Demokrat Part

Dönemde CHP nin kar s na ç kan en önemli rakip olarak gösterilen Demokrat Parti, dini görü ü daha bask n kesim taraf ndan kabullenilerek 1950-1960 y llar aras nda çok yüksek oy oran yla iktidara ta nm t r. CHP döneminde fazlas yla

162

yad rganarak bask alt nda tutulan, laiklik ilkesinin zedelenece i dü ünülerek sindirilmeye çal lan din duygusu, DP iktidar yla serbest ya an r olmu , muhafazakâr kesimin ticari at l mlar özel sektörü canland rarak bu grubun maddi olarak kalk nmas na zemin haz rlam t r. Ölmeye Yatmak ta da Menderes iktidar ve öncesi avukat lhan n miras için kasabaya dönü üyle verilmi tir. Çünkü bu iktidar toprak sahiplerinin yani kasaba ve köy insan n n daha fazla destek verdi i bir siyasi olu umdur. lhan, CHP iktidar döneminde çocuklu unu geçirdi i kasabaya vard nda Kur an okuyup namaz k ld için d lanan Aysel in s n f arkada Hasip le kar la r. Hasip DP il ba kan n n deste iyle Eski ehir de ilahiyat okumaktad r. Dündar Ö retmen, Hasibi çocuklu unda din e itimi almas ndan dolay d lam , Hasip de eline geçen bu f rsatla ö retmeninin ahs nda onun ya am ekline kar ç kan herkese kendisini kan tlama çabas içine girmi tir. DP nin din ve gelenek eksenli politikas da Hasip in o zamana kadar d lanan ya am eklini destekler niteliktedir. lhan, ise bu yönetim de i ikli inin pek taraftar olmamas na ra men ç karlar sebebiyle sesini ç karmaz. Bu da bize CHP nin kar s na DP dikilince sesini ç karmayan milliyetçi kanad hat rlat r çünkü bu iki kesim de gelenek ve din konusunda benzer fikirlere sahiptirler.

O yaz bir miras i i için ilçeye gitti. Orada Hasip i gördü. Tan makta çok güçlük çekti. Eski ehir de ilahiyat okuyormu . Yüzünün sar l çoktan gitmi . Sar l n yerini ya l k rm z bir kurnazl k alm . DP ilçe ba kan na tap yor. O da Emin Efendi nin büyük o lu Remzi zaten. Hasip i Eski ehir e de o göndermi . Din elden gidiyor lhan Abi! Bu i in de diplomas n almaktan gayri ç kar yol yokmu . Madem ötekiler hep diplomal biz de ona göre tedbirimizi almal y z tabii Dündar Ö retmen in beni hiç adam yerine koymamas nas l olurmu bakal m!... dedi. DP hele bir ba a geçsin Merkezi Hükümet te diyanet i lerini kuracak. Beni de oraya gönderecekler

lhan n kendisini yürekten destekleyece ini sand . Fakat lhan, ne destekledi, ne kar durdu. Hasip in öyle bir omzunu ok ad : yi etmi sin. Kurtar kendini! dedi. K z karde inin Paris e gitmek üzere oldu unu söylemedi. Gelecekte ilçeden pek çok dava alabilir. Dincilerle de aray bozmamas gerek. Ürkütmemek hiçbir eycikleri ( A ao lu, Ö. Y., 2010: 337-338).

Fikrimin nce Gülü roman nda ise kar m za ç kan Menderes döneminde Amerika ile kurulan s k ili kilerin, kapitalle menin toplum üzerindeki etkisidir. Köy büyüklerinin Menderes i ba a geçirtme isteklerinin arkas ndaki sebep Menderes in ta radaki toprak sahiplerine gösterdi i imtiyazlard r. Sürekli de i mek zorunda olmalar

163

gerekti i hissi ile senelerce kendilerini ülkeye yabanc hisseden bu kesim Menderes iktidar ile sahiplendiklerini, de i meye fazla gerek kalmadan da ülkelerinde kendileri gibi ya ayacaklar n dü ünmeye ba lam lard r. Menderes hükümetinin çiftçiye verdi i destek Amerika dan getirilen traktörler, biçerdöverler sayesinde sa lanm , tar m ülkesi olan Türkiye ye yat r m yap lmaya ba lanm t r.

Amerika bize cipler, tanklar, toplar verecekmi . Sonra tar m araçlar . Traktörler, biçerdöverler. Ah be, u Menderes i ba a bir geçirtsek, bak gör o zaman. Köy büyükleri, ba ta Düldüller, kahvede böyle böyle konu uyorlar. Seslerde ince umutlanmalar, gözlerde hemen titre imler yans tmaya haz r bekleyi ler. ( A ao lu, F. . G., 2010: 68).

