çi Partis

Sol ideolojiyi savunan bir ba ka parti de hala varl n sürdüren çi Partisi dir. CHP den farkl olarak Marksist duru a daha yak n olan bu parti ad ndan da anla laca gibi komünist söylemi benimsemektedir. Ölmeye Yatmak roman n n anlat ld 1968 y llar nda da özellikle üniversite ö rencileri aras nda ra bet gören çi Partisi mitingine kat lan ö renciler suçlanm , o dönem üniversite hocal na devam etmekte olan Aysel de ö rencilere bu mitinge gitmek konusunda ters bir tepki göstermedi i için üniversite yönetimince uyar da bulunulmu tur.

Az önce fakülteden ç km t m. Ö rencilerde belli bir tedirginlik. steksizlik. Bir süredir böyle. Kurul topland . Tart t k. Ö rencilerin çi Partisi mitingine kat lmalar na göz yummakla suçland m. Vicdan ve fikir özgürlü ünden söz ettim. Birkaç ba ka ö retim üyesi de böyle eylerden söz ettiler. Bilgiç bilgiç ba lar m z sallad k. Da ld k. (A ao lu, Ö. Y., 2010: 260). 68 Ku a n n sosyalizme yak n tutumu ve sol ideolojinin bu dönemde fazlas yla benimsenmi olmas sebebiyle i çi s n f ndan olma, emekçiyle e itlenme havas hakimdir. Türkiye de i çi s n f na verilen önemin artt , herkeste her konuda e itlenme anlay n n zirveye ç kt dönem bu zaman dilimidir. Bu idealist insanlar inançlar u runa kendi ç karlar ndan vazgeçebilecek kadar toplum bilincine sahiptirler. Bu fedakârl k o kadar ileri gitmi tir ki dönemde yap lan bireysel konulu sanat eserleri, insanlar n kar cinse duyduklar hisler ve do rudan toplum yarar na yap lmayan her türlü eylem ki ilerin hem çevre hem de kendi süperegolar nca sürekli bask alt na al nmas na sebep olmu tur. Marksist ideolojiye göre devrim herkesin proleterle mesiyle olur. Her s n ftan insan n i çi s n f ndan olmas s n f kavram n ortadan kald racak, böylelikle mutlak bir e itlik sa lanm olacakt r. Aysel de bu görü ü payla makta hatta gitmi oldu u çi Partisi mitinglerinde dikkatini çeken her tabakadan insan da bunu destekleyici bir tablo çizmektedir. Fakat Aysel e göre devrimin olmas , herkesin e it konuma gelmesi kapal bir kap n n önünde durmak kadar zor bir istektir. Hatta Aysel bu yenilik iste ini, ülkenin devrimle kurtulabilece ini umutla bekleyi ini de yeni peygamberleri sevmeyi yeterli bulmaya benzetir. Aysel, yeni bir yol açan devrimi

157

sevmekte fakat ona tam olarak iman etmedi i için onun ö retilerini hayata geçirmemektedir.

Ama biliyordum, çi s n f art k bizden o kadar uzak de il diyecekler. Ben bile inanm yor muyum buna? En az ndan inanmak istemiyor muyum? çi Partisi mitinglerinde i çiden çok memur, ö renci, yazar, ö retmen, ta ra politikac s , her yeni ak ma sevecenlikle sar lan yufka yürekliler, aç kgözler, saflar, renkli atak genç k zlar t pk Tezel gibi, Selma lar, günün parlak kürsü adamlar na tutulu tutuluveren çiden çok bunlar gördü üm halde; aç las bir kap arayaca m yerde, kapal bir kap n n önünde umutla durmay , yeni peygamberleri sevmeyi yeterli bulmam neden? (A ao lu, Ö. Y., 2010: 224-225).

Dünya da ve Türkiye de komünizm rüzgârlar n n en iddetli esti i y llarda kurulan çi Partisi, komünist bir devrim yapmak amac n gütmü , Marx n ö retilerini benimsemi tir. Dönemin gençleri aras nda fazlaca benimsenen bu görü ordu ve sa görü lü siyasiler taraf ndan 12 Mart darbesiyle bertaraf edilmi tir. Yazar, özellikle 1968 li y llar ve bu dönemin olu umunda etkili olan tarihi olaylar anlatt Ölmeye Yatmak roman nda çi Partisi nden bahseder.

