Bir Dü ün Geces

Dar Zamanlar serisinin ikinci kitab olan Bir Dü ün Gecesi nde, ölmeye yatan Aysel in serüveninin devam kocas Ömer in bak aç s yla verilir. Ölmeye Yatmak roman nda, farkl bak aç lar yaratmak için mektuplar ve günlükleri kullanan yazar n bu romanda farkl karakterlerin zihinlerinden geçenleri kesit kesit aktard na tan k oluruz. lhan n k z olan Ay en in dü ününe, Aysel, lhan la ba lar n koparmas sebebiyle gelmemi tir. Ömer devreye sokularak hem Aysel in kendisini aldatt ktan sonra sekteye u rayan evlilikleri ve bu olay n ard ndan geçen dört y l hem de Ömer e a k olan yirmi iki ya ndaki Ay en in ailesinin zoruyla içine itildi i evlili in dü ün gecesi yo un ayr nt larla anlat lm t r.

Roman, Tezel in; ntihar etmeyeceksek içelim bari! cümlesiyle ba lar ve ailesi taraf ndan vurdumduymaz olarak nitelendirilen, stanbul da tek ba nda kalarak hayata tutunmaya çal an, ikinci kocas ndan da ayr lm , ressam bir kad n olan Tezel in hayat ndan kesitler de bar nd r r. Ölmeye Yatmak roman nda, sadece isminden bahsedilen bu karakter, Aysel ve lhan n nüfuzlu ki iler olmas sebebiyle, sol görü lü bir oyuncu olan ilk kocas taraf ndan kullan l r. kinci kocas ise, baba paras yla geçinen bir ö rencidir ve evliliklerinin ard ndan bir de o ullar olur. htilal Dönemi nin karma as n n, insanlar n kendilerine ve hayata kar olan inançs zl klar n n adeta cisimle mi eklidir, nihilizmin sembolüdür. Roman boyunca Tezel in kendi hayat n n çevresine yans yandan çok farkl oldu unu, ya ad ihanetlerin sonucunda alkole s nd n iç sesinden dinleme imkân buluruz.

33

Dar Zamanlar serisinin ana kahraman Aysel ise fiili olarak Bir Dü ün Gecesi roman nda bulunmamas na ra men, bütün kahramanlar n s kl kla kendisinden bahsetti i, daha çok Ömer in bilincinden yans yan ki idir. Ömer, Engin le aldat lmas ndan sonra Aysel i affetmi , hatta siyasi suçlu olarak cezaevine giren Engin le mektupla maya ba lam t r. Bu tav rlar a k nl k olarak niteleyen Ömer, asl nda insan do as na ters davranarak kendisine ve Aysel e yabanc la m t r. Aralar ndaki uçurumun aç lmas n n sebeplerinden biri de dü ünce suçu yüzünden cezaevine giren; fakat, arkada lar n n tutukluluk hallerinin devam etmesine ra men cezaevinden ç kan Ömer in Aysel ve çevresi taraf ndan muhbirlik ve iftirac l k zann alt nda b rak lmas d r. Onun Ay en le ortak noktas tutuklulu udur, Ay en Hayrettin Özkan taraf ndan cezaevinden ç kar l nca Ömer in de böyle bir yard mla ç kt dü ünülmü , bu olay onu Ay en e yakla t rm t r. Aysel le ise ba lar kopma noktas na gelmi tir. Fakat roman n sonuna do ru bütün gece dü ünde içen Tezel ve Ömer in, Aysel i, yani bir taraftan da içlerine ya am enerjisi veren umudu arad klar n , onu bulmak için u ra t klar n görürüz. Onlar Anadolu Kulübü ndeki yapmac k ortamdan kaçmaya çal rken Aysel de, gençli inde kendisinden ba ka bir kayg s olmayan Sevil in siyasi bir suçtan tutuklanmas n engelleme çabas içine girmi tir.

