• Sonuç bulunamadı

Siyasal düşünceler bakımından Adalet Ağaoğlu romanları

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Siyasal düşünceler bakımından Adalet Ağaoğlu romanları"

Copied!
346
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

nönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal

Yeni Türk Edebiyat Bilim Dal

S YASAL DÜ ÜNCELER BAKIMINDAN ADALET

A AO LU ROMANLARI

HAZIRLAYAN: Ara . Gör. Ferda ATLI

DANI MAN: Doç. Dr. smet EMRE

(2)

S YASAL DÜ ÜNCER BAKIMINDAN ADALET

A AO LU ROMANLARI

Ferda ATLI

nönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Yeni Türk Edebiyat Bilim Dal

Dan man

Doç. Dr. smet EMRE Yüksek Lisans Tezi

(3)

3

KABUL VE ONAY

Ferda ATLI taraf ndan haz rlanan Siyasal Dü ünceler Bak m ndan Adalet A ao lu Romanlar ba l kl bu çal ma / / tarihinde yap lan savunma s nav sonucunda ba ar l bulunarak jürimiz taraf ndan Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmi tir.

Yukar daki imzalar n ad geçen ö retim üyelerine ait oldu unu onaylar m.

(4)

4

ONUR SÖZÜ

Doç. Dr. smet EMREnin dan manl nda yüksek lisans tezi olarak haz rlad m Siyasal Dü ünceler Bak m ndan Adalet A ao lu Romanlar ba l kl bu çal man n, bilimsel ahlâk ve geleneklere ayk r dü ecek bir yard ma ba vurmaks z n taraf mdan yaz ld n ve yararland m bütün yap tlar n hem metin içinde hem de kaynakçada yöntemine uyun biçimde gösterilenlerden olu tu unu belirtir, bunu onurumla do rular m.

(5)

5

ÖZET

Edebiyat ile siyaset, birbirlerine oldukça yak n iki çal ma alan d r. Buna ra men, her ikisi aras ndaki ba güçlendirecek nitelikteki çal malar n azl dikkat çekmektedir. Akademik düzeyde ise edebiyat n siyaset yahut siyasetin edebiyat na dair hemen hiç çal ma bulunmamaktad r.

Siyasal Dü ünceler Bak m ndan Adalet A ao lu Romanlar adl bu çal ma edebiyat ve siyaset aras ndaki ili kiyi güçlendirmeyi amaçlamaktad r. Tez, Giri hariç, genel hatlar yla yedi bölümden olu maktad r. Birinci bölüm: Adalet A ao lu Romanlar n n Olay Örgüsü; kinci Bölüm: Adalet A ao lu Romanlar n n Ortak Özellikleri; Üçüncü Bölüm: Sosyal Hayat n Dönü türücüsü Olarak deolojiler ve Siyasi Partiler; Dördüncü Bölüm: Siyasetin Gölgesi Olarak Sosyal Hayat; Be inci Bölüm: Is tan De il Yakan Güne Olarak Siyasal Ortam; Alt nc Bölüm: Adalet A ao lu Romanlar nda Siyasal S n flar; Yedinci Bölüm: Adalet A ao lu Romanlar nda Gelene e Bak ad n ta maktad r.

Çal ma, edebiyat ve siyaset aras ndaki ili kilerin teorik çerçevesinin kurulmas ve bu ili kiye pratik zemin olu turma anlam nda bir ilk ad m olarak dü ünülürse amac na ula m demektir.

(6)

6

ABSTRACT

Literature and politics are two terms that are closely related to each other. However, there re very few studies about these subjects that ll render the relationship between them stronger. On the academic level, there re almost no studies about the politics of literature or the literature of politics.

This study entitled The novels of Adalet A ao lu in terms of political thinking , aims at strengthening the relationship between literature and politics. The dissertation, except for the introduction part, consists of seven chapters. The first chapter is called The plot of the novels of Adalet A ao lu , the second chapter The common characteristics of the novels of Adalet A ao lu , the third one Ideologies and political parties as the transformers of social life , the fourth one Social life as the shadow of politics , the fifth one Political milieu as not warming but the burning sun , the sixth one Political classes in the novels of Adalet A ao lu and finally the seventh chapter is An outlook to tradition in the novels of Adalet A ao lu .

This study can be regarded as a precursor of establishing a theoretical framework between literature and politics, and forming a practical basis for the relationship between the two.

(7)

7

KISALTMALAR

Ö.Y. : Ölmeye Yatmak

B.D.G.: Bir Dü ün Gecesi

H.: Hay r

F. .G.: Fikrimin nce Gülü

Y.: Yazsonu

Ü.B.K.: Üç Be Ki i

R.B.V.Y.: Romantik Bir Viyana Yaz

(8)

8

Ç NDEK LER

ÖN SÖZ

G R : nsanlar n Günlük Hayat n Etkileyen Hayalet: Siyaset

I. BÖLÜM: ADALET A AO LU ROMANLARININ OLAY ÖRGÜSÜ

1. 1. Ölmeye Yatmak 27 1.2. Bir Dü ün Gecesi ..32 1.3.Hay r ...35 1.4.Fikrimin nce Gülü 39 1.5.Yazsonu ..43 1.6.Üç Be Ki i .47

1.7. Romantik Bir Viyana Yaz ..53

II. BÖLÜM: ADALET A AO LU ROMANLARINDA MUHTEVA

AÇISINDAN ORTAKLIKLAR

2.1.E itim ve Ayd n Olma U ra 58

2.2.Do u-Bat Sorunu 69

2.3.Özgürlük ve Ba kald r Arac Olarak Ölüm ve ntihar 92

III. BÖLÜM: SOSYAL HAYATIN DÖNÜ TÜRÜCÜSÜ OLARAK

DEOLOJ LER VE S YASAL PART LER

3.1.Genel Olarak deoloji ve Siyasal Partiler 105

3.1.1.Modernizm/Kapitalizm ..106

(9)

9

3.1.3.Fabrikala ma 121

3.2.Kültürel De i me Simgeleri 124

3.3.Postmodernizm 130

3.4.S YASAL PART VE E L MLER

3.4.1.Solculuk .134

3.4.2.Sol Gençlik .143

3.4.3.Sol Devrim .145

3.4.4.Cumhuriyet Halk Partisi ..151

3.4.5. çi Partisi ..156

3.4.6.Sa c l k ..157

3.4.7.Demokrat Parti 161

3.4.8.Milli Selamet Partisi 166

3.4.9.Milliyetçilik 167

3.4.10.Sosyalist deoloji .175

3.4.11.Atatürkçülük ...178

3.4.12.Sa /Sol Çat malar .183

IV. BÖLÜM: S YASET N GÖLGES OLARAK SOSYAL HAYAT

4.1.Dönemin Sosyal Hayat na Genel Bir Bak 193

4.2.Birey-Toplum Kar tl 206

4.3.Ayd n-Halk Kar tl 211

(10)

10

4.5.Ayd n Olarak Yazar n Yaln zl 220

4.6.Ötekile me/Aidiyet Yoklu u 221

4.7.Aile Kurumu ..232

4.8.Kad n ve Siyaset ...236

4.9.Erkek ve Siyaset .237

4.10.Çocuk ve Siyaset ...240

4.11.Çocuk ve Ekonomi ...244

V. BÖLÜM: ISITAN DE L YAKAN GÜNE OLARAK S YASAL

ORTAM

5.1.Genel Olarak Siyasal Olaylar...246

5.2.Günlük Hayat n Bulan k Sular : Siyasetin Günlük Hayata Bula mas

..259 5.2.1.Siyaset ve A k .259 5.2.2.Siyaset ve Hukuk 262 5.2.3.Özgürlük Talebi .264 5.2.4. zlenme Hissi ...268 5.2.5. kence 269 5.2.6.Tecavüz 275 5.2.7.Cezaevi 276 5.2.8.Gece Yasaklar 277 5.2.9.Sava 278 5.2.10.Siyasal Suçlar 282

(11)

11 5.2.11.Dü ünce Suçlar 283 5.2.12.Muhbirlik ..284 5.2.13.Rü vet 287 5.2.14.Cinayetler ..289 5.2.15.Grev 291 5.2.16.Askeriye .292 5.2.17.S k yönetim ve Birey 298

VI. BÖLÜM: ADALET A AO LU ROMANLARINDA S YASAL VE

SOSYAL SINIFLAR

6.1.Devlet ve Toplum Düzeni 300

6.2.Ayd n n Halka Bak ...301

6.3.Halk n Ayd na Bak ...303

6.4.S n f Farklar ...305

6.5.Sosyal Farklar ..310

6.6.S n f Atlama Olgusu .313

6.7.Burjuvazi .314

VII. BÖLÜM: ADALET A AO LU ROMANLARINDA D NE VE

GELENE E BAKI

7.1.Dine Bak .317

7.2.Din ve Siyaset 321

(12)

12

7.4.Gelenek ve Kad n 326

7.5.Osmanl /Türkiye Kar tl .331

7.7.Mitolojiler ..333

7.7.1. slam Mitolojisi ..333

7.7.2.Yunan Mitolojisi .334

SONUÇ

(13)

13

ÖN SÖZ

Adalet A ao lu romanlar , gerek toplumsal duyarl l sebebiyle gerek hayat n içinden canl kesitler sunmas sebebiyle inceleme konusu olarak sa lam bir içeri e sahiptir. Edebiyat n en çok beslendi i alanlardan olan siyaset konusunun en iyi i leyicilerinden olan yazar, farkl bak aç lar yaratarak romanlar nda sosyal olaylar ve ferdi ya am çok yak ndan ilgilendiren siyasi hayat sadece dekor olarak kullanmam , sebep-sonuç ili kisine dayand rarak kahramanlar n hayat n kurmada yap ta haline getirmi tir. Bu çal mam zda biz de bu derinlikli eserlerden yedi tanesini incelemeye çal t k. Ölmeye Yatmak, Bir Dü ün Gecesi, Hay r , Fikrimin nce Gülü, Yazsonu, Üç Be Ki i ve Romantik Bir Viyana Yaz romanlar n esas ald k. Yazar n bir di er roman olan Ruh Ü ümesi ni ise yeterli malzeme bulunmamas ve konumuz d nda kalmas sebebiyle de erlendirmeye almad k.

