Harran Sur İçi kentsel tasarım projesi

Harran Alan Yönetim Planı’nın çıktısı olma niteliği taşıyan Harran Sur İçi kentsel tasarım projesi aynı zamanda planın uygulama aşamasının büyük bölümünü oluşturmaktadır.

Yönetim planında kentsel arkeolojik sit alanı ve Harran Surları içerisinde kalan alan geleneksel özel proje alanı olarak belirlenmiştir.

Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulunun 660 sayılı ilke kararı gereğince; “tarihi eser olarak tescillenmiş veya tescil olma niteliklerine sahip yapılarda, yapı kalıntısı, hava fotoğrafı, yazılı- sözlü her tür materyal kanıt olarak kullanılmak suretiyle, aslına uygun şeklide (malzeme, plan, cephe, … vs.) yapılmasının uygun görüldüğü” ayrıntılı olarak belirtilmektedir. Harran AYP alanında sit alanı kararı 1979 yılında alınmıştır. Bu sebeple 1979 tarihi kıstas olarak belirlenmiştir. Bu karara istinaden Sur İçi bölgesinde gerekli analizler sonucu 1979 yılından önce varlığı kanıtlanan konik yapıların yeniden yapılmasına karar verilmiştir. Bu karar sonucunda Milli savunma Bakanlığının fotoğraf arşivi, 1953, 1955, 1959, 1966 ve sonrasına ait hava fotoğrafları ile drone uçuşları sonucu mevcut durum tespiti yapılarak yeniden yapılacak konik kubbeli yapılar tespit edilmiştir⁴¹.

41 Konik kubbeli yapıların tespiti amaçlı kullanılan detaylı fotoğraflar resim (5-9), (5-10), (5-11), (5.12), (5.13), (5.14), (5.15), (5.16), (5.17), (5.18), (5.19) de verilmiştir.

Alana dair geçmiş yıllara ait hava fotoğrafları;

Resim 5.9. 1953 yılı hava fotoğrafı

Resim 5.10. 1955 yılı hava fotoğraf

Resim 5.11. 1959 yılı hava fotoğrafları

Resim 5.12. 1966 yılı hava fotoğrafları

Resim 5.13. 1965 yılı hava fotoğrafı

Resim 5.14. 1965 yılı hava fotoğrafı

Resim 5.15. 1968 yılı panaromik fotoğrafı

Resim 5.16. 1968 yılına ait fotoğraf

Resim 5.17. 1968 yılına ait fotoğraf

Resim 5.18. 1980 yılına ait fotoğraf

Resim 5.19. 1988 yılına ait fotoğraf

Alanda planlanan kentsel tasarım projesinde, yapılara atanan işlevler ile mevcutta varlığı hava fotoğrafları aracılığıyla ispatlanan ve yasa gereği ayağa kaldırılma imkanı olan konik kubbeli yapıların üstlenebileceği işlevler örtüşmediğinden Harran Sur İçi Kentsel tasarım projesi yaklaşık iki yıldır koruma kurulunda beklemektedir.

Harran Sur İçi Bölgesi Kentsel Tasarım projesinin genel amacı; alanın sürdürülebilirlik ilkesi kapsamında korunması, alanda yaşayan yerel halkın sosyal ve ekonomik yapısının

standartlarının yükseltilerek, istihdam alanı oluşturan stratejilerin geliştirilmesini sağlamakla birlikte; koruma, canlandırma, sağlıklaştırma ve yeniden yapım kararlarını içeren tasarım kararlarının belirlenmesidir.

Kentsel tasarım projesinin oluşum sürecinde gerek yönetim planı gerek koruma amaçlı imar planı gerekse diğer üst ölçekli planlar incelendiğinde, kentsel tasarım ve koruma ilkelerinin belirlenmesinde yönlendirici olan anahtar kelimeler tespit edilmiştir; bunlar (1) koruma kullanma dengesi, (2) yaşayan tarih, (3) özgünlük, (4) uyumluluk, (5) markalaşma olarak sıralanmaktadır.