3.4.6. Sa deoloji

Türkiye de sa ideoloji milliyetçilik ö esinin a r bast grup ve dini hassasiyetin a r bast grup olarak ekillenmi tir. Bu iki grubun da ortak amac var olan de erleri savunmak, Bat dan al nan de erlerin geleneksel de erler yerine geçmesini önlemektir.

Ölmeye Yatmak ta i lenen konunun tarihi çerçevesine bakt m zda dünyada sol ak mlar n ra bet gördü ü, özgürlük dü üncesinin yayg nla t , komünizmle yönetilen Rusya n n en parlak dönemlerini ya ad n görürüz. Türkiye ye yans yan bu özgürlükçü ak mlar n kar kutbunda yer alan milliyetçi ak mlar romanda yine dönemin gençli inin ba ndan geçen olaylar arac l yla verilir. Aysel in abisi lhan, milliyetçi bir çizgide ilerlemekte, okumu oldu u dergiler, tan m oldu u ki iler arac l yla gençli inin de vermi oldu u kuvvet dolay s yla kendi dü üncelerini yaymak için her türlü yola ba vuran bir birey haline gelmi tir. Köylüsü olan Ali, lhan n çal t dükkâna gelince lhan n çok sayg duydu u ve siyasi olarak da ne yapmas gerekti ini

158

ondan ö rendi i Fethi Abi ile tan r. Fethi abisi lhan ma a olarak kullanmakta ve yapt rd her eyi vatan kurtarmak için yapt na inand rmaktad r. Ali ile kar la an Fethi Abi, onun da bu i lere girmesini istemesinin yan s ra gizli grup olu turman n verdi i tedirginli i ya amakta, Ali nin hangi kesimden oldu unu anlamak için a z n aramaktad r. Siyasi gruplar n her yerden önce liselerde çal malar yapmaya ba lad n Fethi Abi nin konu malar ndan anlamaktay z. Daha hayata at lmam , siyasi olaylardan habersiz bu gençler kolayca yönetilebilecek bir ya grubunda olduklar için bu gruplar n liselere yönelmesi kaç n lmazla m t r. Kasabadan gelerek ehre adapte olamam , babas n n muhtekirlikle suçlanmas sebebiyle çevresi taraf ndan d lanm , ya ad adaletsizlik duygusuyla h rç nla m lhan, Fethi Abi için biçilmi kaftand r. lhan, yurdu kurtarmak için Ermeniler i, Yahudiler i d lamak ister çünkü özbeöz Türk olan kendisi kötü artlarda ya am n sürdürürken az nl k olarak görülen bu gruplar maddi olarak s k nt dan uzak, keyiflerince ya amaktad rlar. Irk kavram dönemin milliyetçilik anlay n n temelini olu turur çünkü Frans z htilali ile birlikte iyice geli en rkç dü ünceler Hitler in politikalar sayesinde dünya çap nda geni yank bulmu , Türkiye de de benimsenmi tir. Bu zamandan sonra önemli olan ayn soydan geliyor olmak, ayn rk payla makt r. Türk milliyetçili i de kat ks z bir Türk milleti olu turmak, hatta dünyadaki tüm Türk milletlerini birle tirmek ülküsüne sahiptir. Orta Asya daki Türk ya ant s na dönü ü amaçlayan milliyetçi grup kar s na Rus komünizminden etkilenen gençleri alarak çat malar ya anmas na sebep olmu tur. Ben ve öteki kavramlar üzerinden yürütülen dönemin siyaseti farkl l klardan yararlanarak kutupla may körükler hale gelmi tir. Fethi Abi nin Ali ye sordu u ilk soru okudu u okuldaki siyasi kutupla man n boyutudur. lhan da Ali ye memlekete sahip ç kmas yolunda bol bol nutuk çekmekte, Ali nin tedirginli ini artt rmaktad r:

Bu memlekete sahip ç kmal y z aslan m. Ahlak bozuldu. Yahudilerle Ermeniler yükü tuttu. A kale ymi ! A kale ye kimler gidiyor asl nda? Ha? Türk o lu Türkler. Yahudilerse Adalarda, Modalarda keyfinde. Ba takiler bütün onlarla ortak. Al gülüm, ver gülüm. Kendi aç klar n örtmek için sözümona Varl k Vergisi koydular. Varl n n vergisini ödemedin diye, yürü bakal m. Ellerinden gelse babam A kale ye sürer bunlar. Sen babam tan rs n. Söyle bakal m; babam, Türk o lu Türk de il mi benim? Bi kat var m ? Ama bunlar n niyeti Türklü ün kökünü kaz mak zaten Arkan yok mu gâvur evlad s n. Sorar m sana Ali; kahraman Alman milletinin bile e ek eti yedi i bir s rada