Tez, Giri hariç yedi bölümden olu maktad r: Birinci Bölümde, Adalet A ao lu Romanlar n n Olay Örgüsü ele al nm , bu vesileyle, romanlar okuma f rsat bulamam , yahut okudu unun üstünden uzunca bir süre geçmi okuyucular n teze kolayca adapte olmalar n sa mak amac güdülmü tür. Bu bölüm, ayn zamanda, sonraki bölümlerde ileri sürülen tezlerin bir nevi temeli de say labilir.

kinci Bölüm de, Adalet A ao lu Romanlar n n Ortak Özellikleri anlat lm t r. Bu ba lamda, genel itibariyle Adalet A ao lu romanlar n n karakteristik özellikleri belirlenerek, bu özelliklerin siyasal alg yla kesi en noktalar tespit edilmi tir.

Üçüncü Bölüm de, Sosyal Hayat n Dönü türücüsü Olarak Siyasal Partiler e yer verilmi tir. Gerçekten de Bat dünyas nda 19.yüzy ldan, Türkiye de ise 20. Yüzy l n hemen ba ndan itibaren gerek ideolojiler gerekse siyasal partiler sosyal hayat n dönü ümü noktas nda birinci derecede etkin rol oynam lar ve hala da bu rollerini sürdürmektedirler. te ideolojiler ile siyasal partilerin Adalet A ao lu romanlar nda nas l bir görünüme büründükleri, orada ya ayan insanlar üzerinde ne gibi tesirleri bulundu u meselesi bu bölümde tart lm t r.

(14)

14

Dördüncü Bölüm, Siyasetin Gölgesi Olarak Sosyal Hayat ba l n ta makta ve Adalet A ao lu metinlerinin hem yaz ld hem de olay örgülerinin ya and dönemlerde siyasetin sosyal hayata etkisinden bahsedilmektedir. Bilindi i üzere, romanlar bir taraftan hayat dönü türür, ona yön verirken, öte taraftan ayna i levi görerek hayatta olup bitenleri kurmaca dünyaya ta rlar. Siyasetin günlük hayat do rudan etkiledi i ülkelerden biri olan Türkiye de Tek Parti döneminden Çok Partili Hayata geçi ve sonras na dair oldukça yo un göndermelerin yer ald Adalet A ao lu metinleri ayn zamanda sosyal ve siyasal tarihimize malzeme ta ma anlam nda da önemli bir i lev yüklenmi gibi görünmektedir. Söz konusu i levin somut ve yo un

ekilde ifadesini buldu u bölüm, Siyasetin Gölgesi Olarak Sosyal Hayat t r.

Be inci Bölüm, Is tan De il Yakan Güne Olarak Siyasal Ortam ba l n ta maktad r. Bu bölümde, Türkiye gibi Do ulu ama Bat l la ma sürecini ya ayan ülkelerde, pek çok alanda oldu u gibi siyaset sahas nda da haz ms zl ktan kaynaklanan bir dengesizlik durumu te his edilmi tir. Normalde siyaset insanlar n günlük hayat n olumlu anlamda dönü türücü bir mekanizma olmas gerekirken, Türkiye de uzun süre insanlar n can n ac tan bir mekanizma biçiminde kullan lm t r. ktidardakiler, kendileri gibi dü ünmeyenleri devletin çe itli organlar yla sindirmi , ötekile tirmi , bazen de iddet ve i kenceye varacak kertede onu hem bedenen hem de ruhen çökertmi tir. Gerçek tarihimizde de ahit oldu umuz bu gibi durumlar, Adalet A ao lu romanlar nda kendini ifade etme f rsat bulmu tur.

Alt nc Bölüm, Adalet A ao lu Romanlar nda Siyasal S n flar ad n ta maktad r. Bu Bölümde, Türkiye nin devlet yap s ve toplumsal uur ile Bat l bilince sahip ayd n n kendi toplumuna tepeden bak n n say s z izine rastlanm t r.

Yedinci Bölüm, siyasetle do rudan de il ama belki dolayl alakal bir konuya, gelenek meselesine ayr lm t r. Adalet A ao lu Romanlar nda Gelene e Bak ad n ta yan bu bölümde genel olarak dine bak , din-siyaset ili kisi, geleneksel olan ile yenilikçilik aras ndaki gelgitler ele al nm t r.

Bu tezin haz rlanmas nda, ba ta benden zaman n ve sabr n esirgemeyen dan man hocam Doç. Dr. smet EMRE olmak üzere, gösterdikleri nezaket, anlay ve açt klar ufuklar sebebiyle bölüm hocalar ma, sevgili aileme, ve bana her zaman de erli

(15)

15

oldu umu hissettiren, umut a layan sab rl dostum Dr. Belma KARAEL e sonsuz te ekkürler.

(16)

16

G R

Geçmi ten bugüne, hatta ilk edebi metinlerden ba layarak edebiyat ile siyaset aras nda s k bir ili kinin oldu u su götürmez bir gerçektir. Edebiyat ile siyasetin en önemli ortak özelli i cümlelerden olu malar ve bu cümlelerin insan n dü ünce dünyas n n yan s ra duygu dünyas na da tesir etmesidir.

Esas itibariyle edebiyat yapmak i i biraz da muhalif olmay gerektirdi inden gerek içerik gerek söylem düzeyinde kar m za ç kan edebi eserler siyasetten yal t lma imkân na sahip de illerdir. Bir edebiyatç hem yarat l itibariyle hem de toplumu ayd nlatma vasf n u ya da bu ekilde yüklenmesi hasebiyle siyasetten az ya da çok nasibini almak zorundad r. Edebi metni olu turan as l ö e de içinde bulunulan ve düzeltilemeyen bireysel ve toplumsal çarp kl klar n herkesten önce ve daha de i ik bir çerçeveden fark na varan sanatç n n kendisini d a vurma iste idir.

Ahmet Oktay, edebiyat roman ili kisini öyle aç klamaktad r:

çinde ya ad toplumla, resmi ideoloji ile ihtilafa dü en her romanc , ister istemez, siyasal olanla kar la r, siyasal düzeye ve görü lere an t rmada bulunur. Çünkü ba ka bir dünya önermek, son kertede, ba ka bir siyaset önermektir. Bunun, bir öneri olmas gerekmez her zaman (Oktay, 2003: 62-63). Masallar, efsaneler, destanlar, halk hikâyeleri, menk beler, manzumeler, romanlar, hikâyeler hep siyasal bir söylemi estetik formata s d r p öteki insanlar n bilincine aktarman n alan ola gelmi lerdir.

Hakikaten de siyaseti öyle ya da böyle bir ya am felsefesi olu turma çabas olarak tahayyül edersek, geçmi ten bugüne gerek sözlü gelene in gerekse yaz l gelene in edebi mahsulleri olsun hemen hepsinin do rudan yahut dolayl , bir ekilde siyasetin edebiyat n yapt klar söylenebilir. Daha do rusu, edebiyat yoluyla insanlara bir ekilde do runun, iyinin, hakl n n me ru alanlar n i aret ederek yanl n, kötünün ve haks z n da cezas n n kar l n ald na dair yakla mlar sergilemek suretiyle, bir ekilde insan n ya am mücadelesinde tak nmas gereken tutum ile kurgulamas gereken bak aç s konusunda estetik bir mesaj ilettiklerini, bunun en az ndan yak n zamanlara kadar böyle oldu unu ifade edebiliriz. ( Emre,s.48 :32)

(17)

17

lk dönem metinlerine bakt m zda, gerek sözlü gerek yaz l edebiyat ürünlerinin var olmas n sa layan kahraman n metin süresince kar t güçlerle mücadelesine ve kendince bozuk olan toplumsal yap y de i tirme serüvenine ahit oluruz. Özellikle masallarda, destanlarda ve halk hikâyelerinde despot ve mücadele edilen taraf kimi zaman toplumun huzurunu bozan bir canavar, kimi zaman kötü ve ac mas z bir padi ah ya da varl kl bir kimse olarak kar m za ç kar. Bu klasik metinlerin do as gere i, zulmeden güçlü taraf cezaland r larak iyili in bekas sa lan r. Türk edebiyat n n en önemli kaynaklar aras nda gösterilen Dede Korkut Hikâyeleri ne (Ergin, 2006) bir göz att m zda devlet yap s ndan, toplumsal düzenden ve ahlâk kurallar ndan, dü manlarla yap lan mücadelelerden bahsedildi ini görürüz. Bu eseri yüzy llardan günümüze ta yan en önemli sebep de onun siyasi ve toplumsal içeri idir diyebiliriz. Yüzy llarca varl n bütün ihti am yla sürdürmü olan Divan Edebiyat

airlerinin toplumsall ktan uzak bir edebiyat yapm gibi gösterilmelerine ra men, siyaset bu dönemde de insan n varl n sürdürdü ü her alanda oldu u gibi edebiyat n da uza na dü memi tir. Padi ahlara yaz lan abart l kasidelerden, devlet büyüklerine yap lan a r hicivlere kadar içerisine toplumsal hayat n girmedi i bir beyit hemen yok gibidir. Hatta gayet ferdi duygular n i lendi i a k iirlerinde bile sevgilinin, her türlü hakka sahip bir sultan olu u zihinlere kaz nm olan bu siyaset bilincinin sanata tezahürüdür. Gerçek bir hükümdar nas l ki ülkesinin topraklar n , sava larla elde etti i ve üzerinde her türlü hakka sahip oldu u bu mekân istedi i gibi yönetebilme hakk na sahipse, sevgili de a n dünyada varolu mekân olan bedenini lütfetti i gibi yönetme hakk na sahiptir.