Tespit edilen anahtar kelimeler doğrultusunda; proje alanında bütüncül bir planlama yaklaşımı ile koruma kullanma dengesi gözetilerek, geleneksel dokunun ve yaşamın devamlılığının sağlanması, doğal ve kültürel yapısının korunarak tanıtımının yapılması ve yöre halkının bu sürece katılımının sağlanması gibi temel yaklaşımların belirlendiği görülmektedir.Alanda yıllara göre konik kubbeli yapı sayılarına bakıldığında Çizelge 5.5’teki rakamlar ortaya çıkmaktadır. Buna göre alanda 593 adet konik kubbeli yapının tahrip olduğu saptanmıştır.

Çizelge 5.6. Yıllara göre konik kubbeli yapı sayıları

Yıl Yapı adedi

1966 1261 adet konik kubbeli yapı 1979 960 adet konik kubbeli yapı 1992 900 adet konik kubbeli yapı 2017 668 adet konik kubbeli yapı

Alan kullanımı analizleri

Yaşayan bir tarih olan Harran Sur İçi bölgesi, korunması gereken önemli somut olmayan kültürel miras öğelerini içinde barındırmaktadır. Alanın sürdürülebilir bir biçimde muhafaza edilmesi için koruma-kullanma dengesi dikkate alınarak temel işlev bölgeleri oluşturma çalışmaları yapılmıştır. Yeniden işlevlendirmede temel ölçütler, ilkeler ve genel yaklaşımlar doğrultusunda genel kullanım kararları belirlenmiştir.

Temel kriterler ve prensipler kapsamında; öneri avlu sınırının belirlendiği açık alanlar ve tanımlanan işlevler, erişilebilirlik ve büyüklük kıstaslarına göre kamusal, yarı-kamusal ve

yarı-özel olarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma her açık alanın ne tür kullanımlar içereceğini ve tasarımına ilişkin temel kararları etkilemektedir.

Açık alan hiyerarşisi içerisinde, ziyaretçilerin ve aynı zamanda alanda yaşayan bireylerin günlük faaliyetlerini devam ettirebilecekleri meydanlar tasarlanmıştır. Kullanımlarına göre birbirlerinden ayrışan bu meydanlar sırasıyla yöresel, gastronomi, ticaret, sanat, sergi, etno, deve, hayat, türbe ve karşılama meydanıdır.

Genel kullanım kararları (işlev bölgeleri)

Alanda sürdürülebilirliğin sağlanmasına, desteklenmesine ve koruma-kullanma dengesi gözetilerek turizmin geliştirilmesine yönelik işlev bölgeleri belirlenmiştir (Harita 5.6).

Kullanımlar birbirlerini destekleyecek şekilde konumlandırılmıştır. İşlev bölgelerinin saptanmasında kullanılan temel ilkeler; sürdürülebilirlik ve koruma- kullanma dengesidir.

Bölgelerin belirlenmesinde yapıların; mülkiyet durumları, alandaki konumları, çevresiyle olan ilişkileri, ulaşılabilirliği ve yapısal özellikleri (kümbet sayısı, korunmuşluk düzeyi vs.) dikkate alınmıştır.

Harita 5.6. Harran Sur İçi alan kullanım analizi (Kaynak: yayınlanmamış Harran Suriçi kentsel tasarım projesi raporu - GAP Bki Bşk))

Alanda ticaret kullanımı

Sur içi bölgesindeki ticaret sur dışındaki ticarete göre turizm ağırlıklı ve ziyaretçilerin anlık gereksinimleri ile alanda üretilen yöresel ürünlerin ve geleneksel el sanatlarının satışını gerçekleştirmeye yönelik yapı grupları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bununla birlikte az da olsa barınma ihtiyacının karşılanmasına yönelik yöresel alanlardır.

Daha genel ihtiyaçların Koruma Amaçlı İmar Planı ile belirlenen Sur İçi bölgesinin dışındaki ticaret kullanımları tarafından karşılaması kararlaştırılmıştır.

