Kültürel İnşada Milli Bilincin Oluşması/Canlı Tutulması Açısından Denizli Halkevler

Denizli Halkevlerinde pek çok etkinlik düzenlenmiştir. Bu etkinlikleri belirleyebilmek için ise öncelikle İnanç Dergisi’ni inceledik. Çünkü dönemi hatırlayan bir kaynak kişi bulamadık. Bu yüzden çalışmamız metin merkezli bir yapıdadır. Denizli Halkevinde düzenlenen etkinliklerden milli bilinci destekleyen işlevde olanlar aşağıda sıralanmıştır.

3.1.Denizli Halkevlerinde Oynanan Tiyatrolar

Halkevlerinde tiyatroya özel bir önem verilmiştir. Tiyatro, görsel olması ile daha geniş kitlelere ulaşmaktadır. Halkevlerinde oynanacak oyunların içeriği ile ilgili maddelere baktığımızda “milli hisleri” uyandırma/canlı tutma ile yakından ilgili maddeler görülmektedir. Oyunların içeriği ile ilgili maddeler şunlardır:

1. Yeni Türk toplumunun çağdaş yaşamını bütünlemeli, 2. Ulusal duyguları doyurmalı,

3. Devrim ilkeleri ışığında ulusal sorunları işlemeli,

4. Devrimin dünya görüşüne uygun halk yaşamı, değişimler, ilerlemeler konu edinilmeli, 5. Her sınıfa seslenebilen, yetiştirici türden oyunlar olmalıdır (Karadağ, 1988, s. 136).

Denizli Halkevi’nin büyük önem verdiği kültür çalışmalarının başında tiyatro eserlerinin oynanması ve yabancı tiyatro eserlerinin tercümesi gelmektedir. Denizli Halkevi sahnelerinde 29 farklı oyun oynandığı tespit edilmiştir. Bunlardan 12 tanesi milli bilinci arttırmaya yönelik oyunlardır. Özyurt, Çoban, Akın, Ergenekon, Bir Millet Uyanıyor, Mete, Vatan yahut Silistre, Tırtıllar, Şeriye Mahkemesindeki Işık, Kahraman, İstiklal ve Çakır Ali oyunları bu amaca yöneliktir. Milli bilinci arttırmayayönelik buoyunlar, milli bir bilinç oluşturma ve bu bilinci destekleme işlevindedir. Bu bilinç ve düşüncenin unutulmaktan kurtulması için gerekli olan tekrarlama, bu görsel sanat vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir.Halkın da bu sanata olan ilgisinin ise çok yüksek olduğundan ve her oyunda salonların tam dolduğundan İnanç Dergisi’nde bazı sayılarda çıkan Halkevi Haberleri başlığı altında övünçle bahsedilmektedir.

3.2. Denizli Halkevlerinde Milli Spor Dalları Üzerine Yapılan Çalışmalar

Halkevlerinde spor şubesinin kuruluşu, “spor ve beden terbiyesi işi milli bir kültür davasının bir kolu” (Olgun, 2008, s. 68) olarak düşünülmüş ve uluslararası spor dalları faaliyetlerinin yanı sıra, milli spor

dalları faaliyetlerine de önem verilmiştir. Denizli Halkevleri de Spor Şubesinin çalışmalarıyla bölgede sportif faaliyetlerin gelişmesine katkıda bulunmuştur. Denizli Halkevleri, 1937 yılındaki ‘Halkevi Komitelerinin İlk Altı Aylık Çalışma Programları’na, “Köycülük şubesi ile temasa geçerek milli sporumuz olan güreş ve cirit oyunlarının canlanmasına yardım etmek ve müsabakalar temin etmek ve her spor alanı vücuda getirmek” (İD, 1937, 1/14) maddesini yazmıştır. Milli spor dallarının tespit edilmesi ve yaygınlaştırılmasına yönelik yapılan çalışmalar, Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde oynanan milli oyunların, daha geniş kitlelerce bilinmesi ve oynanması amacındadır. Türk milli kültüründe var olan oyunların Cumhuriyet kadroları tarafından geniş kitlelere ulaştırılmasıyla oynanmaları sıklaştırılmıştır. Böylece bu sporlar ve milli hafıza, unutmaya karşı tekrar yoluyla diri tutulmuştur. 3.3. Denizli Halkevlerinde Denizli Bölgesi Tarihi Eserlerinin Sergilenmesi