Klasik dönemden modern döneme geçti imizde ise insanlar n hayat alg lay ve bunu aktar ekillerinin bir hayli farkl la t n görürüz. Klasik dönemin duygu yüklü, daha dolayl , iirsel ifadesinin yerini modern dönemde mant k ve birey egemen nesirsel ifade alm t r. Bireylerin iç dünyalar n n de i mesi sonucu olu an bu ifade tarz de i ikli i toplumsal hareketlerin, siyasi dü üncelerin ortaya konmas nda daha etkili olmu tur. iire yedirildi inde onu s radanla t ran bu günlük, sosyal ve siyasal hadiselerin daha gerçe e yak n biçimde d a vurulma zorunlulu u kar m za roman türünü ç kar r. Öncelikle Bat edebiyat nda görülen bu tür, Tanzimat tan sonra hem bir gereklilik hissedilmesi hem de Bat ya uyman n getirdi i bir zorunluluk olarak görülmesi sonucu öncelikle tercümeler arac l ile daha sonra ise adapte edilen

(18)

18

metinlerle ve nihayetinde telif eserlerle edebiyat m za kazand r lm t r. Nitekim, Türk Edebiyat nda Yusuf Kâmil Pa a n n yapt roman türündeki ilk çeviri olan Telemak da bir siyasetname niteli indedir. Tanzimat devri ile beraber ortaya ç kan yeni-eski çat mas asl nda dünyada ekillenmeye ba layan sa -sol çat mas n n da Osmanl toplumuna at lm olan ilk tohumudur. Klasik eserlerde kar m za ç kan toplumsal bütünlük anlay Tanzimat la birlikte ben ve öteki kavgas na dönü mü , kimi zaman dü ünce ekli, kimi zaman giyim ku amdaki de i iklikler, kimi zaman dili kullan m biçimi kimi zaman ise ya an lan mekân bu ayr m keskinle tirmeye ba lam t r. Ziya Pa a y sürekli bir ikilem içinde b rakan, Recaizâde Mahmut Ekrem le Muallim Naci yi kar kar ya getiren de hep bu farkl siyasi alg lar olmu tur. Benzer bir edebiyat siyaset ili kisi de bu dönemde yay mlanm olan Mizanc Murat a ait Turfanda m Yoksa Turfa m ? adl roman d r. Milliyetçilik ve slamc l k ideolojisinin i lendi i bu romanda ba kahraman Mansur un asl nda Mizanc Murat yans tt ve onun görü lerini topluma duyurmak için bu roman yazd dü ünülmektedir. Arap milliyetçili ine kar Türk milliyetçili inin savunuldu u roman, hem d hem iç siyasi ili kilerin anlat lmas bak m ndan önemlidir. (Mizanc Mehmet Murat, 2004).

Ahmet Mithat Efendi alafrangal , yanl Bat l la may sert bir dille ele tirirken, üzerinden uzun bir zaman geçmeden Servet-i Fünun sanatç lar n n art k Bat l ya am tarz n tamamen benimsedi ini ve toplumun da art k bu kabulleri yad rgamad n görme imkân na sahip oluruz. Çünkü zaman n geçmesi ve dünyadaki siyasi ko ullar n de i mesiyle birlikte insanlar n da dünya alg s ve ya am ekilleri de i meye ba lam , dolay s yla kendi ya am ekillerinin paralelinde geli en bu metinler toplum taraf ndan fazlaca yad rganmaz duruma gelmi tir. Halit Ziya U akl gil, Mehmed Rauf, Safveti Ziya gibi Servet-i Fünun yazarlar , yazm olduklar derginin isminin bilimsel içerikli olmas na ra men buna tezat te kil eden bir ekilde duygu a rl kl edebi ürünlerden olu mas gibi Bat n n hayat tarz n n ekle s d r larak özde al nmas gereken haliyle tam oturtamaman n gel gitinde ya amaktad rlar. Bu dönemde boy gösteren bu ayr l klar Kurtulu Sava döneminde iyice iddetlenerek edebiyat tarihleri aras nda yerini al r. Nâm k Aç kgöz, bu de i imi öyle aç klar:

Tanzimat dönemi edebiyatç lar n , politik aç dan nispeten kategorize edebilirsiniz. kinci Me rutiyet döneminde politik doz daha da artar. 1940 lar n sonu ise bu zirveye ç kar. Klâsik dönem

(19)

19

için, edebi anlay lar d nda herhangi bir kategorizasyon mümkün de ildir. Fuzuli yi hangi ideolojik kategoriye sokacaks n z?... Bâki yi, Nedim i, eyh Galip i, Keçecizâde zzet Molla y , hangi siyasi mülahaza içinde bo acaks n z?... Bunlar unutulan mü tereklerimizdir. Cumhuriyet dönemi böyle mü tereklerden mahrumdur. Çünkü bu dönemde edebiyat insan anlatmak için de il, kavga etmek için kullan lm t r (Aç kgöz, s.48: 19).

Osmanl Devleti nin y k l a amas na giri i, edebiyat siyaset ili kisini güçlendirici bir rol oynam t r. Dönemin en ses getiren yazarlar ndan Halide Edip, Yeni Turan adl eserinde yine edebiyat ile siyaset aras ndaki kesi me noktalar n belirgin ekilde ortaya koymu tur. Bu manada, roman kahraman Kaya n n ahs nda belirginle tirilen merkeziyetçilik ile onun kar s nda yer alan ve Prens Sabahattin in görü lerinin dillendirildi i adem-i merkeziyetçilik olgusu tam da 1902 den sonra ttihat ve Terakki Partisinin ikiye ayr l p farkl kutuplarda siyaset yapmalar n n romandaki yans malar d r.

Cumhuriyet in kurulu u ise edebiyata farkl bir boyut getirmi , atlat lm olan sava n yükünü üzerinden atamayan ve yönetim farkl l na adapte olamayan Türk insan n n dü ünce biçimi, hayat alg lay ve gelecekten beklentileri de h zl bir ekilde de i mi , bu ani de i im ister istemez toplumsal bünyede a r tahriplere yol açm t r. Aka Gündüz, Cumhuriyet sonras ndaki siyasal ve sosyal geli meleri Dikmen Y ld z adl roman nda ortaya sermi tir. Re at Nuri Güntekin in bu dönemde yazm oldu u Ye il Gece roman da kayda de er metinler aras ndad r. Roman n Atatürk taraf ndan Re at Nuri Güntekin e yap lan telkinlerin eseri oldu u gerçe ini Birol Emil dillendirmi tir. Kemalizm in i lendi i romanda Türk solu aç s ndan önemli malzeme bulmak mümkündür. lerici bir ö retmen olan ahin, adeta Mustafa Kemal in yolundan giderek halk ayd nlatma sava na girmi , dönemin dinin toplumlar n ilerleyi ini durdurdu u dü üncesinden yola ç k lm t r. Yine Yakup Kadri Karaosmano lu nun Yaban adl roman , hem Kurtulu Sava n anlatmas hem de ayd n kesim ile halk aras ndaki uçurumun alt n çizmesi sebebiyle çok yank bulmu eserlerdendir. Ayd n ile halk aras ndaki bu ayr m n sebebi Berna Moran taraf ndan yine dönemin siyasi bak aç s farkl l na ba lanm t r:

Ayd n ile köylü aras ndaki uzakl n roman n tezi oldu unu ileri süren ele tirmenler; kültür ikile mesinden do an

(20)

20

bir kopukluk gibi görüyorlar. Karaosmano lu bunu da dile getiriyor ku kusuz, ama Yaban da vurgulana kar tl k, vatan kurtarmak için sava an ilerici ayd nlarla Kurtulu Sava na inanmayan gerici köylüler aras nda. Ahmet Celal ile köylüleri ayr dünyalar n insan yapan, okumu kentli ile cahil köylü aras ndaki farktan çok, bu ikisinin Kurtulu Sava kar s ndaki farkl tutumlar d r ( Moran, 2010: 205).

Do u-Bat meselesini irdelemeye devam eden geleneksel duru a sahip Peyami Safa romanlar da dönemin siyasi tablosunu farkl biçimde çizer. Bat medeniyetlerinin Türk toplumunun iyi de erlerini ortadan kald rd görü ü romanlar n ana temas n olu turur.

Türk edebiyat na Do u- Bat meselesinden ziyade Türkiye nin kendi içinde bulunan insanlar aras s n f fark na dikkatleri çeken ilk yazar üphesiz ki Sabahattin Ali dir. Kuyucakl Yusuf, hem kar s na dikilen varl kl s n fla hem de devlete ait bir güç olan kolluk kuvvetlerine kar giri ti i mücadeleyle yeni bir ç r n öncüsü olmu tur. Bu romandan sonra Türk ayd nlar n n gözü Türkiye içindeki ayr l klara kaymaya ba lar. 1937 y l nda yaz lan bu eser, 1950 y l nda belirginle en Köy Roman n n adeta öncüsü olmu tur. ( Moran, 2009: 21)

Atatürk ün ölümü ve smet nönü nün ba a geçmesi dönemin en belirgin siyasi olaylar d r. Yazarl k ve bununla birlikte gelen halk ayd nlatma s fat önceleri burjuvan n, stanbul da ya ayan ve Bat tarz okullarda yeti en ayd nlar n tekelindeyken bu dönemde Köy Enstitülerinde yeti en köy kökenli insanlar n varl n yads yamaz hale gelmi tir. Bu enstitülerde yeti en ki iler, kendi hayat felsefelerini, içinde büyüdükleri toplumu ve sorunlar n da romana ta madan edememi lerdir. Köy roman ba l alt nda sayabilece imiz en önemli ahsiyetlerden biri üphesiz ki Ya ar Kemal dir. En önemli eserleri olarak i aret edilen nce Memed, köy a as taraf ndan zulme u rayan bir gencin e k yal k serüvenini anlatmas bak m ndan ilgi çekicidir. Kahraman n adeta efsanele ti i romanda sosyal s n f fark n n alt çizilmi , dönem insan n n içinde bulundu u ç kmazdan kurtulmas n sa layan bir ola anüstü kahraman yarat larak siyasi otoritenin bask s ele tirilmi tir. Yine ayn ba lamda yazan Orhan Kemal, Kemal Tahir, Fakir Baykurt bu tarz n ses getiren yazarlar ndan olmu lard r.

Türk edebiyat tarihini en derinden etkileyen ve edebi eserlerde günümüzde bile önemini yitirmeyen iki olay 12 Mart ve 12 Eylül htilâlleri dir. 1961 Anayasas n n

(21)

21

Türk solunu güçlendirmesi sonucunda askeriye ve sa iktidarlar n uygulamaya çal t denge politikas bu ihtilâllerin ana sebepleridir. Özellikle 12 Mart 1971 y l nda yap lan ihtilâlin ard ndan daha çok sol kesime uygulanan bask politikas edebiyatta da ister istemez yank bulmu tur. (Emre, 2006). kencelerin ve cezaevi günlerinin anlat ld Vedat Türkali nin Bir Gün Tek Ba na, Sevgi Soysal n afak, Firuzan n 47 liler, Adalet A ao lu nun Bir Dü ün Gecesi önemli romanlardand r.