Alanda yaya ve araç ulaşılabilirliğinin çözümlemesi

Kentsel tasarım projesi ile Harran Sur İçi bölgesinde araç trafiğinin kısıtlanması ve yaya öncelikli bir bölge haline getirilmesi hedeflenmektedir.

Harran Sur İçi bölgesi ulaşım çözümlemesi yapılırken, 1966'dan beri var olduğu bilinen ve günümüzde de hala kullanılmakta olan güzergah ve sur dışı ile ilişkiyi sağlayan yollar sağlıklaştırılmış ve alandaki ana akslar olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte özellikle kamusal kullanımlar, açık alanlar ve ana akslar ile bağlantı sağlayan ikinci derece öncelikli yollar belirlenmiştir.

Alanda yaya erişebilirliğini kolaylaştırmak amacıyla gezi rotaları oluşturulduğu görülmektedir (Harita 5.7). Anadolu kapısı, Arslanlı kapı, Musul kapısı eski kaynaklarda tespit edilen ancak günümüzde izine rastlanmayan giriş kapılarıdır. Projede Halep kapısı ve güneydoğu kısmında kullanılan (sur dışındaki konut alanları ile birlikte çalışan) giriş olmak üzere iki adet yaya girişi tanımlanmıştır. Halep kapısı girişi; uygun geniş yapısı ve girişi çevreleyen arkeolojik kalıntılar sebebiyle taşıt girişine kapatılmıştır. Güneydoğu yaya girişi ise; kültürel aktivite amacıyla düzenlenen yapıların tasarlandığı, ziyaretçi rotasının bulunduğu ve yürünerek alanın hissedilebileceği bir bölgeyi tanımladığından taşıt girişine izin verilmemektedir.

Alanın kuzey, kuzeybatı, batı ve güneybatı bölümü ağırlıklı olarak arkeoloji, doğu ve güney bölümü kültür ve etnografya, merkezi ise bilim ile ilişkili temalar üzerinden kurgulanmıştır. Bu bölümlere göre ziyaretçilerin alanı daha iyi deneyimleyebilmesi ve farklılıklarını hissedebilmesi gerekçesi ile belirli ziyaretçi gezi güzergâhları belirlenmiştir.

Harita 5.7. Harran Sur İçi güzergahları Konutların fonksiyonel sınıflandırılması

Konut kullanım kararları özel mülkiyette bulunan mevcut konutların teşvikler doğrultusunda dönüştürülmesini kapsamaktadır. Bu bağlamda Harran Surİçi halkının ekonomik olarak kendi kendini kalkındırması, ziyaretçilere yönelik hizmetler ile alanın turizm altyapısının iyileştirilmesi hedeflenmektedir. Bu hedef doğrultusunda konut kullanımı 3 şekilde sınıflandırılmıştır (Harita 5.8).

Konut 1(K1) kullanımı: barınma, yanı sıra konaklama hizmeti ve turizme yönelik ticari faaliyetlerin teşvik edildiği konut kullanımı,

Konut 2(K2) kullanımı: barınma ve turizme yönelik ticari faaliyetlerin teşvik edildiği konut kullanımıdır. Konut 1'den farkı konaklama hizmeti verilmemesidir.

Konut 3(K3) kullanımı: sadece barınma işlevinin devam ettiği ve ticari faaliyete izin verilmeyen konut alanıdır. Alanda tarihi yaşamın en çok hissedildiği, doğal ortamın korunduğu bölgede yoğunlaşmış yapı gruplarını kapsar.

