Demografik Özellikler

Kuzey Irak’ta, Irak’ın geri kalanına oranla daha istikrarlı bir siyasi yapısının olduğu dikkati çekmektedir. Bunun yansıması olarak da bölge, bir kamu otoritesine sahiptir ve güvenlik kurumları düzenli çalışmaktadır. Bu sayede bölgede istikrarsızlık yaratabilecek durumların önüne geçilebilmektedir (http://libris.bahcesehir.edu.tr, Erişim Tarihi: 01.07.2015). Bölgenin iki büyük siyasi partisi arasında 2005 yılında imzalanan “stratejik ortaklık” anlaşması çerçevesinde IKBY, faaliyetlerine devam etmektedir.

Bu anlaşmaya göre 4 yıllık yönetim sürecinde, her iki partinin ikişer yıl bölgesel hükümeti yönetmesi öngörülmektedir. 2009 yılında Kuzey Irak Kürt Yönetimi’nin 6. hükümetini kuran Berham Ahmet Salih, ikili anlaşma gereği 7. kabineyi kurma görevini 2002 yılı başında 1966 doğumlu Đdris Barzani’nin oğlu Neçirvan Barzani’ye vermiştir. KDP’nin başkan yardımcısı ve Mesut Barzani’nin yeğeni olan Barzani, Tahran Üniversitesi Siyasal Bilimler Mezunudur.

1.4. NÜFUS VE SOSYAL YAPI

Dünyanın her yerinde görülen değişim süreci, Kuzey Irak’ta da kendini göstermiştir. Bu süreçte, 20. yüzyılda yaşanan ekonomik ve siyasal değişim büyük ölçüde etkili olmuştur. Özellikle Saddam Hüseyin’in devrilmesinden sonra yaşanan değişim ve oluşan yeni yapı, nüfusun ve sosyal durumun da ciddi anlamda değişmesine yol açmıştır. Bölgedeki sosyal yapı değişikliklerinin yansıdığı temel toplum birimi ise ailedir.

2003 yılından itibaren bölgede güvenlik, siyasal ve ekonomik istikrar sağlanmaya başlamış, böylece bölge insanının hayat standartları da yükselmiştir. Bu değişimi ve bölgedeki yeni yapıyı anlayabilmek için bölgenin demografik özelliklerinin de bilinmesi gerekmektedir. Bu nedenle öncelikle, bölgenin demografik özelliklerinin incelenmesinde fayda vardır.

1.4.1. Demografik Özellikler

Irak nüfusu 32,5 milyon olup ve bu nüfusun % 80’inin Arap, % 17’sinin Kürt, % 3’ünün ise Türk, Keldani, Asurî gibi diğer etnik gruplardan meydana gelmektedir. IKBY’nin idari yapısı incelenirken bölgenin bugünkü siyasi sınırlarının tam ve açık şekilde ortaya konulmasındaki sıkıntı dile getirilmişti. Dolayısıyla IKBY’nin sınırları

18

içindeki nüfusun ve etnik yapının ortaya konulması için, anlaşmazlık noktaları bir kenara bırakılmış ve 2005 Irak Anayasası’nın IKBY için öngördüğü sınırlar dikkate alınmıştır. Buna göre bölge Dahok, Erbil ve Süleymaniye illerinden oluşmaktadır. Söz konusu bu bölgenin yüzölçümü yaklaşık 40.000 km² olmasına rağmen, peşmergelerin kontrolü altında olan alan, anayasada belirtilen illerin yüzölçümleri toplamının yaklaşık iki katı büyüklüğündedir (Baran, 2009:51). (Harita 1.2)

Ekonomi ve Kalkınma Bakanlığı Kürdistan Yerel Đstatistik Ofisi ve Irak Yerel Sosyo-Ekonomik Araştırması Gezici Bilgi Đletişim Sistemleri’ne göre, yıllık nüfus artış oranı 2006-2007 döneminde %3,7’e yükselmiştir. Öte yandan IKBY Sağlık Bakanlığı verilerine göre 2004-2009 döneminde nüfus artışı %4,2 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran, aynı dönemdeki %2,6 olan dünya nüfus artışından %60 daha fazladır. Gerçekleşen oranlara bakıldığında ise, 2007’de kırsal alandaki %22,4 nüfus oranına karşılık, kentsel nüfusun %77,6 olduğu görülmektedir (www.karacadag.org.tr, Erişim Tarihi: 12.07.2015).

Bölgedeki çalışan nüfus ele alındığında ise, 2009’da nüfusun %58’inin 15-64 yaş aralığındaki çalışan yaş nüfus olduğu görülmektedir. Öte yandan 2009’da ekonomik faaliyetlere katılan işgücü oranı % 41’dir. Bunun %12,9’u kadın, %69,7 erkektir.