Tezimizde incelemeye çal t m z Adalet A ao lu romanlar da Türkiye nin cumhuriyetle birlikte girdi i çalkant l siyasi tarihine k tutmas sebebiyle hem edebiyat tarihi hem siyasi tarih aç s ndan önem arz eder. Adalet A ao lu, ilk roman olan Ölmeye Yatmak ta Cumhuriyet in kurulu y llar ndan, smet nönü döneminden ve bir döneme damgas n vurmu olan 68 Ku a n n ortaya ç k ndan bahseder. Bir Dü ün Gecesi roman ise 68 Ku a n ortadan kald rmaya çal an 1971 y l 12 Mart nda, sa kanat ve asker i birli i alt nda gerçekle en ihtilal dönemi üzerine kurulmu tur. Üç Be Ki i, Fikrimin nce Gülü, Yazsonu romanlar da yazar n bu ihtilâlden etkilenerek ortaya koydu u metinlerdir. Ölmeye Yatmak ve Bir Dü ün Gecesi romanlar nda gençli ini ve orta ya l l n izleme imkân buldu umuz Aysel in Hay r roman yla birlikte 1980 sonras ihtiyarl k haliyle kar la r z. Hay r roman nda 12 Eylül 1980 ihtilâlinden sonraki gençli in durumu da ayr nt lar yla i lenir. Bu darbenin bireyleri inançs zla t rarak içlerini bo altmas , ayd na ve e itime verilen de erin hiçe indirgenmesi yazar n son roman olan Romantik Bir Viyana Yaz nda oldu u gibi Hay r da da i lenir.

Siyaset ve edebiyat n iç içe girdi i bu metinlerde yazar, kendine has üslubuyla dikkatleri çeker. Postmodern roman özelliklerinin de yer ald metinde s k s k ironiye ba vurulmu , kolaj ve montaj teknikleri, ayr ca kitch kullan lm t r. Adalet A ao lu nun dikkat çeken en önemli üslup özelliklerinden biri de dar bir zaman bize Virginia Woolf metinlerini hat rlatacak ekilde bilinç ak ile geni letmesidir.

Woolf, kendisinden önceki romanc lardan farkl olarak, anlatman n temelini fiziksel hareketten zihinsel harekete indirgedi i, yahut dönü türdü ü için, zaman n çizgisel ak içerisine yerle tirebilece imiz ve kronolojik bir anlat mla özetleyebilece imiz bir olaylar dizisi yoktur kar m zda. Bunun yerine, ayn ortamda bulunan, bazen birbirinden haberli, bazen

(22)

22

habersiz ki ilerin bilinçlerinin sürekli, kesintisiz bir biçimde akmas vard r. (Emre, 2010: 121).

Adalet A ao lu metinleri de bu yönüyle Woolf metinlerini hat rlat r. Özellikle Dar Zamanlar serisinin Aysel i ile Mrs. Dalloway aras nda dikkat çekici benzerlikler vard r.

Politikay gelecek dü üncesinin günlük hayata yans mas (A ao lu, H. 2010: 14) olarak tan mlayan Adalet A ao lu metinleri üzerinde yapm oldu umuz bu çal madaki amac m z da bu çok katmanl metinleri siyaset ba lam nda ele almakt r. Romanlar n olay örgüleri siyaset ekseninde anlat ld ktan sonra metin tahlili bölümüne geçilerek örnekler verilmi tir.

(23)

23

I. BÖLÜM: ADALET A AO LU ROMANLARININ OLAY

ÖRGÜSÜ

Ruh Ü ümesi d nda, teze konu edinilen yedi romandan üçünün Ölmeye Yatmak, Bir Dü ün Gecesi ve Hay r- nehir roman, di erlerinin ise belki nehir roman tarz nda de il ama ötekilerle ciddi benzerlikler ta d Adalet A ao lu romanlar n n zaman-mekân ve teknik kurguda oldu u gibi ah s kadrosu ve tematik yap lanma konusunda da dikkat çekici ortakl klar n bulundu u söylenebilir. Sibel Erol bu ortakl klar bir makalesinde öyle belirtir:

A ao lu nun sekiz roman ndan her biri hem teknik-mimetik yazma yöntemleri hem de içerik bak m ndan birbirinden farkl ara t rmalar gibi. Her roman birbirinden ba ka olmakla beraber, A ao lu nun romanlar nda bir devaml l k var: Her bir roman bir öncekinin sundu u toplumsal ve yaz nsal problemleri, çözümleri açmaya ve geli tirmeye çal yor. Bu devaml l yaratan, tipik Adalet A ao lu metinleri dedirten en önemli ö eler ise unlard r: 1) Mimetik taraf çok belirgin, kuvvetli bir toplumsal gerçekçilik. Romanlardaki olay örgüsünü yaratan, olaylar n geli me ve ak n motive edip onu geli tiren, karakterleri ve problemlerini anlamland ran hep d taki tarihi ve sosyal gerçek ve gerçekçilik. 2) Her romanda bu gerçek ve gerçekçili i tamamlayan fakat ayn zamanda ona ba kald r p, onu a an, karakterlerin duygular n , ideallerini, hayallerini ortaya ç karan simge yüklü, müzik ve renk dolu iirsel bir iç dünya ve

iirsel bir iç dil var. ( Erol, 2003:6).

Bu benzerliklerin ba nda ve akla ilk gelenlerden biri, ku kusuz Romantik Bir Viyana Yaz n n ba ki isi Kâmil Kaya ve Fikrimin nce Gülü nün Bayram d ndaki bütün as l karakterlerin kad n olu lar d r. Ba kahraman seçimindeki bu özellik üphesiz ki yazar n kendi cinsiyetinin inceliklerinden daha kolay faydalanabilmesindendir. Fakat erkek kahramanlar n ba role yerle tirildi i romanlarda da yazar n gayet ba ar l olu u gözden kaçmamaktad r.

Kahramanlar n, yaln z ve hayatlar ndan memnun olamayan bireyler olmalar , dönemin a r siyasi olaylar ndan fazlas yla nasiplenen hassas yap lara sahip olu lar , en önemlisi de hepsinin aray içindeki bireyler olu u onlar n ayn ba l k alt nda birle melerine vesile olur. Bu ah slar n isimlerine bir göz att m zda yazar taraf ndan sembolik de eri olan isimlerin kullan ld n görürüz. I k saçan kahraman Aysel,

(24)

24

milliyetçi bir ideolojiye sahip lhan, adil olmaya çal an Ömer, h zl bir hayat ya ayan Tezel, Aysel in ye eni olmas na, ona fiziksel olarak çok benzemesine ra men ve tam tersi bir karakter yap s sergileyen Ay en,1 askeri okulda okumu olan Ertürk, asker o lu olan Ercan Dar Zamanlar serisinin ön plana ç km olan ah slar yken, kendisini bir arabaya kurban eden Bayram, hayat yenilemek için u ra an Nevin2, gözü kara i adam Ferit3, her zaman hayatlar n ba kalar n n eline b rakm olan Murat ve K smet, en umutsuz zamanda hayat tutunmaya çal an Kardelen, hayat bilgece alg layan geni görü lü Ufuk, olgunlu u sebebiyle hayata tutunamayan Kâmil Kaya bir ç rp da sayabilece imiz adlar yla özde Adalet A ao lu karakterleridir.

Erol Köro lu Üç Be Ki i roman ndaki isim sembolizasyonundan u ekilde bahsetmi tir:

Türk edebiyat nda isim sembolizmi yeni olmamakla birlikte, baz postmodernist romanc lar n isimlere yönelik tak nt l ilgisini bu romanda da görebiliriz Murat istek, dilek demektir ve Murat isteklerini gerçekle tiremez; her ne isterse, bu onun için ula lmaz hale gelir. K smet in e anlaml s kader dir ve K smet kaderinin esiri olarak yans t lm t r; bununla birlikte, roman n sonunda kötü kaderini yener ve yeni bir ya ama yönelir. Ferit, e siz, benzersiz demektir ve bu romandaki en benzersiz karakterdir

Fakat isim oyunlar n n en vurgulu ve aç k örnekleri Kardelen ve Ufuk karakterlerinde görülür. Kardelen, kar n alt nda bile yeti en bir çiçektir ve olumlu bir inatç l n, iyimserli in simgesidir Öbür taraftan, anlat n n imdiki zaman nda görmedi imiz, fakat Murat, k smet ve Kardelen in ya amlar nda önemli bir rol oynayan Ufuk vard r. Bu sözcü ün ilerici, sol ideolojiler için ta d önemi an msatmak yeterli san r m (Köro lu, 2003: 82)

1

Fiziksel olarak Aysel e çok benzeyen Ay en, ruhsal yap dan Aysel in z tt bir karakterdir. Aysel, idealleri için ne kadar gözü kara ise Ay en de o kadar çekingen ve pasiftir. Fakat Hay r roman nda Aysel in ya lanmas bunun aksine Ay en in bütün ahlaki de erlerini yitirerek Ömer den hamile kal bize Jung un gölge arketipini hat rlatmakta, Ay en e Aysel in gölgesi yak t rmas n n yerinde olaca n dü ündürmektedir. Jung psikolojisine bir göz att m zda, gölge arketipi ki inin içindeki hayvani ve kötü yan olarak tan mlan r.(Fordham, 2008). Toplumsal bask lar, ahlak kurallar , dini sorumluluklar sebebiyle kötülükten tamamen uzakla arak kendisini yücelten bireyin bir zaman sonra yanl i ler yapmaya ba lamas gölge siyle uzla amamas sebebiyledir. Fazlas yla ahlakç bir karakter olan Aysel in, ö rencisiyle ili kiye girmesi onun gölgesinin ortaya ç kmas ndand r. Hay r roman nda ise Aysel in gölgesi ah sla arak Ay en eklinde okuyucuya sunulmu tur.

2

Nevin: Yeni anlam n ta yan bu ismin romanda sevdiklerini yeni ve sevgi dolu bir hayata ça rd n , dünyalar n yeniledi ini görürüz.(Özön, 1973).

3

Ferit: Avc ku anlam na gelen Ferit ismi roman n kahraman n n gözüpekli ini simgelemektedir. Ünlü bir i adam olan bu karakter, ye eni Murat a yapt zalimlikle isminin hakk n vermi tir.

(25)

25

Ayr ca bu karakterlerin geçmi lerinden geriye dönü lerle bahsedilmesi de romanlar n gerçekçili ini peki tirmi tir. Siyasi olaylar böylelikle ki iler üzerinden anlat lm , dönemin insan tipleri daha ayr nt l sunulmu tur.