159

nedir beylerimizin debdebesi? Vekil o lu dövmü üm. Niye dövmeyece im? Giyip ç kard hep ngiliz. Ayakkab s na kadar. Sonra da voleybol topunu benim önüme f rlat yor ben geçerken Top oynamas kolay. Sava sana bakal m s k ysa!.. Evet, Almanlar e ek eti yiyorlar ama, kahramanca, yi itçe sava yorlar. Irklar önünde bütün dünyaya ba e direcek onlar, görürsün! Bir millet, millet oldu unu böyle gösterir zaten

Fethi Bey yeniden Ali ye bak yor. Ama bu kez biraz huzursuz bak yor: Sizlere güveniyoruz hepimiz diyor.

yi dedin lhan. Ama unutma ki onlar kat ks z bir millet. Bizse henüz kat ks z bir millet de iliz

Fakat böyle bir millet olaca m z günler yak nd r, de il mi abi? Yak nd r!.. Bozkurtlar n pe inde gürül gürül akaca m z?.. (A ao lu, Ö. Y., 2010: 147-148).

Gençli inde fazlas yla idealist bir milliyetçi olarak kar m za ç kan lhan n u rad hayal k r kl klar sonucunda siyaseti araç olarak kullanmaya ba lad n görürüz. Avukatl k yapan lhan, solcu olan k z karde i Aysel ve e i Ömer le hiç anla amaz. Aysel lhan la iki ayr ülkede ya ar gibi oldu unu söyler çünkü ayn evden ç km iki farkl dünya alg s na sahip karde lerdirler. Aysel, e itlik taraftar bir bilimkad n olmas sebebiyle mütevaz bir hayat seçerken lhan, milliyetçilik ve din gibi ideolojileri kullanarak büyük maddi olanaklara sahip olmu tur. Aysel in do as ndaki birle tirici ve toplumsall ktan yana olan iç ses, lhan da ben merkezli bir alg eklindedir. Aysel, ilhan n kapitalist tutumunu, sa lad haks z kazançlar , önceleri vatan topra u runa ölebilece ini söylerken imdilerde bu topra kendi ç karlar na göre s radan bir kazan kap s olan arsa olarak nitelendirmesini yad rgamaktad r. Hiç emek harcamadan kazand bu apartmana Emek ad n koymas n n uygun oldu unu dü ünmesi de lhan ironik bir dille i nelemek istemesindendir. Aysel, ortadan kaybolunca annesinin onu arayaca n tezel e ve lhan a haber verece ini dü ünür. Daha sonra lhan a haber vermeyece ini çünkü onunla aralar nda olan anla mazl ktan dolay Aysel in bunu istemeyece ini dü ünece ini hayal eder.

Hay r. Annem Tezel e haber vermemi tir. Ona sormam t r. lhan a haber vermeyi istemi tir. Ama benim k zaca mdan çekinmi tir. Onunla uzak iki ülkede ya ar gibiyiz. verenin ünlü avukat . imdi Çankaya n n tepesine mermer giri li apartman n diktiriyormu . Kar s na banyo fayanslar n

160

seçtirecek. Ad n da Emek koyar belki. Bu yap ya tek kuru yat rmam t r. Birinden arsay iki daire kar l alm , sonra, daha temel atmadan bütün daireleri tek tek satm t r. Bir zamanlar Meclis te kendine bir de milletvekilli i bulmu tu. Namazlar k la, mahkemeler basa, alanlarda, K br s Türk tür, Türk kalacakt r! diye diye vatan Türk o lu Türk yapacak, kurtaracakt . Kendini kurtard . Ömer le benim tutumumuzu çok kötü kar l yor. Gerekli yerlerde görmemezli e geliyor, aile içinde de di lerinin aras ndan bize küfrü bast belli oluyor (A ao lu, Ö. Y., 2010: 188- 189).

Sovyetler Birli i ile Türkiye aras ndaki olumsuz geli meler, Türkiye deki sa kesimi galeyana getirerek özellikle üniversite ö rencilerinin soka a dökülmesine sebep olmu tur. Sol görü lü dergilerin yak ld bu olay Sovyetler Birli i ile iplerin gerilmesinde önemli rol oynam , kutupla malar artm t r.

