Fikrimin nce Gülü

Adalet A ao lu nun ülkemizdeki iç ve d göç sorununu duyarl l kla i ledi i Fikrimin nce Gülü roman nda, bir otomobil alabilmek için bütün insani de erlerden s yr larak ya amay kendisine düstur edinmi gurbetçi Bayram arac l yla ötekile me kavram irdelenir. Genellikle Bayram n bak aç s ndan olaylara ahit oluruz. Onun olaylar zihninden geçirmekte aciz kald noktalar ise yazar taraf ndan ironik bir üslupla tamamlanm t r. Hatta yazar baz yerlerde kendisini olaylar gözlemleyen ve kaydeden bir yazar böce i olarak tan tmakta herhangi bir mahsur görmez. Bilinç ak tekni inin hâkim oldu u romanda Bayram n di er insanlarla çok az ileti ime geçti ini ve bu diyaloglar n hep negatif duygulardan beslenen, k sa, mecburi konu malar oldu unu görürüz.

Roman, Bayram n ve onun gibi yurt d ndan gelen gurbetçilerin Kap kule S n r Kap s nda çal an gümrük memurlar taraf ndan u rad klar haks zl klar n gerçekçi bir ekilde tasviriyle ba lar, ayn günün sonunda Bayram n y llard r gitmedi i ve sürekli d land köyüne var yla sona erer. S n r kap s nda ya anan rü vet trafi i, burada ya ayan insanlar n gurbetçilere bak aç s ve Almanc etiketinin insanlar n üzerinde b rakt arada kalm l k, bir yere ait ve sahip olamama hissi tüm ayr nt lar yla verilmi tir. Almanya n n sembolü haline gelen Mercedes marka araba ile Türkiye de

40

do mu ve köy kültürüyle yeti mi Bayram n yan yana gelmesi ile roman n z tl klar üzerine kurulu oldu u mesaj verilmi tir. Zaten Bayram n iç dünyas da tezatlarla doludur. Yani Adalet A ao lu nun bu roman da Dar Zamanlar üçlemesi tarz nda yaz lm , kahraman n büyük de i im ya ad , bütün de erlerini sorgulad ve onu olgunla t ran bir gün geriye dönü lerle anlat lm t r. Kahraman n çocuklu u, gençli i ve romana konu edildi i hali, geçirdi i de i imler ve sebepleri incelikle metne nak edilmi tir.

Bayram, annesini ve babas n küçük ya ta kaybedince Ball hisar da bulunan Ra it Amca s ve onun ailesinin yan nda büyür. Kahraman n öksüz ve yetim olu u sevgi ve yuva zafiyetinin alt n çizen ayr nt lardan en önemlisidir. Bu yabanc l k duygusu ona köy halk taraf ndan da küçük ya na ra men a r bir ekilde hissettirilir. Ya tlar taraf ndan d lanan Bayram, büyüdükçe köyün her hareketiyle dalga geçilen yar m ak ll ferdi halini al r. Amcas n n o lu Remzi ve kom ular n n k z Kezban d nda onu gerçekten seven kimse olmam t r. Köylerine gelen otomobil sahibi bir siyasetçiye kar köylülerin gösterdi i sayg onda sayg kavram n n otomobille özde le mesine sebep olmu tur ve art k Bayram n hayat n n gayesi sayg duyulacak, imrenilecek biri haline gelmek yani ne pahas na olursa olsun bir otomobil sahibi olmakt r.

Çocukluktan ç k nca otomobil alma sevdas daha da artar ve önce köylerinin yak n ndaki bir ilçenin benzin istasyonunda ilk i ine ad m atar. Daha sonra Ankara ya ta nan Bayram, gündüzleri araba tamirhanesinde çal r, geceleri ise dolmu oförlü ü yapar. Bu s rada Kezban da abisi ve yengesiyle Ankara ya ta nm t r. Romana ad n veren Fikrimin nce Gülü ark s önceleri Bayram ve Kezban n ortak ark s yken Kezban a olan a k n yerini otomobile olan a k al r. Bayram Kezban a evlenmek için söz verir fakat sonra Kezban la evlenmek yerine otomobil almay önceli i haline getirir. Bir gün yolda köylüsü brahim le kar la mas onun Almanya ya gitmesini ve Balk z ad n koydu u Mercedes ini almas n sa lam t r. Almanya ya gitmek için sa l k raporu alacak olan brahim, Bayram taraf ndan çürü e ç kar l r. brahim in s ras n kaparak Almanya ya giden Bayram burada üç sene BMW fabrikas nda çal arak Mercedes sahibi olur. Almanya da kald sürece insani hiçbir ihtiyac na para harcamayan Bayram n tek hayali köyüne Mercedes iyle gidip hala onu bekledi ini sand Kezban la evlenmek ve y llarca vefas zl k edip hiç para göndermedi i, onu büyüten,

