Değerlerin Sosyal Düzene ve Bütünleşmeye Olan Etkisi

Değerlerin sosyal doğası ve özelliği, onların günlük hayat içerisindeki ilişkilere nüfuzu ile ortaya çıkar. Değerler bireyler arası ilişkilerde izlenilen, günlük hayattaki açıklamalar, örüntüler ve görüşler-kavramlardır. Toplum genelinde, üzerinde anlaşılan değerlerin etkisiyle caddede, büroda, hastanede, otobüste hayat, düzen içerisinde olur. Bu ilişkiler manzumesinde değerlerin ortaya çıkan önemli bir sosyal özelliği, doğasındaki, “paylaşılan” ve “ortak olarak kıymeti belirlenen” hususlar olmasıdır.235 Değerlerin ortak davranış tarzları olması, onların toplum içerisinde bir benzeşmeye yol açmasına sebep olmaktadır.236 Zira ortak değerlere sahip olan insanlar arasında, müspet ve sıkı bir ilişki gerçekleşir.237 _{Değerlerin bu özelliği}

insanların uyum ve bütünleşme içerisinde yaşamalarını sağlar.

Değerlerin en önemli sosyal özelliklerinden birisi de, kültüre ve topluma anlam ve önem kazandıran ölçütler olmasıdır. Bunun yanında Fichter’e göre değerlerin şu önemli özellikleri vardır:238 Değerler, Paylaşılırlar: Kişilerin çoğu değerler üzerinde anlaşmış ve uzlaşmışlardır. Bu doğrultuda herhangi bir bireyin yargısına göre değil ortak oluşur ve yaşanırlar. Öneme Alınırlar: Bir toplumun üyeleri müşterek değerlerin, sosyal refahın ve

235 _{Deth W- Scarbrough E.: “The Concept of Values”, The İmapact of Values, Oxford-1995, sh.34} 236 _{Dikici, Abdullah; “Gelenklerin Toplumdaki Yeri ve Önemi”, C.11, S.2, Elazığ-2001, sh.253}

237 _{Tönnies, Ferdinand; “Gemeinsachhaft ve Gesellschaft”,( Çev. A. Aydoğan), Şehir ve Cemiyet, İstanbul-} 2000, sh.204-205

sosyal ihtiyaçların karşılamasında etkili olduğunu düşünür ciddiye alırlar. Coşkularla Doludur: İnsanlar yüce olarak kabul ettiği değerler uğruna özveride bulunur, dövüşür ve hatta ölürler. Soyutlanabilirler: Kişiler arası oydaşma ve uzlaşma gerektirdiği için kavram olarak soyutlanabilirler.

Simpson’a göre ise sosyal ilişkiler dünyası içerisinde değerler genel olarak şu özelliklere sahiptir:239

Arttırma-Tatmin ve Mahrumiyet; İnsanlar bazı durumlarda gücünü ortaya koyabilir

veya bazı durumlarda elde etmek istediğine karşı çaresiz ve ondan mahrum kalabilir. Bu durum değer kategorileriyle ihtiyaçları karşılama durumunu anlamak ve özel değer bölgelerinin teşhisi için imkân tanır.

Temel ve Alan Özelliği; Örneğin zenginlik temel bir değer ise zenginlikten elde edilen

gelirin harcanış yolları (eğitime yardım, futbol bileti alama, özel hobileri gerçekleştirme) birer alan özelliği ifade eden değerlerdir.

Hayatın Dengelenmesi; Bu durum değerlerde bir hiyerarşinin oluşması, düzene ve dengeye girmesi ile alakalıdır. Yani değerler sisteminin oluşmasıdır. Bu sistem birey için dengelidir; karışık değildir, ama süreklidir, dinamiktir ve görecelidir.

Demokratik Amaç; Demokrasi, sorumluluğun ve gücün paylaşılmasıdır. Hiç kimse

kapalı bir adadaki bir yerde yaşamamaktadır. Demokratik bir toplum bütün insan değerlerinin paylaşılmasına duyarlıdır ve bu duyarlılık değerler sürecinin temel özelliğidir. Değerler, esasında özgürlük alanlarıdır. Özgürlük olmadıkça değerlerden, kendisine yönelen bir değer olmadıkça da özgürlükten bahsetmek mümkün değildir.240

Şekillendirme ve Paylaşma; Değerler şekillendirilir ve paylaşılırlar. Bu durum sürekli dönüşüm içerisindedir, statik değildir.