Harita 5.8. Konut alanı bölgesi için örnek fonksiyonel sınıflandırma

Çizelge 5.7. Harran Sur İçi konut fonksiyon dağılımı

Numara Fonksiyon Mülkiyet Karar

1 Kültür Evi ve Misafirhane Kamu İşlevlendirme

2 Kültür Evi ve Misafirhane Özel İşlevlendirme

3 Kültür Evi ve Misafirhane Kamu İşlevlendirme

4 Kültür Evi Kamu Mevcut Kullanımın Devamı

5 Konut Özel Mevcut Kullanımın Devamı

6 Harranlı Alimler Hakkında Bilgilendirme Ofisi

Kamu İşlevlendirme

7 Butik Otel Kamu İşlevlendirme

8 Butik Otel Özel İşlevlendirme

Mülkiyete dair alınan kararlar

Alandaki mülkiyet durumuna ilişkin tespitler doğrultusunda fiili mülkiyet sınırlarının ötesinde zillete dayalı bir mülkiyetin tarihsel olarak oluştuğu ve bu tarihselliğin gerek konik kubbeli yapıların yapım tekniğinden (yıkıldıktan sonra aynı malzemelerle yan tarafına yeniden inşa etme), gerekse kırsal nitelik sergileyen bir bölge olmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Kullanım sınırları üzerinden oluşan bu doku da içerdiği açık alan – yapı grupları, açık alan nitelikleri ve kullanım biçimleri bakımından Harran Sur İçi yerleşmesinin özgünlüğünün bir parçasıdır. Bu nedenle Harran Sur İçi restorasyon ve kentsel tasarım çalışmalarında fiili parsel sınırlarının değil, mevcutta kullanılan yapı gruplarının avlularının belirlediği sınırlar esas alınmıştır. Kırsal nitelikli bir yerleşme

olmasına rağmen, alanın yasal olarak kentsel alan olması ve mülkiyet haklarının korunması adına alandaki kadastral mülkiyet dokusuna ilişkin öneriler geliştirilmiştir.

Kadastral parsel sınırı ve avlu sınırının birbirine çok yakın olduğu (uyumun %90 ve üzeri olduğu koşullarda) mülkiyetlerde tapu üzerinde parsel sınırlarının yeniden belirlenerek düzeltilmesi, kadastral parsel sınırı ve avlu sınırının %75 ile %89 oranında örtüşmesi durumunda bedelsiz köy ortak mülkiyetindeki bölümün özel mülkiyete terki, kadastral parsel sınırı ve avlu sınırının %74’ten az örtüşmesi durumunda tapu belgesi yanı sıra avlu sınırının gösterildiği ve kullanım hakkının devredildiğini gösteren belge düzenlenmesi kararlaştırılmıştır.

Nitelikli düz dam yapı ya da tescilli konik kubbeli yapı ya da tescile değer konik kubbeli yapı olup da parseli bulunmayan yapılar için kentsel tasarım projesinde belirlenen avlu sınırı esas alınarak, mülkiyeti kamuda olmak üzere parsel sınırı belirlenmesi ve buna uygun tapu kaydı oluşturulması,

Parseli bulunmayan niteliksiz yapı gruplarına ilişkin herhangi bir mülkiyet çalışmasının yapılmaması; bu yapıların kaldırılacak yapılar kapsamında yıkımın gerçekleştirilmesi,

Birden çok hanenin bulunduğu kadastral parsellerde yasal ifraz süreci işletilerek bağımsız parseller oluşturulması ve parsel-avlu uyumuna göre yukarıdaki müdahale biçiminden birisinin bu yeni parsel sınırına göre işletilmesi,

Aynı avlu sınırları içerisinde birden fazla kadastral parsel olması durumunda tevhit işlemi yapılması; tevhit sonucunda mülkiyetin kimde kalacağına ilişkin karar aşamasında her iki mülkiyet de kamuda ise kamu mülkiyetinin devamı, mülkiyetin birisi kamu diğeri özelde ise kullanımın niteliğine göre mülkiyetin belirlenmesi, her iki mülkiyet de özelde ise uzlaşma ile mülkiyetin belirlenmesi olarak kararlaştırılmıştır.

Alana dair tüm plan ve haritalar⁴² ekler kısmında verilmiştir.

42 Alana ait alan kullanım analizleri, ulaşım ve gezi güzergahları, sit sınırları, tescilli yapılar ve fonksiyonel kullanım şemaları ekteki cd’de verilmiştir.