41

ölüm dö e indeki amcas n ölmeden görebilmektir. Bu görme arzusunun sebebi de asl nda Bayram n kendini kan tlama iste inden öteye geçen insani bir duygu de ildir.

Kap kule S n r Kap s ndan geçi sahnesiyle birlikte roman n olay zaman ba lar. Bayram, buradan ç kt ktan sonra Edirne ye gitmek için yola ç kar. Oradaki bir lokantan n önüne park etti i Mercedes inin y ld z n n çal n , Bayram n umutlar n n kaybolmaya ba lad ilk and r. Kazalar ve talihsizlikler adeta bu olaydan sonra Bayram n pe ini b rakmaz. Ba ka bir ülkeden gelmi olan ve ülkesinde sahiplenilmek isteyen Mercedes li Bayram, ilk yabanc l k hissini Güldenhouse markal bir kamyonun Alman sürücüsü kar s nda ya ar. Bu kamyon sahibi Alman, yol boyunca Bayram sinirlendirir ya da Almanya da ötekilik duygusunu fazlas yla ya am olan Bayram da kendi ülkesindeki bütün yabanc lardan öç alma duygusunu uyand rd için bu yabanc n n hareketleri ona dokunur. Üstelik araban n üzerinde Güldenhouse yazmaktad r ve bu yaz evsiz, ailesiz Bayram n bilinçalt na yap lan bir sald r d r. Yoldaki trafik polislerine yabanc y ikâyet eder fakat polisler sempatik Alman n taraf n tutarlar, üstelik Bayram a ceza yazarlar. Bu olay üzerine kahraman n kendi ülkesinde ya ad yabanc l k duygusu artar. Bindi i Yalova Vapuru nda tan t Ayfer in Bayram n kabal n yüzüne vurmas onun özgüvenini yok eden en son darbe olmu tur. Bayram bu olaydan sonra geçmi hesaplar yla yüzle meye ba lar ve k rd insanlar tek tek hat rlar. Kahraman n ruhu bu ekilde zedelenirken tek de er verdi i varl k olan Mercedes i Balk z n da bir hayli h rpalanm oldu unu görürüz. Bursa yolunda ya ananlar ve Bayram n kar la t bütün insanlarla kavga etmesi dü ü e geçme a amas d r. Köye yakla maya ba layan kahraman n arampole yuvarlanmas ise olay n doruk noktas n olu turur çünkü Bayram insan oldu unu ve acizli ini bu kaza esnas nda anlar. Balk z da bu kazadan epeyce hasar görmü tür. Köyün giri indeki çe mede y kan r, Almanya dan ald , Hitler in en sevdi i bestekârlardan biri olan Franz Lehar n resminin üzerinde bulundu u ve yol boyunca ç karmad gömle ini de i tirerek Mercedes resimleriyle süslü gömle ini giyer. Bu gömlek de i tirme süreci adeta Bayram n Almanya halk n n sayg duydu u kavramlardan s yr larak Ball hisar halk n n sayg duydu u kavramlara bürünmesinin simgesidir. Bayram n kendi de erlerinin ve kabullerinin olmay ona her gitti i yere göre kabullerini de i tirme