Irak ve Kuzey Irak’la ilgili nüfus verilerine, her zaman temkinli yaklaşmak gerekmektedir. Çünkü uzun süredir sağlıklı sayımlar yapılmamaktadır. Verileri ortaya koyan batılı kaynaklar, Federe Irak Yönetimi ve IKBY; Kürtler, Türkmenler ve Arapların toplam nüfus içerisindeki oranları konusunda, siyasi amaçlarına uygun yaklaşımlar geliştirmişlerdir. Nüfus rakamlarıyla bilinçli olarak oynadıkları ve rakamları değiştirdikleri bilinmektedir. Bu çalışmanın hazırlanması sırasında da farklı kaynakların, birbirinden çok farklı nüfus rakamları iddiasında bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu durum, çalışmanın objektifliğinin sağlanması konusunda çok temkinli ve dikkatli yaklaşılmasını gerektirmiştir.

2003 yılında Kürt Bölgesel Yönetimi’ne bağlı Dahok ilinin nüfusu 1.176.000, Süleymaniye’nin 1.800.000 ve Başkent Erbil’in 1.713.461 olmak üzere IKBY’nin toplam nüfusu 4,7 milyondur. Norveç, Đrlanda ve Hırvatistan’ın nüfusu ile yaklaşık olarak aynıdır (ORSAM, 2011:7). Bölgesel Yönetimin Irak Parlamentosunda temsil

19

oranı, bugün itibariyle %17,5, Federe Irak bütçesinden aldığı pay ise % 17’dir (ORSAM, 2010a:22). Bu oranlarla günümüz 32,5 olan Irak nüfusuyla değerlendirildiğinde, Kuzey Irak Bölgesi nüfusu yaklaşık 5,5 milyona karşılık gelmektedir. Bu sayı, bölgesel yönetimin nüfusu hakkında, başka bir açıdan fikir edinilmesi için verilmiştir. Ayrıca, bölgesel yönetim sınırları içindeki nüfus da homojen bir yapıya sahip değildir, farklı kaynaklar incelendiğinde bu üç ildeki nüfusun % 90’ının Kürtlerden oluştuğu sonucuna ulaşılmaktadır.

Diğer taraftan bölgede nüfus hızlı bir şekilde artmaya devam etmektedir. Irak’ın ABD liderliğindeki ülkeler tarafından işgalinden sonra, nispeten güvenli bir yer haline gelen bölge, Irak’ın diğer şehirlerinden göç almıştır. Bölgede aşiretçilik olgusu hâlâ yaygındır. Bölgesel Yönetim ve KDP başkanı Mesut Barzani de bir aşiret lideridir. IKBY içindeki halkın büyük kısmı, Sünni Müslümanlardan oluşmaktadır. Yine bölgede kendini Kürt olarak ya da başka etnik grup içerisinde gören dini kesimlere mevcut topluluklar da bulunmaktadır. Bu konuya bir sonraki bölümde ayrıntılı olarak değinilecektir.

Kuzey Irak’taki illere, demografik özellikleri açıdan bakıldığında, Barzani’nin hâkim olduğu Behdinan bölgesinde, feodal ilişkilerin mevcut olduğu, aşiret yapılarının güçlü şekilde hissedildiği görülmektedir. Bölgenin toplam nüfusu, Barzani’nin Erbil’i işgali ile birlikte 1.900.000’e ulaşmış ve 2007 yılında Kerkük’e yapılan nüfus transferleri sonucunda ise 1.500.000’e düşmüştür (Özdağ, 2008:35-36).

Kuzey Irak’taki nüfus yapısı aileler bazında Tablo 1.1 aracılığıyla incelemek mümkündür.

20

Tablo 1.1. IKBY’de Aile Büyüklüğü Ortalamasına Göre Nüfusun Dağılımı

(2010)

Kaynak: Kurdistan Regional Government Ministry of Planning, Regional

Development Strategy for Kurdistan Region 2012-2016, s. 18

Tablo 1.1’den de görüleceği üzere aile büyüklüğü ortalaması bakımından, kırsal kesimde yer alan Dahok ili diğer illere göre daha yüksektir. Erbil’de ise, il merkezindeki nüfus oranı %50,9 ile diğerlerinden daha fazladır. Bunun nedeni ise, Erbil’in bölgenin başkenti olması nedeniyle yatırımların daha çok buraya yapılması ve şehrin Dahok ve Süleymaniye’ye oranla genişlemeye müsait bir coğrafi yapıya sahip olmasıdır.

Öte yandan, bölgedeki nüfusun iller bazında ve iş kollarına göre dağılımı Tablo 1.2’te gösterilmiştir.

21

Tablo 1.2. IKBY’de Çalışan Nüfusun Đller Bazında Ekonomik Sektörlere Göre

Dağılımı, 2007

Kaynak: Kurdistan Regional Government Ministry of Planning, Regional

Development Strategy for Kurdistan Region 2012-2016, s. 18

Tabloda da görüldüğü üzere, Süleymaniye ilinde tarım, ormancılık, balıkçılık ve avcılık sektörlerinde çalışan nüfusun oranı, diğer illere göre daha yüksektir. Taş ocağı ve madencilik alanında çalışanların oranı ise %0,8 ile yine Süleymaniye’de daha fazladır. Tekstil endüstrisinde çalışanların oranı ise %6,9 ile Erbil’de daha yüksektir. Yapı ve konut alanında ise Dahok, diğer illere göre daha yüksek oranda iş gücüne sahiptir.