Bayram, Ball hisar halk n n sa ideolojiye sahip oldu unun fark ndad r. Menderes, Demirel gibi sa görü lü liderler halk taraf ndan benimsenmi tir çünkü bu liderler halka inebilme ba ar s göstermi lerdir. Devletle irtibat kopuk olan halk, kar s nda muhatap alabilece i bir merci bulunca kopmaz ba larla bu merciye ba lan p, senelerce onun arkas nda durur. Bayram n de indi i konulardan biri de Menderes in toprak a alar na tan d imtiyazlard r. Fakat e itlik ilkesini gözard eden bu hükümet yoksulun daha da yosulla t n n fark na varamam insanlar aras ndaki s n f farklar n keskinle tirmi lerdir. Geliri çok az bir ailenin ferdi olan bayram da bu dönemdeki s n f farkl l klar ndan kaynal ezilmi li ini bir araba alarak gidermeye, alaca bu araba sayesinde s n f atlamaya meyleder.

Bak, bizim Ball hisar, ölsen Allah, Menderes inden kopamaz. Elbet imdi de Demirel den. Niye, diye sor, sana söyliyeyim. Benim gözüm ilk taksiyi Menderes ba a geçerkene gördü. lk partici onun aya yla bast aya n bizim oraya. Daha önceleri biz büyük makam diye, bir kolcuyu bilirdik, bir tahsildar . Efendim, bu Menderes, Allah rahmet eylesin, kökü olan , topra geni bulunan daha büyük etti. Bunlar Eski ehir de evler mi almad lar, Ankara da apartmanlar m kurmad lar Derken, hani o ilk taksi var ya, onunla kalmad bizim köy. Bakm n tozu dumana savurtarak bir cip, bakm n g r g r ederekten bir traktör. Ben böyle ey gördüm yalan. Biz, amcamgil gibiler yani, traktörü ne yaps n? Nerde kullans n? Hangi arazide? Menderes buna ne etsin, de il mi? Gene de yabana atma. Cipleri, traktörleri göre göre, ben taa o zamanlardan koydum akl ma ki, beni de kurtarsa kurtarsa bir taksi kurtar r. Bu bir hevesim oldu, ba ka hiç, Allah seni inand rs n. Kurbanl k koyun muyum? Silkelendim, do ruldum. ( A ao lu, F. . G., 2010: 91-92).

164

Demokrat Parti nin ileri gelenlerinin Ball hisar da yapm olduklar konu man n tasviri de dikkat çekicidir. Demokrat Parti ye oy verirlerse köylünün her iste inin yerine gelece ini iddia eden bu ah slardan biri, CHP iktidar n da ele tirmekten geri durmaz. Alt n di leri, köstekli saati, sayg uyand ran ifadesiyle bu siyasinin el öptürmekten çekinmedi i, u runa kurban kesilmesine ses ç karmamas dikkatlerden kaçmayan ayr nt lardand r. Geleneksel ya am geri dönmek için u ra an bu partinin, romandaki izlerinin de geleneksel do rultuda oldu unu görürüz. Gerek yap lmas kararla t r lan i lerin geleneksel ya am n bir parças olan toprak eksenli olu u, gerek bu yat r mlar anlatan siyasinin geleneksel özelliklere sahip olu u Demokrat Parti nin bak aç s n n romana aktar lmas n sa lam t r.

K ymetli hem erilerim, aziz Ball hisarl lar! Köylünün salah yolu bu! Salah yolu, Demokrat Partimizin, sizin partinizin ba a geçmesi! te o zaman isteyin bizden su, isteyin bizden yol! Size kredi, size cami, size toprak! mi, i . Para m , para. Bize oy vermek, kendinize oy vermektir! Bize oy verene traktör, bize oy verene kamyon, bize oy verene i te bundan güzel bir araba! Sefalete paydos! Bu day n z yüksek fiyatla sat n al nacakt r. Baylar, pa alardan ne gördünüz? Ölüm, zulüm! Art k hepsine paydos! Hepsi yeter olsun!

Eli havadayd . Ba parma n avucuna s k t rm t , dört parma yukarda. Yeter diye ba r t lar köy erkekleri. Yeter olsun! Adam n alt n di leri parlad . Köste inden tutup saatine bakt . Yine ko up ko up eline sar ld lar adam n. S rayla öptüler. Ötekiler, orada, ortadaki aç kl kta bir koyunun kan n ak tt lar, acele. Koyunun kan f k rd ; arabaya s çrad . Bayram da s çrad . Kan, kendinden, kendi yüzüne f k rm gibi irkildi. Yüzü araba olmu tu Bayram n. Bayram, o araba olmu tu. ( A ao lu, F. .G., 2010: 129-130).