Zaman kavram na bir göz att m zda dikkatleri celbeden ilk özelli in k sa bir zaman parças n n bilinç ak tekni iyle geni letilerek aktar lmas d r. Ölmeye Yatmak ta Aysel in otel odas nda geçirdi i yakla k iki saatlik zaman dilimi bizi onun çocuklu undan ellili ya lar na kadar ya ad olaylardan haberdar eder. Bir Dü ün Gecesi nde Ay en in dü ün gecesinden ibaret bulunan fiziksel zaman içerisinde Tezel ve Ömer ba ta olmak üzere kahramanlar n iç konu malar ndan yakla k on y ll k bir geçmi anlat l r. Hay r roman ise Aysel in bir gününden ibarettir fakat Dar Zamanlar serisinin ilk iki kitab nda merak edilen kahramanlar n hayatlar n n art k ray na oturdu u, rutine ba land son birkaç y l anlat l r. Fikrimin nce Gülü roman da Hay r roman gibi bir günden ibarettir; fakat, bu gün boyunca Bayram n hayat n n en önemli ayr nt lar yla kar la mam z ustal kla sa lanm t r. Yazsonu nda çerçeve hikâye de iç olay da birkaç günden ibarettir. Roman zaman n yaz n sonuna denk getirilmi olmas roman n içeri indeki ölüm ve hüznü ça r t rmas bak m ndan önemlidir. Üç Be Ki i ise K smet in yolculu a ç kt bir geceden ibaretken üç ku a n roman olarak çok katmanl bir formda kar m za ç kar. Romantik Bir Viyana Yaz n n bir yazdan ibaret oldu u ba l ktan da anla lmaktad r. Kâmil Kaya n n bir yaz tatilinde ya ad olaylar anlat lm t r. Yazar n anlatm oldu u olaylar n büyük bir ço unlu unun yaz mevsiminde geçiyor olmas bilinçli bir tercihe benzemektedir. Kahramanlar adeta bu s cak ve bo ucu havada kendi bilinçlerini koyvererek olaylar hat rlay p hayatlar n n muhakemesini yaparlar. Zaman Adalet A ao lu romanlar nda ustal kla kullan larak yo un bir s k m l k hissi yarat r. Dar Zaman a s k t r lan bu olaylar adeta hayat trenini kaç rm ki ilerin hayat yakalama tela n yans t r. Jale Parla, bu zaman kurgusunu öyle özetler:

Kriz anlar nda yo unla t rd anlat lar yla özellikle A ao lu, saatin tiktaklar aras ndaki o tan mlanamaz ân n insan n varolu undaki önemini anlat r (Parla, 2008:305).

Zaman n yaratt bu hisler kullan lan mekânlar için de geçerlidir. Yaln zl ktan ve hayat n kendilerine yükledi i yükten s k lan insanlar n kendileriyle hesapla t oteller, (Ölmeye Yatmak n Aysel i, Üç Be Ki i nin Ferit i, Yazsonu nun Yazar ),

(26)

26

insanlar n tam olarak benimseyemedi i fakat tatil an lar biriktirebildikleri yazl klar(Yazsonu nun Nevin i ve ailesi) hangi yöne ve nas l gidilmesi için karar verilmesi gereken otobanlar (Fikrimin nce Gülü nün Bayram ) ayr ca hiçbir zaman tam olarak sahiplenilemeyen ama s n lmak zorunda kal nan akraba, tan d k evleri( Okumak için teyzesinin Ankara daki evine yerle en Aysel, yetim ve öksüz oldu u için küçük bir çocukken amcas na s nan Bayram, yaz tatilinde ö rencisinin evinde kalan Kâmil Kaya) büyük yer kaplar. Yine dönemin ünlü mekânlar da görmezden gelinmeyecek inceliklerle anlat lm t r. Ankara n n çe itli sokaklar , Çankaya, Anadolu Kulüp, stanbul, Galatasaray Lisesi, Eski ehir, Side, Konya, Viyana bunlardan sadece bir kaç d r.

Romanlar bak aç s olarak de erlendirdi imizde ise, Ölmeye Yatmak ta Aysel in bak aç s ba ta olmak üzere araya serpi tirilmi olan günlükler, mektuplar ve gazete küpürleri sayesinde çoklu bak aç s yakalanm , baz bölümlerde de yazar anlat c , hakim konuma geçmi tir. Bir Dü ün Gecesi nde Aysel sözünü Ömer ve Tezel e devretmi , ilk roman n devam olan bu roman, ço unlukla bu karakterlerin gözünden aktar lm t r. Araya Ay en, Tuncer, lhan, Müjgan ve Gönül ün de iç sesleri dahil edilerek bak aç lar zenginle tirilmi tir. Ayr ca Ömer in hayalinde canland rd senaryolar ve kar la t ki iler hakk nda kurgulad hikâyeler de hem bak aç s yaratmak hem de roman n gerçeklikle ili kisini k smen keserek tekinsizli e do ru sürüklemek amac yla ba vurulan ö eler olmu tur. Hay r roman nda ise di er üç romandan farkl olarak araya hayal ürünü olarak nitelendirebilece imiz ah slar kat l r. Aysel in bu ki ilerle konu malar tiyatro diyaloglar benzeri bir tarzda aktar l r. Ayr ca Aysel in yazar arkada n n kurgulad olaylar kendi aç s ndan anlatmas da romana çe itlilik katar. Yani roman n içinde hayal ürünü olaylara rastlamam z, metinde gerçek ile hayalin iç içe geçmesine ve olaylar n sonu hakk nda tam karar verilmeme durumu yarat lmas na yol açar.

Genel olarak bakt m zda ise yazar anlat c hâkimdir denilebilir çünkü ilk iki romanda kendi duygular n anlatan Aysel ço unlukla yazar n a z ndan anlat lm t r. Fikrimin nce Gülü nde ise, Bayram yer yer bilincindekiler aktar rken yer yer olaylar yazar taraf ndan nakledilir. Önceki üç romandan farkl olarak, bu romanda yazar baz bölümlerde araya girerek varl n ortaya koyar. Yazsonu ve Romantik Bir Viyana Yaz

(27)

27

romanlar nda da buna benzer bir yap ile kar la r z. Yazsonu nda tatile ç km bir yazar n kurgulad roman n içine girerken, Romantik Bir Viyana Yaz roman nda olaylar anlatan yazar, roman n kahraman olan yazar ve ba kahraman Kâmil Kaya n n kimliklerinin birbirine kar t n fark ederiz. Üç Be Ki i roman nda ise, her kahraman kendi gözünden dünyas n ve ya ad klar n ortaya koyar. Çoklu bak aç s n en net gördü ümüz romand r diyebiliriz.

Yukar da k saca de indi imiz tematik unsurlar n, olay örgülerinin anlat ld k s mlarda derinlemesine i lenmesi gere i duymam z n sebebi tezimizin ekilsel de il siyasal bir inceleme amac gütmesindendir. Olay örgülerinin tezimize dahil edilme sebebi romanlardaki ak hat rlat larak bu hareketler toplam n n Türkiye nin siyasi hayat yla örtü en yanlar n n irdelenmesine yard mc olmakt r.

1.1.Ölmeye Yatmak

Adalet A ao lu nun ilk roman olan Ölmeye Yatmak, Türk Edebiyat n n en çok ses getiren kad n kahramanlar ndan biri olan Aysel in geçmi le hesapla mas n n geriye dönü lerle anlat lmas ndan ibaret bir metindir. Aysel, küçük bir kasaban n ilkokulunda kendi benli inin fark na varmaya ba lar ve bu fark ndal k onu y llar sonra bir otel odas nda ölümü beklemeye kadar götürür.

Ayn zamanda roman; kasabal Aysel in büyük ehirli Doçent Aysel olurken kar la t toplumsal, siyasal ve bireysel meseleleri irdelerken onun ki isel dünyas ndan yararlanarak gerek Türkiye nin gerek dünya ülkelerinin 1930 - 1970 y llar aras ndaki buhranl dönemini gözler önüne sermesi bak m ndan ilgi çekicidir. Yazar, adeta Aysel in ehirlile me serüveniyle Türkiye nin Bat l la ma serüvenini kesi tirerek roman n özünü olu turmu tur.

Aysel in kocas olan Ömer i aldatmas n n ard ndan kendisiyle girdi i iç hesapla ma, onu bir otel odas n n 16. kat nda ölmeye yatmaya sürükler. Bu ölmeye yat asl nda ba ka bir Aysel in dünyaya gelmesi anlam ndad r. Aysel üzerindeki bütün yüklerden kurtularak, ç r l ç plak bir ekilde otel odas n n beyaz çar af üzerine yatar ve kendisini hat rlamaya ba lad ilk zamana, yani; ilkokul y llar na kadar uzanan bir hat ralar kuyusuna dalar. Yakla k iki saatlik bu dar zaman süresince roman n içine

(28)

28

serpi tirilmi olan mektuplar, günlükler ve gazete kupürleri arac l yla okuyucuya hem dönemin oldukça hareketli olan sosyal ve siyasal yap s anlat l r, hem de Aysel in çe itli ya dönemlerindeki hayat alg lay biçimlerinin yan s ra farkl toplumsal kesimlerden gelen kahramanlar n dünyay alg lay lar ve bu alg lama biçimlerindeki zamana ba l de i imler romana yedirilir.

Yazar roman n XIII ana bölüme ay rm sa da biz, kahraman n ya ad önemli olaylar göz önünde tutarak üç ana bölümden bahsedebiliriz: I. Aysel in ilkokul, ortaokul ve lise y llar ve bu y llarda dünyan n ve Türkiye nin içinde bulundu u kaotik durum; II. Aysel in üniversite y llar , Alain ve Ömer le tan mas , ayn zamanda Türkiye nin Bat y özümseme çabalar ; III. Aysel in Engin le birlikte olu undan sonra ya ad klar , Aysel in ve Türkiye nin yabanc la ma sorunu.

Roman n ba kahraman olan Aysel ilkokula, hayata gözlerini açt küçük kasabada ba lar. Otel odas nda hat rlanan ilk sahne Aysel in ve roman boyunca anlat lacak olan s n f arkada lar n n ilkokul müsameresindeki durumlar d r. Bat l olmak ve Atatürk ün istedi i gibi ö renciler yeti tirmek idealine kap lm olan ilkokul ö retmenleri Dündar Bey, henüz kaç-göç olgusundan kurtulamam bir Anadolu kasabas n n ilkokul çocuklar na müsamerede dans ettirebilmek için kasaban n ahalisiyle yo un bir sava a girer. Aysel in de ilk mücadelesi bu karma a içinde ba lar. Kasaban n esnaflar ndan olan Salim Efendi, k z n n bu müsamereye kat lmas na tüm kasabal lar gibi kar ç kar fakat yazar bu olayda Aysel in okumak ve ayd n olmak için verece i sava tan vazgeçmeyen ki ili inin sinyallerini verir. Salim Efendi nin kasaban n esnaf ndan olu u, hem Adalet A ao lu nun hayat ndan izler ta mas bak m ndan hem de ba kahraman Aysel in kar s nda duran engelleyici gücün yani babas n n geleneklere ba l ki ili ine dikkat çekmesi bak m ndan önemli bir ayr nt d r. Bir kasaban n yerlisi olmak durumu toplumun kal pla m kabullerine göre ya amay da beraberinde getirir. Asl nda Salim Efendi nin Aysel in okumas n n kar s nda durmas n n en önemli sebebi de budur.