42

Köy yoluna vard nda ise kahraman merak etti i tüm sorular n cevab n Kezban n çobanl k yapan ye eninden al r. brahim, Bayram n onu kand rd n ö renip köyden ehre ta nm t r. Ayn zamanda Bayram hala beklemekte olan Kezban a da onun yapt klar n anlatm t r. Kezban bu olaylar n üstüne bir bal kç yla evlenir. Bayram n ad köyde sahtekâra ç km t r ve önceleri d lanan Bayram art k nefret edilen bir insan olmu tur. Ayr ca köyleri olan Ball hisar da da büyük de i iklikler ya anm t r. Buralarda yap lan kaz larla birçok tarihi eser ç kar larak köyün giri ine bir müze yap lm t r. Bayram n amcas n n o lu olan Remzi art k bu müzenin bekçili ini yapmaktad r. Bayram n amcas da k sa bir süre önce ölmü tür. Köye büyük bir gösteri le girme hayalleri içinde olan Bayram n bu olaylar ö renmesi onda çok büyük bir y k m yaratm t r. Amcas n n o lu Remzi yi uzaktan gören Bayram hiç kimseye görünmeden geldi i yere geri dönmek için yola ç kar.

Bayram n gerek Türkiye deki arkada lar yla gerek Almanya daki çevresiyle ili kilerinin hep ç kar odakl oldu unu, hiç bir iyi niyet bar nd rmad n görürüz. Çocukken çok saf bulunup sürekli a a lanan korunmas z Bayram, insani de erlerini yitirmi bir yeti kin olarak kar m za ç kar. Bayram n duygular o kadar körelmi tir ki yolda kaza yapt n gördü ü, Almanya dan arkada olan Veli ye bile yard m etmemi tir. Hatta Almanlar n kimseyle ilgilenmeme kültürünü onaylad n defalarca belirtir. Bayram n insanlardan ve insanl ktan kaç , bir arabay Kezban n sevgisine tercih edi i, maddeye ula mak için manadan cay onun hayat n n yönünü de i tirir. Kad nlarla hep problemli ili kiler kurdu unu gördü ümüz Bayram n asl nda her eyini u runa feda edebilece i bir kad na ihtiyaç duyuyor olmas otomobiline Balk z ad n vermesinden de bellidir.

Yazar n, Bayram çal t rd i ler de tesadüfi de ildir, bir amaca yöneliktir.. Önce benzin istasyonunda, sonra tamirhanede ve oförlükte gördü ümüz kahraman en nihayetinde BMW de çal m ve Mercedes sahibi olmu tur. nsanlarla ileti im kuramayan Bayram, bir araçla, ruhsuz ve insan eliyle yap lm bir ta t arac yla dert orta olmu ; onu, kendi dünyas n n ba kö esine oturtmu tur. Hiç kimseye göstermedi i özeni arabaya göstermi , hiç kimseyi korumad kadar onu korumu tur. Makinelerle iç içe geçen hayat onun duygu dünyas n de i tirdi i gibi, onu fayda merkezli biri yapm t r. Fakat yolda kaza geçirip cans z Mercedes iyle ba ba a kal nca a lad n ,

43

yani insanla t n görürüz. Yolun sonu ise Bayram n hatas n kabul etti i yerdir. Böylece insani duygular n yerine makineyi tercih etmi olmas n n sonucuyla yüzle mi tir.

Türkiye nin en önemli sorunlar ndan olan d ve iç göç, bunun sonuncunda ya anan yurtsuzluk, sahipsizlik duygusu Adalet A ao lu nun bu nitelikli roman yla sadece anlat lmakla kal nmam ayn zamanda hissettirilmi tir. Ayr ca roman n siyasal zaman da belirtilir. Çocuklu u Adnan Menderes in ba bakanl y llar na yani 1950 lere tekabül eden Bayram n yurt d ndan ülkeye dönü ü Bülent Ecevit in CHP Genel Ba kanl na seçildi i 1970 li y llard r. Ecevit döneminde ya anm olan aflar, hem Türkiye deki hem Almanya daki i çi sendikalar n n durumu ve Türkiye deki de i imlerin yan s ra Almanya da bulunan gurbetçilerin içinde bulunduklar a r artlar, Alman kültürü ile Türk kültürü aras ndaki farkl l klar k sacas Do ululuk ve Bat l l k kavramlar roman n beslendi i önemli konulard r.