Değerler aranan şeyin kendisi olmamakla birlikte, aranılan şeyi önemli yapan onlara giden yolları işaret eden ve önemli kılan ölçütlerdir. Değerlerin sosyal ilişkilerdeki sonuçları onların şu işlevlerini bize göstermektedir;241 Değerler kişilerin ve birlikteliklerin sosyal öneminin yargılanmasında hazır birer araç olarak kullanılırlar. Böylelikle tabakalaşma sistemini mümkün kılarlar. Bireyin, çevresindekilerinin gözünde nerede olduğunu bilmesine yardım ederler. Yine toplum içerisindeki ideal düşünme ve davranma yolları, değerler tarafından işaret edilir. Değerler, toplum içerisinde kabul edilen davranışın adeta şemasını

239 _{Simpson, Bert K.; Becoming Aware of Values, California, 1973, sh.31-47}

240 _{Gürsoy, Kenan; “Özgürlük Tek Başına Değer Olabilir Mi?” Bilgi ve Değer, (Editör:Ş. Yalçın), Ankara-} 2002, sh.212

241 _{Fichter, Joseph: A.g.e., sh. 150, Deth W- Scarbrough E.: A.g.m., sh.47, Silah, Mehmet; Sosyal Psikoloji,} sh.330-331, Atay, Salim; “Türk Yönetici Adaylarının, Siyasal ve Dinî Tercihleri İle Yaşam Değerleri

çizerek, bireylerin nasıl davranması gerektiğini ortaya koyar, sosyal rollerin seçilmesinde ve gerçekleşmesinde bireye rehberlik eder. Bireylerde ilgi ve cesaret duygusu yaratarak, çeşitli rollerin ve beklentilerinin bir takım değerli hedefler doğrultusunda işlemekte olduğunu kavrar. Değerler sosyal kontrol ve baskının araçlarıdır. Kişileri kültürün belirlediği normlara uymaya yöneltir, doğru şeyleri yapmaya yönlendirirken, yanlış şeyleri işaret ederek onları yapmaktan insanı men eder. Böylelikle sosyal kuralların ve normların sınırlarını açıklar ve gösterir. Aynı zamanda değerler, dayanışma araçları olarak da işlev görürler. Kişiler ortak değerleri paylaşan kişilere doğru yaklaşma eğilimi içerisine girerler. Ortak değerler sosyal dayanışmayı doğuran ve sürekli kılan en önemli faktörlerden birisidir.

Değerler bu özellikleri dolayısıyla toplum içerisinde armoni ve güvenlik gibi iki esas hususla bağlantılıdır. Değerlerin güvenlik boyutu, kurumsal yapı içerisinde, bireylerin davranışları için gerekli normları ve rehberleri olarak kolaylık ve rahatlık sağlamasıdır. Armoni ve düzen boyutu ise diğerlerinin özgürlüğüne duyulan saygı çerçevesinde yerleşen bir inançtır.242

Ancak işlevsel olarak değerler, sosyal yapı içerisinde düzene, güvenliğe, bütünleşmeye ve dayanışmaya yol açtığı gibi, -Değer Çatışmaları isimli başlık altında izah ettiğimiz üzere- çözülme ve çatışma gibi bütünleşme problemlerine de yol açabilir.243 Merton’a göre bir grup işlevsel olan değerler, başka grup veya toplum için bozuk işleve sahip olabilir. Örneğin dinî değerler, toplumun kurulmasında, bütünlüğünde ve uyumunda önemli bir öğedir. Fakat Merton’a göre, dinî değerler bazı zamanlarda çatışmaların kaynağıdır. Bu konuya Merton Belfast kasabasında Katoliklerle Protestanların çatışmasını örnek olarak verir.244 Yine demokratik çoğulcu toplum içerisinde, siyasî değerleri bir birlerine uymayan örgüt, grup ve derneklerin çatıştığı, liberalizmin gözde değeri çıkarın kesiştiği noktada, pek çok şirketin yıkıcı bir rekabete giriştiği gayet açık olarak görülmektedir.