Müsamere sahnesi Aysel in ailesinin yan s ra toplumla da uzla amad ilk yerdir. Kasabal , köylü ve bürokrat ailelerin çocuklar ndan olu mu bu ilkokul s n f , Aysel in toplumsal s n flar aras ndaki keskin ayr m idrak etti i noktad r. Kurtulu Sava ndan yeni ç km ve ink laplar tam olarak özümseyememi Anadolu nun hali bu

(29)

29

sahnede özetlenmi tir. Aysel, Ali, Semiha, Hasip, Nam k, Ertürk kasaba insan n , yani yerli halk temsil ederken; Kaymakam n o lu Ayd n ve Saylav n k z Sevil ayr cal kl , bürokrat kesimi temsil eder. Roman süresince bu iki grup aras ndaki hayat tarz n n farkl l irdelenir.

lkokuldan sonra Aysel, babas na kar direnerek ortaokul için Ankara ya, teyzesinin yan na gitmeyi ba ar r. Abisi lhan da okuluna Ankara da devam etmektedir. Aysel, lhan la ortaokul y llar nda iyi anla rken lise y llar nda hem siyasi hem kültürel ayr l klar ya ar. Adalet A ao lu nun hayat n anlatt bir röportajda Aysel ile kendisi aras ndaki benzerlik dikkat çekmektedir. Feridun Andaç ile gerçekle tirilen sohbette A ao lu, okuma serüvenini öyle anlat r:

Çocuklu um ilkokulu bitirinceye kadar, do um yerim Nall han da geçti. Üç erkek karde imden büyü ü, abim Dr. Cazip Sümer (Kumburgaz da yürürken bir trafik sald r s na u rayaraköldü.1975), benden iki y l önce ilkokulu bitirmi , Nall han da ortaokul olmad ndan Bursa ya (Bal kesir de olabilir, imdi bilemiyorum) yat l gönderilmi ti. Ben de ortaokula gidebilmek için fazlas yla diretince(ölüm orucuna yatm m, söylendi ine göre), benim küçü üm, karde lerimin içinde en sad k arkada m Ayhan, daha ilkokulu bitirmeden 1938 de gidip Ankara ya yerle tik. (Andaç, 2000:17).

Romanda ise Salim Efendi nin kasabadan ayr l ekonomik problemlere ve kasabadan d lanmaya ba lanm t r. Salim Efendi nin kasabada, muhtekirlikle suçlanmas üzerine evlerini Ankara ya ta malar n n ard ndan aile içi fikir ayr l klar ba gösterir. Okul hayat nda u rad haks zl klar ve adaletsizlikler kar s nda lhan, dönemin en kat lideri olan Hitler i örnek alan milliyetçi camiada kendisine yer bulma çabas içine girer ve hayal k r kl klar yla kar la r.

Roman kahramanlar n n lise y llar , siyasi çeki meler ve kutupla malar içinde geçer. Türkiye nin dünyadaki siyasi olaylardan etkilenmesi, Hitler ve Stalin etraf nda kurulan kampla malar n Türk gençli ine de yans mas romanda irdelenen ba l ca konulardand r. lhan, Almanya dan ülkemize do ru esen milliyetçilik rüzgâr na kap l rken Ali ve Aysel Rusya daki komünizm rejiminin de etkisiyle sol ideolojiyi benimsemi lerdir. Fakat bu fikir ak mlar n benimsemi olan gençlerin ideolojik iirler okumaktan ileri gitmediklerini görürüz. Çe itli gruplar taraf ndan sa ve sol kutuplara

(30)

30

ayr lan kahramanlar, kinci Dünya Sava n n Türkiye üzerinde yaratt bunal m havas n okuyucuya ba ar yla yans t lmas n sa lam lard r.

Sevil ve Metin ise, lise y llar n ideolojilerden uzak; bireysel problemlerle u ra arak geçiren burjuva kesiminin temsilcileridir. Türkiye ve dünya ekonomisinin en s k nt l oldu u kinci Dünya Sava y llar nda bile yokluk çekmeyen bu gençler herhangi bir ideolojiye s nma ve inanma ihtiyac hissetmeden ya ayabilmi lerdir.

Nam k ve Ertürk, ekonomik s k nt çektikleri için düzene uymak zorunda kalarak savrulan kahramanlard r. Nam k önce Erdal nönü yle arkada l k yapm , daha sonra lhan la milliyetçi gruba kat lm ve sonunda da CHP li bir arkada ndan yard m istemek zorunda oldu u için tekrar sol ideolojiyi benimser görünmü tür. Ertürk ise, girmi oldu u askeri okulda a r ve bask dolu bir e itim görerek sadece emirlerin yerine getirilmesi gerekti i dü üncesiyle yeti tirilmi tir. Roman n dü ünce özgürlü ü aç s ndan en k s tlanm kahraman Ertürk tür. Dönemin a r askeri disiplininin yergisi Ertürk arac l yla yans t lm t r.

Roman boyunca ad ndan çok s k bahsedilen kahramanlardan biri de üphesiz ki Ayd n d r. Kasaban n ilkokulunu bitirdikten sonra Galatasaray Lisesi ne giderek Bat l tarzda bir e itim alan Ayd n, dönemin ayd n n n yeti me tarz n okuyucuya yans tmas bak m ndan önemli bir karakterdir. Ayd n , yazm oldu u günlüklerden tan r z ve olgunla ma sürecine tan k oluruz. Kaymakam n o lu olan Ayd n, dönemin modern insan nda olmazsa olmaz kabul edilen her eyi büyük bir hevesle yapar. Günlüklerinde, Frans zca ve dans derslerinden s kça bahsetmesi, büyük bir gazete sahibinin o lu olan arkada Metin le ili kileri, Türkiye nin siyasetinden ve sosyal durumundan çok yabanc ülkelerin siyasi ve sosyal yap s yla ilgilenmesi ve alaturka buldu u Aysel i içten içe çok be enmesine kar n sürekli Bat l olamamakla suçlamas önemlidir. Aysel roman boyunca Ayd n la bazen uzla m bazen sava m t r ama bir türlü onun hareketlerini içine sindiremeyerek ondan uzak durmu tur. Fakat Aysel in asl nda en büyük çabas ayd nla makt r ve Ayd n n be enisini kazanmakt r. Att her ad mda Ayd n n be enisini kazanma çabas ve onun görü lerini gere inden fazla önemsemesi bundand r. Ayd n n lise y llar nda Ankara ya geli i, Türkiye nin meseleleri ve sosyal sorunlar yla ilgilenmeye ba lamas na sebep olur. stanbul un Bat ya olan yak nl Ayd n ülke

(31)

31

gerçeklerinden koparm , Ankara ya yani ülkenin içine do ru geli i onu ülkesine ve Aysel e yakla t rm t r.

Kahramanlar n hepsi ülkenin içinde bulundu u kaostan etkilenirken Aysel in küçük karde i bu buhranl dönemin içine do mu tur. lk olman n sorumluluk duygusu ve bilinciyle yeti en, fikirlerine inançla sar lan önceki ku a n gençlerinin aksine ad ndan çok s k bahsedilmeyen ve Dereli ailesinin tekne kaz nt s olarak romanda ismine yer bulan Tezel de ise bo luk ve hiçlik kavramlar yla kar la r z.

Aysel in kendisini bulmaya ba lad ve özgürle ti i y llar üniversite y llar d r. Babas Salim Efendi nin ölümü üzerine Aysel in üzerindeki bask kalkm , üniversite bursuyla gitti i Fransa ve orada tan t arkada Alain ona Bat l olman n ne demek oldu unu ö retmi tir. Bat l l ; Frans zca konu mak, dans etmek, e lence mekânlar nda vakit geçirmek, iir okumak olarak alg layan ve Aysel i a a layan, cinsel obje olarak gören Ayd n n kar s na bu dönemde kafaca ve ruhen tam bir Bat l olan, felsefeye merakl en önemlisi de Aysel in elini dostça tutabilen Alain i oturtularak adeta bizdeki ayd n alg s sorgulanm t r.

Aysel, Alain le birlikte kad n erkek ili kisini kavram ve her zaman çekinerek yakla t erkeklerin insani yönünü fark etmi tir. Bu arkada l k Aysel i ruhsal ve zihinsel olarak geli tirmi , üstünkörü edindi i ideolojinin temelini kavramas n , felsefesini ö renmesini sa lam t r.

Aysel in, kocas Ömer le tan mas Paris ten döndü ü y llara rastlar. Onun e itim gördü ü üniversitede asistan olan Ömer de Bat da ya am , aristokrat bir ailenin o ludur. Aysel, böylelikle modernle me yolculu unu tamamlam bulunmaktad r. Bu dönem içinde Ömer le çok seviyeli bir evlilikleri olan Aysel in çocuk yapmayarak kendisini i ine adad n görürüz.

Art k sosyoloji Doçenti olan Aysel, dönemin solcu ayd nlar aras nda yer almakta ve üniversite ö rencileriyle birlikte çe itli mitinglere kat lmaktad r. Ö rencilerinden biri olan Engin le girdi i yasak ili ki sonucunda hayat n sorgulama evresine girmi , asl nda yoksul bir ailenin çocu u olan Engin le yatarak her zaman içine girmek için çabalad fakat bir türlü benimseyemedi i elit kesimden s yr lm ve

(32)

32

kad nl n hat rlam t r. Fakat hayat boyunca do ruyu yapmaya çabalayan Aysel için bu olay büyük bir de i imin de ba lang c olmu tur.

Roman, Aysel in Engin le tart arak Engin in çal t matbaadan ç k p otel odas na gelmesiyle ba lar ve çocukluk arkada Ayd n bu odaya davet ettikten sonra otelden ayr lmas yla sona erer. Ölmeye yat ve hayat n gözden geçirdikten sonra Ayd n ça rarak en ba a dönme iste i bir roman kahraman olarak Aysel in serüveninin döngüsünü olu turdu u gibi Türkiye nin de olgunla ma sürecini yans tmas bak m ndan önemlidir.