Roman n arka plan nda ise, 1972 y l nda Türkiye de ya anan siyasi olaylar görmemiz mümkündür. Milliyetçi lhan n, k z n Tümgeneral Hayrettin Özkan n o lu Ercan la evlendirmesi, dönemin asker milliyetçi kesim ili kisinin de ele tirisidir. Ay en, varl kl bir ailenin k z olmas na ra men üniversitede sol gruplara kat lm , onu sürekli d layan arkada lar n n gözüne girebilmek için bir arabay yakarken tutuklanm , fakat Hayrettin Özkan taraf ndan kurtar lm t r. Ay en, Aysel den ve Ömer den yak nl k beklemesine ra men lhan ve Müjgan taraf ndan engellenmi , sol kesimden uzak tutulmaya çal lm t r. Fakat bu yo un bask , Ay en in Ömer e a k olmas na yol açm t r. Hem ailesinin ya am eklini onaylamayan hem de arkada lar aras nda kabul görmeyen Ay en, yaln zl k ve yorgunluk içinde, kendisine hiç yak n bulamad Ercan la evlenmek zorunda kalm t r.

Aysel, Tezel ve lhan n anneleri Fitnat Han m ise, dü ün boyunca bir taraftan e i Salim Bey in ölümünden sonra geli en olaylar , çocuklar n n birbirlerinden kopu unu, lhan n kar s n n ona yapt haks zl klar ve ya ad lüks hayata ra men

34

kö eye at lm l k hissi içinde oldu unu zihninden geçirir ve böylelikle yazar; dönemin kasabadan kopmu , ehre adapte olamam ihtiyar insan n n zihniyetini okuyucunun gözleri önüne serme imkân bulur.

Gecenin en renkli kahramanlar , dü ün sahipleridir. Avukatl n yan nda türlü kirli i ler yaparak para kazanan lhan, düzenin çarp kl klar ndan yararlanarak ç kar sa lama pe ine dü mü , bu sebeple k z n hiç sevmedi i Hayrettin Özkan n o luyla evlenmeye ikna etmi tir. lhan n ili ki içinde bulundu u ki ileri hiç sevmedi i, asl nda dü tü ü durumdan, karde leriyle aras n n bozuk olmas ndan çok üzgün oldu u zaman zaman lhan n bak aç s ndan yans t l r. Gösteri dü künü kar s Müjgan la ili kilerinin laçkal ndan ve sevgisizli inden bahsedilir.

Düzene uyum sa layan bir di er ki i ise Ömer in bir marangozun o lu olan, sol ideolojiyi benimseyen ö rencisi Tuncay d r. Üniversitede Y ld z a a k olunca, tüm hayat de i mi ve milletvekili k z olan Y ld z n ona sa lad imkanlarla yurtd nda doktoraya ba lam t r. Dü ünde Ömer le kar la mas ve içinde bulundu u açmazlar n fark na varmas yla o gece Y ld z terk etme karar alm t r.

Tuncay n arac l yla Ali nin hayat ndan da haberdar oluruz. Tuncay n ak l dan t Ali, art k orta ya lar na gelmi , ölen k z karde inin o ullar Ahmet ve Murat a hayat n adam bir elektrikçi olarak kar m za ç kar. Ali okuyamam t r, fakat içinde bulunan cevherle hayat çözmü , güçlü bir ki iliktir. Ekonomik s k nt lar sebebiyle büyük ye enini polis okuluna vermi tir. Romanda toplum üzerindeki polis bask s Ahmet arac l yla verilmi tir. Murat ise umut vaat eden, ayd nl k, tertemiz gençli in sembolüdür.

Albay Ertük de ilk romanda tan d m z ve ikinci romanda da serüveninin devam n izleme ans n yakalad m z bir karakterdir. Askeri lisenin bask s alt nda yeti en Kore gazisi Ertürk, bireysel kararlar alabilme becerisinden yoksun bir emir eri olarak kar m za ç kar. Dü ün gecesinde f rsat buldu u her an Tezel e as lm t r. Üzerinden otorite kalkt nda ne denli laçkala abildi ini onun bu hareketlerinden görmemiz mümkündür. Ertürk ün bu ki iliksizli i, kar s Gönül de sürekli bir mahcubiyet ve eziklik duygusu yaratm , toplum içinde sayg duyulmayan, silik bir

35

Ercan n Amerika dan gelen teyzesi Ayten Han m ve kocas Cemil Türk de Türkiye nin bir di er sorunu olan gurbetçilik konusunun i lenmesine zemin haz rlayan karakterlerdir. Ayten in Eyt n olu u ve Cemil e Cim Amerika için de Cincinati tabirinin kullan lmas , ki ilerin arada kalm l klar n vurgulamas aç s ndan önemlidir.