Yirmi y l önce imzalanan Türk-Sovyet Dostluk Antla mas n n süresi dolmaktad r. Bu nedenle Sovyet Hariciye Halk Komiseri Molotov,ö zellikle sava ta ortaya ç kan de i ikliklerden ötürü bu antla may yenilemeyeceklerini hükümetimize bildirmi tir. Aç k ad yla bu bir fesih karar d r.

Molotov bu karar bildirdi inde mart ay n n son haftas d r. Ama ondan önce, mart ay n n ilk haftas nda, ba kentte ve zmir de ö renciler solculara kar bir yürüyü e ça r lm lard r. Ulus Meydan nda toplanan Ankara Üniversitesi ö rencileri, Birlik Ba kan n n ça r s na uyup hep bir a zdan, Kahrolsun K z llar! diye ba rm lar, toplayabildikleri kadar Markopa a, Zincirli Hürriyet ve Yirmi Dört Saat i alan n ortas nda y rt p ate e vermi lerdir. ( A ao lu, Ö.Y., 2010: 232). Ölmeye Yatmak roman nda gençli inin idealist y llar n n a rl kl olarak anlat ld lhan, Bir Dü ün Gecesi roman nda, 1970 lerin kapitalist sa c tipini yans t r. Sol görü e kar olan ordunun sa c larla birle erek solu sindirmek amaçl yapm olduklar darbe bu romanda sa c lhan n k z Ay en i Tümgeneral Hayrettin Özkan n o lu Ercan la evlenmesi olarak sembolle tirilmi tir. Sa kesim ile ordunun bu zoraki birlikteli i, Ay en in Ercan la zoraki evlili ine benzemi tir. Dü ün esnas nda lhan n akl na lisedeyken çok de er verdi i milliyetçi abileri taraf ndan yüz üstü b rak larak insana olan güvenini kaybetti i gün gelir. O günden sonra kullan ld n anlayan lhan, kullanmay ö renerek büyük paralar kazan r.

161

Lisedeyken evden kaçt m bir gün var, t pk o gün gibiyim. Bin atl ak nlarda çocuklar gibi endik derken z r l z r l a lam t m, o nas l enlikse?

Gülme be Müjgân, bu kadar çok gülme i te!

Nerdeyse, Hakan abisini vurmadan ben seni vuraca m haa!..

lhan, kendine gel o lum. Ne oluyorsun? Niye bu dü ünün ucunda ille kan görüyorsun?

K st r lm t n bir kez lhan. Oradan ç kmak laz md , ç kt n. B rak gülsün kar n da ( A ao lu, B. D. G., 2010: 130).

Fikrimin nce Gülü nde ise kar la t m z sa kanat siyasetçi Demirel ve Erbakan d r. Özellikle Demirel in yapmaya söz verdi i fakat bir türlü gerçekle tirmedi i yat r mlardan bahsedilir. 1971 darbesinde ordu taraf ndan yönetime el konulunca Demirel in de ala a edildi i ve siyasetten bir süre uzak kald romanda i lenen olaylardand r.

Bu yolu böyle yayla gibi açm lar da, niye bir de asfalt çekivermemi ler sanki? Tamam, tamam. Hani 69 seçimlerinden önce Demirel in adamlar iki tane makine gönderivermi ler ya Ard ndan ha geldik, ha geliyoruz; ha asfaltlad k, ha asfaltl yoruz derken bunlar hükümet olaraktan, bu y l öteki y la at p dururlarken, rak tokad yemesin mi bu bizim Demirel? Art k istese de yapamazd tabii. Kumandanlar ittiler bunu ellerinin tersiyle bir yana. Geçtiler ba a. Çifte disiplin ( A ao lu, F.

. G., 2010: 239).

Türkiye tarihinde ço unlukla iktidar olarak gördü ümüz sa ideoloji, romanlarda sol ideoloji kadar s k olmasa da i lenmi tir. Yazar n dünya görü ü sebebiyle sa ideolojiyi sol ideolojiden daha fazla yerdi ini görürüz. Milliyetçi kesim ba ta olmak üzere, muhafazakâr bir çizgi izleyen Menderes, Demirel, Erbakan isimleri geçen sa görü lü liderlerdir.