1.2. Bir Dü ün Gecesi

Dar Zamanlar serisinin ikinci kitab olan Bir Dü ün Gecesi nde, ölmeye yatan Aysel in serüveninin devam kocas Ömer in bak aç s yla verilir. Ölmeye Yatmak roman nda, farkl bak aç lar yaratmak için mektuplar ve günlükleri kullanan yazar n bu romanda farkl karakterlerin zihinlerinden geçenleri kesit kesit aktard na tan k oluruz. lhan n k z olan Ay en in dü ününe, Aysel, lhan la ba lar n koparmas sebebiyle gelmemi tir. Ömer devreye sokularak hem Aysel in kendisini aldatt ktan sonra sekteye u rayan evlilikleri ve bu olay n ard ndan geçen dört y l hem de Ömer e a k olan yirmi iki ya ndaki Ay en in ailesinin zoruyla içine itildi i evlili in dü ün gecesi yo un ayr nt larla anlat lm t r.

Roman, Tezel in; ntihar etmeyeceksek içelim bari! cümlesiyle ba lar ve ailesi taraf ndan vurdumduymaz olarak nitelendirilen, stanbul da tek ba nda kalarak hayata tutunmaya çal an, ikinci kocas ndan da ayr lm , ressam bir kad n olan Tezel in hayat ndan kesitler de bar nd r r. Ölmeye Yatmak roman nda, sadece isminden bahsedilen bu karakter, Aysel ve lhan n nüfuzlu ki iler olmas sebebiyle, sol görü lü bir oyuncu olan ilk kocas taraf ndan kullan l r. kinci kocas ise, baba paras yla geçinen bir ö rencidir ve evliliklerinin ard ndan bir de o ullar olur. htilal Dönemi nin karma as n n, insanlar n kendilerine ve hayata kar olan inançs zl klar n n adeta cisimle mi eklidir, nihilizmin sembolüdür. Roman boyunca Tezel in kendi hayat n n çevresine yans yandan çok farkl oldu unu, ya ad ihanetlerin sonucunda alkole s nd n iç sesinden dinleme imkân buluruz.

(33)

33

Dar Zamanlar serisinin ana kahraman Aysel ise fiili olarak Bir Dü ün Gecesi roman nda bulunmamas na ra men, bütün kahramanlar n s kl kla kendisinden bahsetti i, daha çok Ömer in bilincinden yans yan ki idir. Ömer, Engin le aldat lmas ndan sonra Aysel i affetmi , hatta siyasi suçlu olarak cezaevine giren Engin le mektupla maya ba lam t r. Bu tav rlar a k nl k olarak niteleyen Ömer, asl nda insan do as na ters davranarak kendisine ve Aysel e yabanc la m t r. Aralar ndaki uçurumun aç lmas n n sebeplerinden biri de dü ünce suçu yüzünden cezaevine giren; fakat, arkada lar n n tutukluluk hallerinin devam etmesine ra men cezaevinden ç kan Ömer in Aysel ve çevresi taraf ndan muhbirlik ve iftirac l k zann alt nda b rak lmas d r. Onun Ay en le ortak noktas tutuklulu udur, Ay en Hayrettin Özkan taraf ndan cezaevinden ç kar l nca Ömer in de böyle bir yard mla ç kt dü ünülmü , bu olay onu Ay en e yakla t rm t r. Aysel le ise ba lar kopma noktas na gelmi tir. Fakat roman n sonuna do ru bütün gece dü ünde içen Tezel ve Ömer in, Aysel i, yani bir taraftan da içlerine ya am enerjisi veren umudu arad klar n , onu bulmak için u ra t klar n görürüz. Onlar Anadolu Kulübü ndeki yapmac k ortamdan kaçmaya çal rken Aysel de, gençli inde kendisinden ba ka bir kayg s olmayan Sevil in siyasi bir suçtan tutuklanmas n engelleme çabas içine girmi tir.

Roman n arka plan nda ise, 1972 y l nda Türkiye de ya anan siyasi olaylar görmemiz mümkündür. Milliyetçi lhan n, k z n Tümgeneral Hayrettin Özkan n o lu Ercan la evlendirmesi, dönemin asker milliyetçi kesim ili kisinin de ele tirisidir. Ay en, varl kl bir ailenin k z olmas na ra men üniversitede sol gruplara kat lm , onu sürekli d layan arkada lar n n gözüne girebilmek için bir arabay yakarken tutuklanm , fakat Hayrettin Özkan taraf ndan kurtar lm t r. Ay en, Aysel den ve Ömer den yak nl k beklemesine ra men lhan ve Müjgan taraf ndan engellenmi , sol kesimden uzak tutulmaya çal lm t r. Fakat bu yo un bask , Ay en in Ömer e a k olmas na yol açm t r. Hem ailesinin ya am eklini onaylamayan hem de arkada lar aras nda kabul görmeyen Ay en, yaln zl k ve yorgunluk içinde, kendisine hiç yak n bulamad Ercan la evlenmek zorunda kalm t r.

Aysel, Tezel ve lhan n anneleri Fitnat Han m ise, dü ün boyunca bir taraftan e i Salim Bey in ölümünden sonra geli en olaylar , çocuklar n n birbirlerinden kopu unu, lhan n kar s n n ona yapt haks zl klar ve ya ad lüks hayata ra men

(34)

34

kö eye at lm l k hissi içinde oldu unu zihninden geçirir ve böylelikle yazar; dönemin kasabadan kopmu , ehre adapte olamam ihtiyar insan n n zihniyetini okuyucunun gözleri önüne serme imkân bulur.

Gecenin en renkli kahramanlar , dü ün sahipleridir. Avukatl n yan nda türlü kirli i ler yaparak para kazanan lhan, düzenin çarp kl klar ndan yararlanarak ç kar sa lama pe ine dü mü , bu sebeple k z n hiç sevmedi i Hayrettin Özkan n o luyla evlenmeye ikna etmi tir. lhan n ili ki içinde bulundu u ki ileri hiç sevmedi i, asl nda dü tü ü durumdan, karde leriyle aras n n bozuk olmas ndan çok üzgün oldu u zaman zaman lhan n bak aç s ndan yans t l r. Gösteri dü künü kar s Müjgan la ili kilerinin laçkal ndan ve sevgisizli inden bahsedilir.

Düzene uyum sa layan bir di er ki i ise Ömer in bir marangozun o lu olan, sol ideolojiyi benimseyen ö rencisi Tuncay d r. Üniversitede Y ld z a a k olunca, tüm hayat de i mi ve milletvekili k z olan Y ld z n ona sa lad imkanlarla yurtd nda doktoraya ba lam t r. Dü ünde Ömer le kar la mas ve içinde bulundu u açmazlar n fark na varmas yla o gece Y ld z terk etme karar alm t r.

Tuncay n arac l yla Ali nin hayat ndan da haberdar oluruz. Tuncay n ak l dan t Ali, art k orta ya lar na gelmi , ölen k z karde inin o ullar Ahmet ve Murat a hayat n adam bir elektrikçi olarak kar m za ç kar. Ali okuyamam t r, fakat içinde bulunan cevherle hayat çözmü , güçlü bir ki iliktir. Ekonomik s k nt lar sebebiyle büyük ye enini polis okuluna vermi tir. Romanda toplum üzerindeki polis bask s Ahmet arac l yla verilmi tir. Murat ise umut vaat eden, ayd nl k, tertemiz gençli in sembolüdür.

Albay Ertük de ilk romanda tan d m z ve ikinci romanda da serüveninin devam n izleme ans n yakalad m z bir karakterdir. Askeri lisenin bask s alt nda yeti en Kore gazisi Ertürk, bireysel kararlar alabilme becerisinden yoksun bir emir eri olarak kar m za ç kar. Dü ün gecesinde f rsat buldu u her an Tezel e as lm t r. Üzerinden otorite kalkt nda ne denli laçkala abildi ini onun bu hareketlerinden görmemiz mümkündür. Ertürk ün bu ki iliksizli i, kar s Gönül de sürekli bir mahcubiyet ve eziklik duygusu yaratm , toplum içinde sayg duyulmayan, silik bir

(35)

35

Ercan n Amerika dan gelen teyzesi Ayten Han m ve kocas Cemil Türk de Türkiye nin bir di er sorunu olan gurbetçilik konusunun i lenmesine zemin haz rlayan karakterlerdir. Ayten in Eyt n olu u ve Cemil e Cim Amerika için de Cincinati tabirinin kullan lmas , ki ilerin arada kalm l klar n vurgulamas aç s ndan önemlidir.

Tümgeneral Hayrettin Özkan, gecenin en rahat insan d r. Halk n asker kar s nda hissetti i çekingenlik duygusu romanda Hayrettin Özkan la ve dü üne gelen Pa a yla izah edilmeye çal lm t r. Hayrettin Özkan n kar s Nuriye ise zor artlar alt nda büyümü , rahata kavu tuktan sonra da o ullar Ercan ve Hakan n aras nda kalm t r. Ercan, Amerika da yeti mi , burjuvala m t r fakat Türkiye de kalan ve bask ortam nda yeti en karde i Hakan, babas n n da içinde bulundu u askeri kesime derin bir nefret besleyerek sol gruplara kar m t r. Romandaki bu gerginlik iki karde in de Ay en e a k olmas ve Hakan n abisini dü ünde öldürece ini söylemesiyle zirveye ç km t r. Ailelerin yo un güvenlik önlemleri almalar na ra men Hakan n silahl sald r da bulundu unu görürüz.

Roman n bitiminde olaylar n kesin bir sonuca ba lanmad n , Ay en in hapiste olan ve art k onunla görü mek istemeyen arkada Gül ün babas da dü ünden ayr l nca geçmi le olan tüm ba lar n kopararak kendisini zaman n seyrine b rakt n , ortama uymak zorunda kald n ifade edebiliriz. Göze çarpan noktalardan biri de, Ölmeye Yatmak roman nda ba layan karde ler aras anla mazl n Bir Dü ün Gecesi roman nda dü manl a dönü mesidir. Aysel- lhan ve Tezel, Ahmet ve Murat, Ercan ve Hakan bunun örnekleridir, bu kurgu Türkiye nin olgunla ma sürecindeki karma as n hissettirir. Ömer ve Tezel dü ünden ayr l nca da arkalar nda bir silah sesi b rak r ve oradan Aysel i bulma umuduyla yola ç karlar. Bu bitmemi lik ve belirsizlik hissi, okuyucuda roman n bitmedi ine dair bir duygu yaratmas bak m ndan önemlidir. Adeta üçüncü romana haz rl k yap lm t r.