Tümgeneral Hayrettin Özkan, gecenin en rahat insan d r. Halk n asker kar s nda hissetti i çekingenlik duygusu romanda Hayrettin Özkan la ve dü üne gelen Pa a yla izah edilmeye çal lm t r. Hayrettin Özkan n kar s Nuriye ise zor artlar alt nda büyümü , rahata kavu tuktan sonra da o ullar Ercan ve Hakan n aras nda kalm t r. Ercan, Amerika da yeti mi , burjuvala m t r fakat Türkiye de kalan ve bask ortam nda yeti en karde i Hakan, babas n n da içinde bulundu u askeri kesime derin bir nefret besleyerek sol gruplara kar m t r. Romandaki bu gerginlik iki karde in de Ay en e a k olmas ve Hakan n abisini dü ünde öldürece ini söylemesiyle zirveye ç km t r. Ailelerin yo un güvenlik önlemleri almalar na ra men Hakan n silahl sald r da bulundu unu görürüz.

Roman n bitiminde olaylar n kesin bir sonuca ba lanmad n , Ay en in hapiste olan ve art k onunla görü mek istemeyen arkada Gül ün babas da dü ünden ayr l nca geçmi le olan tüm ba lar n kopararak kendisini zaman n seyrine b rakt n , ortama uymak zorunda kald n ifade edebiliriz. Göze çarpan noktalardan biri de, Ölmeye Yatmak roman nda ba layan karde ler aras anla mazl n Bir Dü ün Gecesi roman nda dü manl a dönü mesidir. Aysel- lhan ve Tezel, Ahmet ve Murat, Ercan ve Hakan bunun örnekleridir, bu kurgu Türkiye nin olgunla ma sürecindeki karma as n hissettirir. Ömer ve Tezel dü ünden ayr l nca da arkalar nda bir silah sesi b rak r ve oradan Aysel i bulma umuduyla yola ç karlar. Bu bitmemi lik ve belirsizlik hissi, okuyucuda roman n bitmedi ine dair bir duygu yaratmas bak m ndan önemlidir. Adeta üçüncü romana haz rl k yap lm t r.

1.3.Hay r

Dar Zamanlar serisinin son roman olan Hay r da, Aysel; emekliye ayr lm ya l bir profesör olarak kar m za ç kar. Bu romanda, yazar-anlat c n n hakim oldu unu görürüz. Kimi zaman mektuplardan yararlan lm , ah slar n zihinlerinden geçen

36

tasar lar da tiyatro metni format nda verilmi tir. Roman n as l zaman dilimi ise Aysel in ödül törenine gitmek için haz rland bir gün den ibarettir. T pk Virginia Woolf romanlar nda oldu u gibi Adalet A ao lu nun metinlerinde de genel itibariyle bilinç ak tekni i vard r. Asl nda Woolf un Mrs. Dalloway adl roman n n bir günlük bir zaman diliminde geçmi olmas ve Bayan Dalloway in sürekli dü ünmesinden kaynakl bir olay örgüsü yoklu u Hay r da da dikkati çeker (Wollf, 2010). Bir taraftan olaylar hayat n ak içindeki seyrini sürdürürken Aysel in hayalinde canland rd olaylar,

ki iler ve diyaloglar roman n zeminine yay larak romanda çok katmanl kl yarat l r. Aysel, stanbul da tek ba na ya amaktad r ve ödül törenine gidece i günün

sabah erkenden kalkar. Karde i Tezel e, Engin e ve Polonya daki bir akademisyen arkada na olmak üzere üç mektup yaz p göndermeyi zihninden geçirir. Daha sonra ise oradan berbere, bankaya ve al veri e gidecektir. Kahraman n yapmay planlad bu i leri yap p yapmad n kestiremeyiz. Roman n sonunda ise yazar arkada ve eski ö rencileri olan Alev ve Üner in Aysel in ödül törenine gelmemesi üzerine onun evine gittiklerini fakat onu evde bulamad klar n görürüz. Serinin önceki iki roman gibi Hay r roman nda da k s tl olan bir süre geriye dönü lerle geni letilerek geçmi e yap lan yolculuklarla zenginle tirilmi tir.