1.5.Yazsonu

Yazsonu roman n n olay örgüsü, hayat ndan memnun olamayan bir yazar n, birkaç günlük tatili süresince kald motelin kar s nda yer alan küçük bir ev hakk nda duyduklar n romanla t rmas üzerine kurulmu tur. Ölmeye Yatmak, Bir Dü ün Gecesi, Hay r ve Fikrimin nce Gülü romanlar nda Adalet A ao lu nun bir gün içinde geçen olaylar geriye dönü lerle geni letti ini görürüz; fakat, Yazsonu roman birkaç güne yay lan olaylar anlatmas bak m ndan farkl bir yap dad r. ç içe geçmi iki olaydan müte ekkil bu romanda 1970 li y llar n Türk insan üzerindeki psikolojik etkilerini bulmam z mümkündür.

Çerçeve hikâye yorgun ve ümitsiz bir yazar n yaz n son günlerinde Side yak nlar nda bir motel ve küçük bir evden olu an tatil yerine gelmesiyle ba lar. Etraf tan maya çal an yazar, motel bekçisinin on iki ya lar ndaki o lu Yusuf un elinde eski bir yaz makinesi görür. Yusuf, bu yaz makinesini motelin kar s ndaki evde oturan kad ndan alm t r. Gün geçtikçe, ev ve kad n yazar n daha çok ilgisini çekmeye ba lar. Çevredekilerden, birkaç y l önce yine yaz n son demlerinde bu eve, evin sahibi olan kad n n geldi ini, ard ndan be arkada n n ona kat ld n ö renir. Fakat bütün

44

arkada lar gittikten sonra evde tek ba na kalan kad n kaybolmu tur, ayr ca o civarlarda ya ayan sakat bir genç de kad n n kayboldu u gece ormanda onun k yafetlerine sar l bir vaziyette bulunmu tur. Bu ilgi çekici hikâye yazar n zihninde barda tan t biri sar n di eri esmer olan iki delikanl yla sohbetleri s ras nda onlardan duydu u bir iirin sözleriyle kurgusal bir boyut kazan r.

Roman n çekirde ini olu turan, yazar n kurgulad bu hikâyenin ba kahraman evin sahibi olan Nevin dir. Nevin, önce yazar taraf ndan anlat lm , daha sonra ise okuyucu ile ba ba a b rak lm t r. Nevin in hayat geriye dönü ler yap larak okuyucuya nakledilir. Gazetecilik ve kitap çevirisi yapan kahraman, birkaç y l sonra ilk defa Side yak nlar ndaki bu eve tatil yapmak, hayat nda önceleri geni yer tutan fakat toplumsal ve bireysel sebeplerden dolay ba lar n n zay flad insanlar eski günlerdeki gibi bir araya getirmek ve kaybetti i insani s cakl bulabilmek için gelmi tir. Herkesten bir iki gün önce eve gelerek hem haz rl k yapmak hem de o lunun ölümünden sonra ilk kez u rad bu mekânda yaln z kalmak istemi tir. Fakat evlerinin yan na yap lmakta olan motel in aat n n bekçisi ve ailesi, onun bu hevesini k rm lard r. Bekçi Kadir, ilk kar s n b rakarak Hatice yi kaç rm ve iki çocuklar olmu tur. Yusuf ise Hatice nin b rakt kocas ndan olan o ludur. Kadir in kar s n n, pe lerini b rakmamas üzerine bu aile önce hapse girmi daha sonra da burada saklanmaya ba lam t r. Hatice ve o lu Yusuf, aylard r kimseyle arkada l k yapmad klar için Nevin e gayet s cak davran rlar hatta Nevin, Yusuf un onu arada bir pencereden izledi ini bile dü ünür. Nevin, roman süresince izlendi i hissini içindedir fakat bunu önemsemez.

Nevin in eski kocas Hasan n, karde i Fuat n, arkada lar olan Do an n ve ni anl s Meriç in ve Memet in geli i bu sessiz yere renk katar. Hasan, o ullar n n ölümünden birkaç y l önce i inden ç kar lm ve bunal ma girerek Nevin den bo anm t r. Kültürümüze yerle mi olan erkek iktidar Hasan la romana dâhil edilir. ten at lan Hasan eski gücünü bulamaz ve aile reisli i rolünden de elini çeker. Ba ka bir ehre ta narak orada bir hayat kurar; fakat, o ullar Güney in ölümünden sonra Nevin gibi Hasan da eski ya ama sevincini yitirmi durumdad r.

