Hasılat

Bu standartta mal ve hizmet satıĢlarından sağlanan gelir ile iĢletmenin varlıklarının baĢkaları tarafından kullanılmasından sağlanan faiz, isim hakkı ve temettüler hasılat olarak değerlendirilir (Karacan, 2009: 113).

Standarda göre, hasılat alınan veya alınacak olan bedelin gerçeğe uygun değeri ile değerlenir. Alınan veya alınacak olan bedelin gerçeğe uygun değerin belirlenmesinde, iĢletme tarafından uygulanan ticari iskontolar, zamanında ödeme indirimleri ile miktar indirimleri dikkate alınır (KOBĠ TFRS, paragraf 23.3).

Benzer özellikte ve benzer değere sahip mal veya hizmetlerin değiĢtirilmesi, hasılat olarak değerlendirilmezken, benzer özellikte olmayan mal ve hizmetlerin değiĢtirilmesi, hasılat olarak iĢlem yapılır (IFRS for SMES Eğitim Materyali, Modül 23- Hasılat, 2009: 2). DeğiĢim iĢlemi ticari bir niteliğe sahip ise ve alınan veya vazgeçilen varlığın gerçeğe uygun değeri tespit edilemiyorsa, hasılat gerçeğe uygun değer üzerinden muhasebeleĢtirilir. Ancak ne alınan ne de vazgeçilen varlığın gerçeğe uygun değeri güvenilir bir Ģekilde değerlenemiyorsa, iĢletme bunu verilen varlığın defter değeri üzerinden ölçer (Karacan, 2009: 113).

ĠĢletmenin nakit ve nakit benzerleri giriĢinin ertelendiği ve anlaĢma kapsamında finansman iĢlem niteliği taĢıdığı durumlarda; bedelin gerçeğe uygun değeri, gelecekte elde edilecek tüm tahsilatların emsal faiz oranı kullanılarak

belirlenen bugünkü değerdir.7

Bir finansman iĢlemine örnek olarak, alıcıya vade farksız bir satıĢ yapılması veya satıĢ bedeli olarak, alıcıdan, piyasa faiz oranının altında bir getiri oranına sahip bir alacak senedi alınması verilebilir. Emsal faiz oranı, benzer kredi derecelendirilmesine sahip bir iĢletmenin benzer finansal araçları için geçerli olan faiz oranı veya finansal aracın nominal değerini ilgili mal veya hizmetin nakit satıĢ fiyatına indirgeyen faiz oranından biri seçilerek tespit edilebilir. Gelecekte elde edilecek tüm tahsilatların bugünkü değeri ile bedelin nominal değeri arasındaki fark, faiz geliri olarak muhasebeleĢtirilebilir (KOBĠ TFRS, paragraf 23.5).

ĠĢletmeler, satıĢlarını artırmak için, müĢterilerine iĢletmeye bağlılığının karĢılığı olarak, hediye puan niteliğinde, gelecekte satın alacakları mal ve hizmetlerini bedava veya indirim sunabilirler. Bu durumlarda, hediye puanlar satıĢlardan ayrı muhasebeleĢtirilir. BaĢlangıçtaki satıĢa iliĢkin olarak alınan veya alınacak bedelin gerçeğe uygun değeri, hediye puanlar ile satıĢ iĢleminin diğer unsurları arasında dağıtılır. Hediye puanlara dağıtılan bedel, söz konusu puanların gerçeğe uygun değeri ise, diğer ifadeyle piyasada ayrı olarak satılabilecekleri değeri dikkate alınarak değerlenir ( KOBĠ TFRS, paragraf 23.9).

Mal ve hizmetlerin, benzer özelliklere ve değere sahip olmayan mal ve hizmetlerle ticari bir özü bulunan bir iĢlem çerçevesinde değiĢtirilmesi durumunda, hasılat muhasebeleĢtirilir. Bu durumda, söz konusu iĢlem ( KOBĠ TFRS, paragraf 23.7) :

a) Alınan mal veya hizmetlerin, transfer edilen nakit veya nakit benzerlerinin tutarı ile düzeltilmiĢ gerçeğe uygun değer ile,

b) a‟daki tutar güvenli bir Ģekilde değerlenemiyor ise, elden çıkarılan mal veya hizmetlerin, transfer edilen nakit veya nakit benzerlerinin tutarı ile düzeltilmiĢ gerçeğe uygun değeri ile veya

7 _{Bugünkü değer, iĢletmenin olağan iĢ akıĢı çerçevesinde gelecekteki net nakit akıĢlarının bugüne}

indirgenmiĢ değerinin bir tahminidir (IFRS for SMES Eğitim Materyali, Modül 23- Hasılat, 2009: 11).

c) Ne alınan, ne de verilen varlıkların gerçeğe uygun değerlerinin güvenilir bir biçimde ölçülebilmesi durumunda, elden çıkarılan varlığın, transfer edilen nakit veya nakit benzerlerinin tutarı ile düzeltilmiĢ defter değeri ile ölçülür.

