılır. Fransa’da “publicité”
Almanya’da “publizität” olarak adlandırılır. [Bknz. Poroy R., Tekinalp Ü. ve Çamoğlu E., (2014), a.g.e., s. 288.]
202 Tekinalp Ü., (1979), Anonim Ortaklığın Bilançosu ve Yedek Akçeleri, Fakülteler Matbaası, İstanbul,
s. 53.; Pulaşlı H., (2018), a.g.e., s. 720.
203 “Kamuyu aydınlatma ilkesinin kaynağı İngiliz hukukudur. Anonim Şirketlerin İngiltere'de hem sayı hem
de hacim olarak gelişip çoğalmalarının XVI. ve XVII. Yüzyıllara rastlıyor olması, ilkenin kaynağının İngiltere olduğunu göstermektedir (Bkz. Eğilmez, ‘İngiltere'de Sermaye Piyasası’, Maliye Dergisi, S.60, Kasım-Aralık 1982, s.49). Zira söz konusu tarihte henüz ortada ABD diye bir devlet dahi bulunmamaktadır. Kamuyu aydınlatma ilkesinin kaynağının İngiltere olduğunu ve ilkenin ABD hukukuna buradan geçmiş bunduğunu gösteren diğer bir sebep de, çoğu Amerikan hukuk müessesesi ve kavramının İngiliz Hukukuna dayanmasıdır (İmregün, Amerikan Ortaklıklar Hukukunun Ana Hatları, İstanbul 1968, s.34)...Ancak unutmamak gerekir ki, genel olarak tüm sermaye piyasası açısından ve özel olarak kamuyu aydınlatma ilkesi yönünden bir çok ülkede temel alınan hukuki düzenlemeler 1933 ve 1934 tarihli, ABD'ye ait olan Menkul Kıymetler ve Menkul Kıymetler Borsası Kanunudur.” [Aktaran: Üçışık G., (2009), Türk
Hukukunda Anonim Ortaklıklarda Kamuyu Aydınlatma İlkesi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, s. 3, dn. 5.]
204 Üçışık G., (2009), a.g.e, s. 3.
205 Kamuyu aydınlatma ilkesinin yöneldiği çıkar grupları hakkında ayrıntılı bilgi için bknz. Tekinalp Ü.,
Kamuyu aydınlatma ilkesinin amacının gerçekleşmesi, şirketin durumu, ticari faaliyetleri ve iktisadî gücü konusunda paylaşılan bilgilerin ve yapılan açıklamaların yayınlanıp, ilân edilmesi (şekli anlamda kamunun aydınlatılması) ve bunu tamamlamak için yayınlanan, ilân edilen veya sicile kaydedilen konuların içeriğinin anlaşılabilecek açıklıkta olması (maddî anlamda kamunun aydınlatılması) ile mümkün olacaktır.206
6102 sayılı kanunun değişik hükümlerinde kamuyu aydınlatma ilkesinin etkilerine rastlamak mümkündür.207 Ancak ilke, ağırlıklı olarak halka açık anonim şirketlerle özdeşleştirilmiş ve gelişimi sermaye piyasası hukuku kapsamında olmuştur.208 6362 sayılı kanunda (SerPK), halka açık anonim şirketler için kamuyu aydınlatma ilkesine açıkça yer verilmiştir. SerPK’nın “Kamunun Aydınlatılmasına İlişkin Esaslar” başlıklı ikinci bölümünde “Finansal raporlama ve bağımsız denetim”209 ve “Kamunun
aydınlatılmasında özel durumlar”210 konuları ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Yine
SerPK’nın 32. maddesinde ise kamuyu aydınlatma için söz konusu belgelerden doğan hukuki sorumluluk düzenlenmiştir. Ayrıca kamuyu aydınlatma ilkesinin yansımalarını başkaca yasal düzenlemelerde görmek mümkündür. 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun
206 Yanlı V., (2000), a.g.e., s. 83.; Tekinalp Ü., (1979), a.g.e., s. 51. vd. 207 Örneğin TTK md. 281, 289/2, 290, 293, 300, 362, 363, 392, 393. 208 Kırca İ., Şehriali Çelik F., H. ve Manavgat Ç., (2013), a.g.e., s. 202.
209 6362 Sayılı SerPK Madde 14: “(1) İhraççı, kamuya açıklanacak veya gerektiğinde Kurulca istenecek
finansal tablo ve raporları, şekil ve içerik bakımından Türkiye Muhasebe Standartları çerçevesinde Kurulca belirlenen düzenlemelere uygun olarak, zamanında, tam ve doğru bir şekilde hazırlamak ve ibraz etmek zorundadır.
(2) Finansal tablo ve raporların birinci fıkrada yer aldığı şekilde Kurulca belirlenen düzenlemelere uygun olarak hazırlanmasından, sunulmasından ve gerçeğe uygunluğu ile doğruluğundan ihraççı ile kusurlarına ve durumun gereklerine göre ihraççının yönetim kurulu üyeleri sorumludur. Yönetim kurulunun, bu maddede belirtilen kapsamda hazırlanacak finansal tablo ve raporların kabulüne dair ayrı bir karar alması gerekir. Ayrıca finansal tablo ve raporlarla ilgili olarak bunları hazırlayan ortaklık yöneticileri ile birlikte sorumlu yönetim kurulu üyelerinin kamuya yapacakları bildirimlerde finansal tablo ve raporların gerçeğe uygunluğu ve doğruluğu konusundaki beyanlarına yer verilmesi zorunludur.
(3) İhraççılar düzenleyecekleri finansal tablo ve raporlardan Türkiye Muhasebe Standartları kapsamında Kurulca belirlenenleri, bu Kanun uyarınca listeye alınan bağımsız denetim kuruluşlarına, Türkiye Denetim Standartları çerçevesinde bilgilerin gerçeği doğru ve dürüst bir biçimde yansıtması ilkesine uygunluğu bakımından inceleterek bir bağımsız denetim raporu almak zorundadırlar.
(4) Kurul, halka arzda, borsada işlem görme başvurusunda, 23’üncü maddede tanımlanan önemli nitelikte işlemlerde ve ortaklığın faaliyetlerini ve finansal durumunu önemli derecede etkileyen olay ve gelişmelerde, işlemin tarafı ortaklıklardan da bu madde hükümlerine göre hazırlanacak bağımsız denetim raporu istemeye yetkilidir.
(5) Kurulca düzenlenmesi istenilen finansal tablo ve raporlar ile bağımsız denetime tabi olunması durumunda bağımsız denetim raporu, Kurulca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde kamuya duyurulur.”
210 SerPK Madde 15: “(1) Sermaye piyasası araçlarının değerini, fiyatını veya yatırımcıların yatırım
kararlarını etkileyebilecek nitelikteki bilgi, olay ve gelişmeler, ihraççılarca veya ilgili taraflarca kamuya açıklanır. (2) Birinci fıkrada belirtilen bilgi, olay ve gelişmelerin kamuya açıklanması, ilgili ihraççıya bildirimi, istisnai hâllerde açıklamanın ertelenmesi veya açıklama yapılmamasına ilişkin usul ve esaslar Kurulca belirlenir.”
37/1 hükmünde; bankaların uluslararası standartlar esas alınarak belirlenen muhasebe ve raporlama sistemlerini analize elverişli, zamanında ve yanlışsız şekilde düzenlemeleri zorunlu hale getirilmiştir. Yine 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’nun 18. maddesi de kamuyu aydınlatma ilkesini esas alarak; hesaplama esasları, kayıt düzeni ile temel malî tablo düzenlemelerinin yapılmasını hükme bağlamıştır.