Fuat, Nevin in erkek karde idir ve Ankara da ya amaktad r. Yap s gere i çok içe kapan k olan Fuat, di çi koltu u yap m yla u ra makta ve anne babalar n n

45

ölümünden sonra ablas yla eski s cak ba n yakalayamamaktad r. Fakat ablas n n bu tatil davetini çok sevinerek kabul etmi tir.

Do an, Nevin in eski bir arkada d r. Yazar, airlik yönünü Do an a devretmi tir. Onun hayat, sevgi ve ölüm üzerine iirler yazd n , bu iirleri de arkada lar yla payla t n görürüz. Yatalak babas na bakan Do an vefal ve sevecen taraf yla da dikkat çeken bir karakterdir. Ni anl s Meriç le iyi giden bir ili kileri vard r; fakat, cinsel yönden bir bütünlük yakalayamam lard r.

Memet ise, üniversitede ç kan bir siyasi çat mada ölen Güney in yurt d nda ya ayan arkada d r. Güney in ölümünden önce ailece geldikleri bu tatil yerine Memet de konuk olmu tur. Oldukça titiz ve toy oldu unu gördü ümüz Memet, geli iyle bu grubun tatiline masumiyet katm t r. Nevin adeta o luna olan özlemini onda giderir.

Uzunca bir süreden sonra bir araya gelen eski dostlar ya am n onlar y pratmad klar günlere geri dönerler. Ya ad klar ac lar onlar olgunla t rm ve hayat oldu u gibi kabullenmeyi ö renmelerini sa lam t r. Deniz ve güne onlar n bütün huzursuzluklar n atmalar na yard mc olmu , Hasan güç kavgas na girmekten vazgeçmi , Fuat herkesi sevmeye ba lam , Do an huzur bulmu , Meriç kendisiyle bar m , Memet olgunla m , Nevin ise hayata yeniden tutunmu tur. Kahramanlar n do ayla bütünle ti ini görürüz. Sadece do ayla de il bulunduklar Side nin tarihiyle de ba kurarlar. Romanda s kça Side den geçmi olan kültürlere, Yunan tanr lar na, mitolojik kahramanlara at flar yap lm t r. Böylelikle romana büyülü bir atmosfer kat larak zaman çok katmanl hale getirilmi tir.

Nevin misafirlerini gönderdikten sonra evde yaln z birkaç gün geçirir. Amac ya ad klar n yazmak ve bu tatilin hayat na katt klar n de erlendirmektir. Fakat sürekli izlendi i hissi içinde olman n yaratt bask onun huzurunu kaç rm t r. Bekçi Kadir her ne kadar etraf kolaçan etse de evlerini izleyen bu yabanc y bulamaz ve ona dü man olan eski kar s n n onlar izledi i kan s na vard için çocuklar ve Hatice yi Hatice nin ailesinin yan na götürür. Nevin art k bu ss z yerde tek ba na kalm t r. Bunu f rsat bilen ve günlerdir onu izleyen sakat genç içeri girer ve Nevin e dokunmak ister fakat Nevin ormana do ru kaçar. Sabah oldu unda sakat genç orman n içinde Nevin in k yafetlerine sar lm ekilde bulunurken Nevin in izine rastlanamaz. Duyduklar ndan

46

yola ç karak bu hikâyeyi kurgulayan yazar, tatilinin son günlerine gelmi tir. Barda tan t sar n delikanl yla tekrar kar la r ve hikâyeyi ona da anlat r. Daha sonra ise bu tatil yerinden ayr l r.