Hasılatın muhasebeleĢtirilmesinde temel konu hasılatın ne zaman muhasebeleĢtirileceğidir. Hasılat, ekonomik faydaların iĢletmeye girmesi muhtemel olduğunda ve söz konusu faydalar güvenilir biçimde ölçülebildiğinde muhasebeleĢtirilir (IFRS for SMES Eğitim Materyali, Modül 23- Hasılat, 2009: 2).

Standart da, mal satıĢından, hizmet sunumundan, iĢletmenin yüklenici olduğu inĢaat sözleĢmesinden ve iĢletme varlıklarının baĢkaları tarafından kullanılmasından sağlanan faiz, isim hakkı ve temettü getirisi sağlayacak Ģekilde kullanılmasından kaynaklanan hasılata iliĢkin kriterler yer almaktadır.

Mal satıĢına iliĢkin hasılat, aĢağıdaki tüm koĢullar gerçekleĢtiğinde muhasebeleĢtirilir (KOBĠ TFRS, paragraf 23.10 ) :

ĠĢletmenin malların sahipliği ile ilgili önemli risk ve getirilerin alıcıya devredilmiĢ olması,

ĠĢletmenin satılan mallar üzerinde etkin bir kontrolün veya sahipliğin genel olarak gerektirdiği Ģekilde bir yönetim etkinliğinin sürdürülmemesi,

ĠĢletmenin hasılat tutarını güvenir biçimde ölçebilmesi,

ĠĢletme iliĢkin ekonomik yararların iĢletmece elde edilme olasılığının olması,

ĠĢletme iĢleme iliĢkin gerçekleĢen veya gerçekleĢecek olan maliyetlerin güvenilir biçimde ölçülebilmesi.

Hizmet sunumlarından kaynaklanan hasılat tutarı, hasılatın muhasebeleĢtirilmesine iliĢkin genel koĢulların yanı sıra, aĢağıdaki iki koĢulun da sağlanması kaydıyla, raporlama dönemi sonu itibariyle iĢlemin tamamlanma düzeyi (tamamlanma yüzdesi yöntemi) referans alınarak ölçülür (IFRS for SMES Eğitim Materyali, Modül 23- Hasılat, 2009: 3-4) :

Raporlama dönemi sonu itibariyle iĢlemin tamamlanma düzeyinin güvenilir biçimde ölçülebilmesi,

ĠĢleme iliĢkin katlanılan maliyetlerin ve iĢlemin tamamlanması için gereken maliyetlerin güvenilir biçimde ölçülebilmesi.

Hizmet sunumuna iliĢkin iĢlemin sonucunun güvenilir biçimde tahmin edilemediği durumda, hasılat tutarı, yalnızca, geri kazanılabilir gider tutarı ölçüsünde muhasebeleĢtirilmelidir (IFRS for SMES Eğitim Materyali, Modül 23- Hasılat, 2009: 4).

ĠĢletmenin yüklenici olduğu inĢaat sözleĢmeleri de, hizmetlerden elde edilen hasılata benzer Ģekilde, güvenilir bir Ģekilde tahmin edildiğinde, sözleĢme hasılatı, raporlama dönemi sonu itibariyle sözleĢme faaliyetinin tamamlanma düzeyi referans alınmak suretiyle ölçülür (IFRS for SMES Eğitim Materyali, Modül 23- Hasılat, 2009: 4).

Standart da, hizmet sunumu ve inĢaat sözleĢmesi sonucu elde edilen hasılatın muhasebeleĢtirilmesinde iliĢkin hükümlerde yer alan “tamamlanma düzeyi” ifadesi “tamamlanma yüzdesi yöntemi” baĢlığında açıklanmaktadır. Tamamlana yüzdesi yöntemi, hizmet sunumu ile ilgili bir iĢlemi veya inĢaat sözleĢmesinin tamamlanma aĢamasını, en güvenilir biçimde ölçer. Bu yöntemde uygulanacak hususlar Ģunlardır (KOBĠ TFRS, paragraf 23.21, 23.22) :

Ġlgili tarihe kadar gerçekleĢen maliyetlerin, tahmini toplam maliyetlere oranı: Ġlgili tarihe kadar yapılan iĢ için gerçekleĢmiĢ maliyetler, gelecekteki faaliyetlerle ilgili, malzeme alımına iliĢkin maliyetler veya peĢin ödemeler gibi maliyetleri içermez.

Yapılan iĢlere iliĢkin incelemeler.

Hizmet iĢleminin veya sözleĢmeye konu iĢin fiziksel bir oranının tamamlanması.

ĠĢletme varlıklarının baĢkaları tarafından kullanılmasından sağlanan faiz, isim hakkı ve temettü hasılatı, iĢleme iliĢkin ekonomik yararların olması ve güvenilir bir Ģekilde tahmin edildiğinde muhasebeleĢtirilir (KOBĠ TFRS, paragraf 23.28 ). Bu

kalemler, aĢağıdaki esaslar dikkate alınarak muhasebeleĢtirilir (KOBĠ TFRS, paragraf 23.29) :

Faiz, etkin faiz yöntemi8

kullanılarak muhasebeleĢtirilir, Ġsim hakları, tahakkuk esasına göre muhasebeleĢtirilir,

Temettüler, hissedarların ödemeyi alma hakkı oluĢtuğu anda muhasebeleĢtirilir.