1.3.Hay r

Dar Zamanlar serisinin son roman olan Hay r da, Aysel; emekliye ayr lm ya l bir profesör olarak kar m za ç kar. Bu romanda, yazar-anlat c n n hakim oldu unu görürüz. Kimi zaman mektuplardan yararlan lm , ah slar n zihinlerinden geçen

(36)

36

tasar lar da tiyatro metni format nda verilmi tir. Roman n as l zaman dilimi ise Aysel in ödül törenine gitmek için haz rland bir gün den ibarettir. T pk Virginia Woolf romanlar nda oldu u gibi Adalet A ao lu nun metinlerinde de genel itibariyle bilinç ak tekni i vard r. Asl nda Woolf un Mrs. Dalloway adl roman n n bir günlük bir zaman diliminde geçmi olmas ve Bayan Dalloway in sürekli dü ünmesinden kaynakl bir olay örgüsü yoklu u Hay r da da dikkati çeker (Wollf, 2010). Bir taraftan olaylar hayat n ak içindeki seyrini sürdürürken Aysel in hayalinde canland rd olaylar,

ki iler ve diyaloglar roman n zeminine yay larak romanda çok katmanl kl yarat l r. Aysel, stanbul da tek ba na ya amaktad r ve ödül törenine gidece i günün

sabah erkenden kalkar. Karde i Tezel e, Engin e ve Polonya daki bir akademisyen arkada na olmak üzere üç mektup yaz p göndermeyi zihninden geçirir. Daha sonra ise oradan berbere, bankaya ve al veri e gidecektir. Kahraman n yapmay planlad bu i leri yap p yapmad n kestiremeyiz. Roman n sonunda ise yazar arkada ve eski ö rencileri olan Alev ve Üner in Aysel in ödül törenine gelmemesi üzerine onun evine gittiklerini fakat onu evde bulamad klar n görürüz. Serinin önceki iki roman gibi Hay r roman nda da k s tl olan bir süre geriye dönü lerle geni letilerek geçmi e yap lan yolculuklarla zenginle tirilmi tir.

Ay en in, kocas Ercan dan ayr ld ktan sonra Ömer den hamile kalmas n n ard ndan, Ömer, Aysel den ayr larak Ay en le evlenmi tir. Bir Dü ün Gecesi roman n n masum ve umutsuz gelini olan Ay en bu romanda bütün de erlerini ve inançlar n yitirmi bir ark c olarak kar m za ç kar. Bo and ktan sonra yurt d ndan Türkiye ye dönmü ve Ömer le görü meye ba lam t r. Ömer ise Aysel i sevmesine ra men aralar ndaki büyük güven kayb ve do acak olan çocuk sebebiyle Ay en le evlenmek mecburiyetinde kalm ve bu evlilik mutsuz etmi tir. Roman süresince Ömer in Aysel le ba n koparmamaya çabalad n , ona telefonlarla ula maya çal t n fakat Aysel in Ömer den vazgeçti ini görürüz.

Aysel in hayat ndaki önemli erkeklerden biri olan eski ö rencisi Engin de art k orta ya lar na ula m bir siyasi mültecidir. Danimarka da ya amaya ba layan Engin, garsonluk, bula kç l k gibi i ler yapmas n n ard ndan, önce bir ya l lar yurdunda çal maya ba lar; daha sonra ise onunla ayn üniversitede okuyan ve sol ideolojiye mensup olanlar özellikle de Aysel i- çe itli iftiralar atarak üniversite yönetimine

(37)

37

ikâyet eden ve devlet taraf ndan korunmak amaçl Danimarka ya gönderilen, burada akl n yitiren Cemal in doktoru taraf ndan görevlendirilir. Cemal, ö rencilik y llar nda Aysel hakk nda ikâyetlerde bulunmu ve Aysel in ders vermesinin durdurulmas na sebep olmu tur. ki y l ders veremeyen ve yazd klar ndan dolay y llarca mahkemelere ç kmak zorunda kalan Aysel, ancak emekli olduktan sonra aklanm ve ödüle lay k görülerek onurland r lmaya çal lm t r. Cemal ve Aysel in ili kisi Türkiye de ya ayan ve fikirlerini aç kça ifade etmek isteyen ayd nla devlet aras ndaki uyumsuzlu un yans mas d r. Cemal, y llarca kullan lm ve sonra da yurt d na gönderilmi tir, fakat senelerce yapm oldu u haks zl klar sebebiyle akli dengesini kaybederek bir hastaneye yat r lm t r.

Cemal in yat r ld hastanede kar m za ç kan ve Engin le ilgilenen Dr. Bernt romandaki Bat l insan tipini yans tmas bak m ndan ilgi çekicidir. Cemal in ve Engin in Türkiye de ya ad klar siyasi olaylar doktorun ilgisini çok çekmekte ve Engin in ona fazlas yla zarar vermi olan Cemal i affetmesini anlayamamaktad r. Kendi ailesiyle bile s n rl bir ili ki kuran, her olaya mant kla yakla an bu Bat insan n n roman n sonunda a lad n görürüz. Romandaki bir di er Bat l ise Engin in sevgilisi Petra d r. Engin den hamile kalan Petra evlili i istememesi ve Engin i hiçbir sorumluluk alt na sokmadan her eyi kendi ba na yapabilme iradesine sahip olmas yla dikkat çeker. Onun bu özellikleri Engin i sorumluluktan kurtar r fakat Petra y benimsemesini engeller çünkü kendi özünü Aysel de bulmu olan Engin, Petra yla ortak bir kültüre ve tarihe sahip de ildir; ayn duygular payla malar bu sebeple mümkün olmam t r. Aysel Danimarka ya konferansa gitti i zaman Engin i de görmü fakat aralar nda y llard r görü memenin verdi i bir yabanc l k hissi olu mu tur. Aysel bu olaydan sonra Engin den koparken, Engin Aysel in k ymetini daha çok anlam ve roman n sonunda srarla ona ula maya çal m t r.

Bat l insan Ölmeye Yatmak roman nda Alain in ahs nda gö e yükseltilmi , Bir Dü ün Gecesi nde Eyt n Han m ve Cim Törk gibi Türkiye den Bat ya gidip uyum sa layamayan ahsiyetlerle ula lmazla t r lm , Hay r roman nda ise Dr. Bernt ve Petra yla aradaki uzla mazl n ve farkl l n alt çizilmi hatta Do u insan n n duygusall takdir edilmi tir. Kademeli geli en bu fikir de i imi hem Aysel in hem de

(38)

38

Türkiye nin olgunla mas ve kendini oldu u gibi kabul etmesinin a amalar n yans tmas bak m ndan ilginçtir.

Di er iki romanda oldu u gibi bu romanda da Tezel den bahsedildi ini görürüz. Genç ve hayat karma ayla dolu Tezel in yerine kar m zda kendisiyle uzla m , resim yapmaya devam eden ve o luna sahip ç kan bir anne vard r. Anneleri Fitnat Han m n ölümünden sonra birbirlerinden daha uzak kalan karde ler art k sadece mektuplar arac l yla haberle mektedir. lhan ise yurt d na ç km ve romanda aktif bir kahraman olmaktan uzakla m t r.

Aysel, geçmi iyle hesapla rken bir taraftan da hayat n payla t ve ona destek olan ö rencileri Üner ve Alev den bahsedilir. Üner art k bir doçenttir ve yurtd nda önemli çal malar yapt ktan sonra ülkeye dönmü fakat bu çal malar ilgi görmemi tir. Alev ise akademik kariyerine devam etmektedir. Aysel in ya l l k döneminde Üner ve Alev in onu hiç yaln z b rakmad klar n fakat bunu hocalar na duyduklar vefadan de il, Aysel in içinde bulundu u tüm olumsuzluklara ra men etraf na saçt umuda duyduklar ihtiyaçtan oldu unu görürüz. Aysel in evde bulunmay üzerine ya amdan art k s k lm olan Üner Aysel in evinin aç k cam ndan kendisini a a ya b rak r. Bu olay çok az eylem ta yan roman n son aksiyonudur.

Romanda ilgi çeken kahramanlardan biri de yazard r. Yazar, Aysel le yeni tan m t r ve ona kar derin bir hayranl k duymaktad r. Yazar, asl nda Türkiye nin Cumhuriyet in kurulu y llar nda ayd na duyulan hayranl n nas l de i ti inin sembolüdür. Ölmeye Yatmak ve Bir Dü ün Gecesi romanlar nda el üstünde tutulan ve onun gibi olmaya çal lan Ayd n karakterinin öldü ünü, Aysel inse Ayd n n ölümüne büyük üzüntü duydu unu görürüz. Ayd n k skanan yazar n ise art k halk taraf ndan sevilmeyen, yazd klar ve söyledikleri a a lanan, içe kapan k bir ahsiyet olarak kar m za ç kmas tesadüf de ildir. Türkiye nin kurulu unda gö e ç kar lan, k saçt dü ünülen ve cehaletten kurtulmak için takip edilip ziyadesiyle önemsenen ayd n, sava lar, darbeler ve k ymet bilmezlikler sonucunda içe kapan k, melankolik ya l bir yazara dönü ür.

Romanda kar la t m z en ilginç iki karakter Layana ve Yenins tir. Layana, Aysel den yaln z kalabilme gücünün s rr n ö renmeye çal an genç kom usudur. Fakat

Referanslar

Benzer Belgeler

個別諮商(晤談)服務辦法 一、保密: 輔導老師絕對將與您晤談的內容,或者在取得您的同意時才能適度公開,但下列三種特殊情形

Ancak yeni bir araflt›rma, fazladan bir genin aktar›ld›¤› transgenik farelerin, yeni renkleri de ay›rdetme yetene¤ini kazanabileceklerini gösteriyor..

lar›yla ilgili bir araflt›rmaya dahil olan Rico’nun yaklafl›k 200 sözcükten olu- flan da¤arc›¤›n›n, konuyla ilgili olarak üzerinde çal›fl›lan maymun, yunus

İşte hayatımdaki en büyük fırtınalardan, en büyük korkular­ dan biri budur... İkincisi de obur

ARMT istasyonundaki sismik veriler kullanılarak düşey bileşen hız sismogramının maksimum S dalgası genliğinin maksimum P dalgası genliğine oranının, maksimum S dalgası

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 4 /1-I