Ay en in, kocas Ercan dan ayr ld ktan sonra Ömer den hamile kalmas n n ard ndan, Ömer, Aysel den ayr larak Ay en le evlenmi tir. Bir Dü ün Gecesi roman n n masum ve umutsuz gelini olan Ay en bu romanda bütün de erlerini ve inançlar n yitirmi bir ark c olarak kar m za ç kar. Bo and ktan sonra yurt d ndan Türkiye ye dönmü ve Ömer le görü meye ba lam t r. Ömer ise Aysel i sevmesine ra men aralar ndaki büyük güven kayb ve do acak olan çocuk sebebiyle Ay en le evlenmek mecburiyetinde kalm ve bu evlilik mutsuz etmi tir. Roman süresince Ömer in Aysel le ba n koparmamaya çabalad n , ona telefonlarla ula maya çal t n fakat Aysel in Ömer den vazgeçti ini görürüz.

Aysel in hayat ndaki önemli erkeklerden biri olan eski ö rencisi Engin de art k orta ya lar na ula m bir siyasi mültecidir. Danimarka da ya amaya ba layan Engin, garsonluk, bula kç l k gibi i ler yapmas n n ard ndan, önce bir ya l lar yurdunda çal maya ba lar; daha sonra ise onunla ayn üniversitede okuyan ve sol ideolojiye mensup olanlar özellikle de Aysel i- çe itli iftiralar atarak üniversite yönetimine

37

ikâyet eden ve devlet taraf ndan korunmak amaçl Danimarka ya gönderilen, burada akl n yitiren Cemal in doktoru taraf ndan görevlendirilir. Cemal, ö rencilik y llar nda Aysel hakk nda ikâyetlerde bulunmu ve Aysel in ders vermesinin durdurulmas na sebep olmu tur. ki y l ders veremeyen ve yazd klar ndan dolay y llarca mahkemelere ç kmak zorunda kalan Aysel, ancak emekli olduktan sonra aklanm ve ödüle lay k görülerek onurland r lmaya çal lm t r. Cemal ve Aysel in ili kisi Türkiye de ya ayan ve fikirlerini aç kça ifade etmek isteyen ayd nla devlet aras ndaki uyumsuzlu un yans mas d r. Cemal, y llarca kullan lm ve sonra da yurt d na gönderilmi tir, fakat senelerce yapm oldu u haks zl klar sebebiyle akli dengesini kaybederek bir hastaneye yat r lm t r.

Cemal in yat r ld hastanede kar m za ç kan ve Engin le ilgilenen Dr. Bernt romandaki Bat l insan tipini yans tmas bak m ndan ilgi çekicidir. Cemal in ve Engin in Türkiye de ya ad klar siyasi olaylar doktorun ilgisini çok çekmekte ve Engin in ona fazlas yla zarar vermi olan Cemal i affetmesini anlayamamaktad r. Kendi ailesiyle bile s n rl bir ili ki kuran, her olaya mant kla yakla an bu Bat insan n n roman n sonunda a lad n görürüz. Romandaki bir di er Bat l ise Engin in sevgilisi Petra d r. Engin den hamile kalan Petra evlili i istememesi ve Engin i hiçbir sorumluluk alt na sokmadan her eyi kendi ba na yapabilme iradesine sahip olmas yla dikkat çeker. Onun bu özellikleri Engin i sorumluluktan kurtar r fakat Petra y benimsemesini engeller çünkü kendi özünü Aysel de bulmu olan Engin, Petra yla ortak bir kültüre ve tarihe sahip de ildir; ayn duygular payla malar bu sebeple mümkün olmam t r. Aysel Danimarka ya konferansa gitti i zaman Engin i de görmü fakat aralar nda y llard r görü memenin verdi i bir yabanc l k hissi olu mu tur. Aysel bu olaydan sonra Engin den koparken, Engin Aysel in k ymetini daha çok anlam ve roman n sonunda srarla ona ula maya çal m t r.

Bat l insan Ölmeye Yatmak roman nda Alain in ahs nda gö e yükseltilmi , Bir Dü ün Gecesi nde Eyt n Han m ve Cim Törk gibi Türkiye den Bat ya gidip uyum sa layamayan ahsiyetlerle ula lmazla t r lm , Hay r roman nda ise Dr. Bernt ve Petra yla aradaki uzla mazl n ve farkl l n alt çizilmi hatta Do u insan n n duygusall takdir edilmi tir. Kademeli geli en bu fikir de i imi hem Aysel in hem de

38

Türkiye nin olgunla mas ve kendini oldu u gibi kabul etmesinin a amalar n yans tmas bak m ndan ilginçtir.