Denizli Halkevinin altı aylık çalışma programında Denizli bölgesi tarihi eserlerinin tespiti ve sergilenmesi görevlerinden şu şekilde bahsedilmektedir: “Selçuklu devri kitabeleri ve inanç oğulları hakkındaki malumat küçük bir eser neşrine kiyafet edecek derecede komitede mevcut olduğundan bunların neşri” (İD, 1937, S. 1, s.12). Necip Ali Küçüka da Denizli’nin tarihinin bilinmesi gerektiğini ancak bu şekilde milli kültür çalışmalarına faydalı olunabileceğini belirtmiştir (İD, 1937, S. 6, s. 4). Denizli Halkevi de yörenin tarihi eserlerinden taşınabilir durumda olanları toplayarak, taşınamaz durumda olanları ise fotoğraflayarak Halkevi binasının içinde bir oda tahsis ederek sergilemiştir. Böylelikle milli değerler açısından önemli olan tarihi eserler, tespit edilerek halkın bu eserlerle ilgili bilgilenmesi sağlanmıştır. Bu yönden Denizli bölgesinde yaşamış olan eski Türk beylik ve devletleri ile bir bağ kurulmak istenmiştir.

3.4. Denizli Halkevlerinde Oynanan Halk Oyunları

“Ait olduğu toplumun kültürel değerlerini yansıtan, bir olayı, bir sevinci, bir üzüntüyü ifade eden; müzikli veya müziksiz olarak, tek kişi veya gruplar halinde icra edilen; ölçülü ve düzenli hareketler” (Eroğlu, 1999, ss. 32-33) bütünü olan halk oyunları, bir toplumun, kültürel belleğinde var olan çeşitli algıları motifler aracılığıyla ve bir takım hareketlere iletmesidir. Halk oyunları, kültürel bellekte, İslamiyet öncesi Türk şamanlık geleneğine kadar inmektedir. “Şaman ritüellerindeki tema ve motifler, hareketler aracılığıyla Müslüman Türk dinî yaşayışına çeşitli şekillerde transfer edilmiştir” (Turan, 2010, s. 161). Şamanların ritüel esnasında yaptığı bir takım hareketler de toplumsal algı çerçevesinde değişip dönüşerek günümüz halk oyunlarının temelini oluşturmaktadır. Zihinsel kodlamada yeri olan bu tür değişim ve dönüşümler ise unutulmuşun hatırlanmasında etkilidir. Bir halkın kültürünün, hareketlerle gösterilmesi olan halk oyunları, kültürel aktarımı, eğlendirme işlevini kullanarak gerçekleştirir.

Halkevleri, kültürel aktarımın sağlanması ve kültürün unutulmaktan kurtarılması için milli halk oyunlarının belirlenmesi ve gösterilmesi çalışmalarına önem vermiştir. “Unutulmanın” önlenmesi için “tekrarlama”, halk oyunları ile Halkevleri tarafından sıkça kullanılmıştır. Çünkü kültürün inşası ve aktarılmasında, tıpkı tiyatroda olduğu gibi halk oyunlarında da, “hareketin sözü destekleme işlevi”nden (Türkmen ve Fedakâr, 2009, s. 99) faydalanılmıştır.

Denizli Halkevleri de halk oyunları gösterimine önem vermiştir. “Milli raksları canlandırmak”, (İD, 1937, S. 1, s. 14) ‘Halkevleri Altı Aylık Çalışma Programı’na alınmış ve bu konuda çalışmalar, Halk Kursları ve Dershaneler Şubesi altında gerçekleştirilmiştir. Halk oyunları, Denizli Halkevi’nde tiyatro oyunlarından önce; Halkevlerinin kuruluş yıldönümlerinde; açılış ve kutlamalarda oynanmıştır. Bu şekildeki tekrarlarla da kültürel bellekte yer edinmesi sağlanmıştır. Halk oyunları ayrıca, eğlendirme ve eğitme işlevleriyle ortak kültür algısında ve kültür inşasında yer edinmiştir. Ayrıca 1937 yılında, Denizli Halkevlerinin hem başkanlığını yapmış hem de faal bir şekilde yazılarıyla İnanç Dergisi’ne katkıda bulunmuş olan Fahir Akçakoca Akça, İnanç Dergisi’nde Zeybek Oyunları ile ilgili bir dizi yazı yayınlatmış ve bu yazıları, “Denizli’de Zeybek Oyunları ve Köy Düğünleri” adıyla kitaplaştırmıştır. Kitapta Fahri Akçakoca Akça, zeybek oyunlarının oynandığı bölgeleri, oyunun çeşitlerini ve ne şekilde oynandıklarını ayrıca Denizli’de düğün adetlerini, düğün öncesi hazırlıklarını ve düğünlerin şeklini yazmıştır. Bu eser, halk oyunlarımızdan zeybek oyunun incelenmesi ve

Denizli’deki düğünlerin ele alınmasının yanı sıra; Denizli’deki zeybek oyunu türküleri ve düğünlerde söylenen manilerin derlenerek yazıya geçirilmesi bakımından büyük öneme sahiptir.