Tatilde iken bile hayatlar n n a r yüklerinden kurtulamayan ve da lm insanlar anlat ld Yazsonu roman adeta umutlar n tükeni ini yans t r. Kullan lan mekân ve zaman da ruh haliyle do ru orant l d r. Side kelimesinin anlam ve bu ilçenin sembolü olan nar romanda kullan larak Nevin in bütünle tiricilik vasf na dikkat çekilmi tir. Çünkü nar yap s itibariyle derleme, toplama, çokken bir olma, birken çok olma anlamlar n ta yan bir meyvedir. Olay n do u ya da bat da de il de bir güney kasabas olan Side de geçmesinin, Nevin in siyasi olaylar yüzünden öldürülen o lunun ad n n Güney olmas n n, bir birlerinden kopuk arkada lar n burada sevgi ve huzur bulmalar n n derin anlamlar vard r. Roman n ortaya ç kt dönem Türkiye nin darbelerden yara ald , çe itli kutuplara ayr ld , insanlar n güvensizlik duygusu içinde y prat ld bir dönemdir. Adalet A ao lu da toplumsal duyarl l k sahibi bir yazar olmas sebebiyle ya am olduklar n roman na aktarmadan edememi tir.

H zl kentle menin ve sanayile menin insani de erler üzerindeki etkisi de irdelenen bir di er konudur. Nevin in evinin yan na yap lan motel, insanlar n h zla aile hayat na yabanc la t klar n gösterir. Evi satmak istemeyen Nevin ve ailesi ortadan kalk nca motel sahibi evin yerini de sat n alm ve buray da motele dâhil etmek için i e koyulmu tur. Nevin bu evde da lan ailesini ve arkada lar n bir araya getirirken, birkaç y l sonra ayn mekâna gelen yazar n yaln z kalmak için buradaki motelden faydaland n , insanlarla yüzeysel ili kiler kurdu unu görürüz. Yazar n motelin bar nda tan t biri sar n di eri esmer olan iki arkada n da roman n sonunda birbirlerine s rt çevirdiklerine ahit oluruz. Adalet A ao lu bu roman nda adeta toplumsal ba lar n zay flay n katmanlar halinde vermi tir. Evli bir çift olan Hasan ve Nevin ülkenin içinde bulundu u ekonomik bunal m ve iktidars zl k sebebiyle ayr lm lard r. Henüz bir üniversite ö rencisi olan o ullar n n ölümü onlar iyice yaln zla t rm ve ayr ca bu yaln zl k sadece ki iler boyutunda de il Türkiye nin genelinde görülmü tür. Fakat bu evrede hala ümit vard r ve Nevin eski günlere dönmek için sevdiklerini toparlar, onlara umut a lar. Ama Nevin in yaln z kald nda sald r ya u ramas ve ortadan kaybolu u sembolik olarak adeta ülkenin art k dönülmez bir yola girdi inin de habercisidir. Nevin,

47

sakat bir genç taraf ndan sald r ya u rar ve umut ortadan kalkm olur. Türk toplumunun güven kayb n n geldi i son nokta ise tatilini yaln z ve motelde geçiren bir birine yabanc insan y nlar eklindedir

Yaz n son döneminde geçen bu trajik tatil hikâyesi Türkiye nin 1970 li y llar n n psikolojisini yans t r. Birçok insan n öldü ü bu dönem adeta sonbahar ay n n, yani ölüm haz rl na ba laman n i aretidir. Romanda da hâkim rengin sonbahar rengi, yani sar oldu unu görürüz. Herkesin izlenip dinlendi i, ailelerin da ld bir Türkiye de tamamlanmam l k, eksiklik hissi insanl n yok olmas na sebep olmu tur. Roman n sonunda Nevin in sakat bir genç taraf ndan sald r ya u ramas bunun sembolüdür. Romanda aile kavram n n yoklu u da dikkat çeken di er önemli unsurdur. Nevin ve Fuat n anne ve babalar yoktur, Do an n babas yatalakt r, Nevin ve Hasan n kurdu u aile da lm t r ve Bekçi Kadir ile Hatice aras nda da tam bir evlilik ba yoktur. Roman kahramanlar bu yönleriyle kendilerini asla güvende hissedemediklerinin sinyallerini verirler. Nevin i ve hayat n kurgulayan yazar ise ki ilere güven hissi vermekle yükümlü olan devleti tatil süresince kald motele benzeterek ki ilerin içinde bulunduklar güvensizlik halini peki tirir.