Di er iki romanda oldu u gibi bu romanda da Tezel den bahsedildi ini görürüz. Genç ve hayat karma ayla dolu Tezel in yerine kar m zda kendisiyle uzla m , resim yapmaya devam eden ve o luna sahip ç kan bir anne vard r. Anneleri Fitnat Han m n ölümünden sonra birbirlerinden daha uzak kalan karde ler art k sadece mektuplar arac l yla haberle mektedir. lhan ise yurt d na ç km ve romanda aktif bir kahraman olmaktan uzakla m t r.

Aysel, geçmi iyle hesapla rken bir taraftan da hayat n payla t ve ona destek olan ö rencileri Üner ve Alev den bahsedilir. Üner art k bir doçenttir ve yurtd nda önemli çal malar yapt ktan sonra ülkeye dönmü fakat bu çal malar ilgi görmemi tir. Alev ise akademik kariyerine devam etmektedir. Aysel in ya l l k döneminde Üner ve Alev in onu hiç yaln z b rakmad klar n fakat bunu hocalar na duyduklar vefadan de il, Aysel in içinde bulundu u tüm olumsuzluklara ra men etraf na saçt umuda duyduklar ihtiyaçtan oldu unu görürüz. Aysel in evde bulunmay üzerine ya amdan art k s k lm olan Üner Aysel in evinin aç k cam ndan kendisini a a ya b rak r. Bu olay çok az eylem ta yan roman n son aksiyonudur.

Romanda ilgi çeken kahramanlardan biri de yazard r. Yazar, Aysel le yeni tan m t r ve ona kar derin bir hayranl k duymaktad r. Yazar, asl nda Türkiye nin Cumhuriyet in kurulu y llar nda ayd na duyulan hayranl n nas l de i ti inin sembolüdür. Ölmeye Yatmak ve Bir Dü ün Gecesi romanlar nda el üstünde tutulan ve onun gibi olmaya çal lan Ayd n karakterinin öldü ünü, Aysel inse Ayd n n ölümüne büyük üzüntü duydu unu görürüz. Ayd n k skanan yazar n ise art k halk taraf ndan sevilmeyen, yazd klar ve söyledikleri a a lanan, içe kapan k bir ahsiyet olarak kar m za ç kmas tesadüf de ildir. Türkiye nin kurulu unda gö e ç kar lan, k saçt dü ünülen ve cehaletten kurtulmak için takip edilip ziyadesiyle önemsenen ayd n, sava lar, darbeler ve k ymet bilmezlikler sonucunda içe kapan k, melankolik ya l bir yazara dönü ür.

Romanda kar la t m z en ilginç iki karakter Layana ve Yenins tir. Layana, Aysel den yaln z kalabilme gücünün s rr n ö renmeye çal an genç kom usudur. Fakat

39

hiç kimseyi umutsuz b rakmayan Aysel, Layana y her geli inde reddederek yaln z kalmak istedi ini söylemi tir. Kocas ndan ve çocuklar ndan ayr lm olan Layana n n Aysel e mikadan yap lm ku lar arma an ederek intihar etti ini görürüz. Yenins ise roman boyunca Aysel le hayat ve umuttan konu an bir gençtir. Roman n sonunda, Üner, yazar ve Alev Aysel in masas ndaki yaz lar ndan Yenins le birlikte gitti i kan s na var rlar. Aysel in yazara bahsetti i Yenins in de Yeni nsan oldu u anla l r.

Asl nda Layana y ve Yenins i, ya l l nda fazlas yla yaln z kalan Aysel in ki ilik bölünmesi sonucu ortaya ç kard ah slar olarak yorumlamam z mümkündür. Layana, Ömer siz ve hiç çocuk sahibi olamayan yaln z, dayanaks z Aysel ken, Yenins onun her zaman içinde ta d umut dolu, güçlü yan d r. Sonuç olarak Aysel, Layana n n intihar etmesiyle Yenins le birlikte olmay seçmi tir.