Üç Be Ki i de kar m za ç kan en önemli Demokrat Parti taraftar Ahmet Kaymazl d r. Ya ay ekliyle bize Adnan Menderes i hat rlatan Ahmet Kaymazl , büyük bir toprak a as n n o lu olu u, yapm oldu u yat r mlar tar m üzerinden yürütmesi, geleneklere ba l bir hayattan kopmamas ile dönemin yat r mc profili hakk nda bilgi sahibi olmam z sa lar. Adnan Menderes in ölüm haberini duyduktan sonra kalp krizi geçiren Ahmet Kaymazl , tüm ahali taraf ndan sevilmeyi de ba arm bir ahsiyettir.

Eve ba sa l na gelenler de benzer eyler söylüyorlard : htiyac m vard , yoktu, ama i te, öyle al m .

165

Çal maya al m . ehirde tu la f r n n kuran ilk kimse. At l mc yd Allah rahmet eylesin. Oteldi, sinemayd hep onun eserleri. Allah geride kalanlara ömür versin O luna Bunlara kar an bir söylenti de vard : dayanamazd , tapt adam n, ba bakan n, Kütahya da çal lar aras nda, tav anlar gibi yakalan na dayanamazd Dayanamad da zaten ( A ao lu, Ü. B. K., 2007: 55).

Ahmet Kaymazl n n geleneklere ve partisi olan DP ye ba l l her f rsatta vurgulanm t r. O lunun olmas na sevini i, kurbanlar kestiri i, atafatl gösterileri sevi i DP nin dünya görü ünü yans tmas bak m ndan önemlidir.

Murat n birinci ya gününde, babalar o lana do um günü arma an olsun diye, yoo me er, anneleri bir o lan do urdu diyeymi ,- kentte a zdan a za söylenen böyle de il miydi?- bando m z kalarla att rm t buran n temelini. Yine kurbanlar kesilmi ti. Ahmet Kaymazl , ba l bulundu u siyasal partinin iktidar olmas ndan sonra, her f rsatta böyle törenler düzenlerdi. Bir cümbü , bir k yamet. Onun için bitmeyen bir bayramd seçimler sonras ( A ao lu, Ü. B. K., 2007: 110).

Ahmet Kaymazl n n partisine olan ba l l n n ve atafata dü künlü ünün anlat ld bir di er kesit de K smet in babas n hat rlad sahnedir. Ahmet Kaymazl n n çektirdi i foto rafta yakas ndaki parti rozetinin ondan daha ön planda olu u kimli ini ba l oldu u siyasi partiyle fazlaca özde le tirmesindendir. Yine Ahmet Kaymazl n n gösteri merak n n sebebi de Do u kültürünün süse olan meylidir. Geleneksel kültürde görkemli yap lar, büyük ölenler, göz kama t r

Ceketinin yakas nda parti rozeti. Çizgileri yuvarlak, iç içe geçmi iki harf. Sanki, foto rafç n n odak noktas bu rozet. K smet in akl nda babas n n yapt her i in büyük bir cümbü , bir gürültü oldu u kalm ( A ao lu, Ü. B. K., 2007, 115). Demokrat Parti nin uygulam oldu u siyaset, bir dönem sonra ülke içinde kaosa neden olmu , geli en kapitalizm, Amerika dan al nan d borçlar, ülke içindeki toplumsal s n flar aras nda aç lan derin uçurum ve dinin siyasetle iç içele meye ba lamas n n yaratt laikli in yok olmas korkusu 1960 y l nda yap lan askeri darbeye sebep olmu tur. Darbe sonucunda Adnan Menderes as lm , dönemin siyasilerine siyaset yasaklar uygulanmaya ba lanm t r. Türkiye tarihi için demokrasiye uygulanan bu a r askeri bask , darbeler silsilesinin ilki olmas bak m ndan önemli bir olayd r. Adalet A ao lu da Türkiye nin 1950-1960 y llar aras ndaki on y ll k tarihinin

166

anla lmas bak m ndan dönemin portresini realist bir yakla mla sunmu tur. Bu on y ll k dönem, asl nda günümüzdeki siyaset ortam n bile etkileyen derin izler b rakm , Demokrat Parti dönemi edebi ürünlere de s kça konu edilmi tir.