Değer Değişmelerinin Bireysel ve Sosyal Sebepleri

Genel olarak değer değişmesinde iki boyut gözükmektedir. Bunlardan ilki bireysel ikincisi toplumsal boyuttur. Bireysel boyuttaki değer değişmelerine, bireyi saran sosyal çevrenin dışında, bireyin sosyal ve kişilik gelişimi, burada iz bırakan özel hadiseler (ölüm- ayrılık-kaza...vb.), bireyin sistem içerisinde sahip olduğu statü-rol ve maddi vasıtalar ve bunlardaki değişmeler etki eder. Bireyi kuşatan bu faktörlerde meydana gelen değişmeler, onun değerlerinde de bir değişmenin meydana gelmesine sebep olacaktır.

Değer değişmeleri, her şeyden önce bireylerin davranışlarında bir değişmeye sebep olur. Çünkü değerler, insan psikolojisinde merkezi bir konumda yer alırlar. Değerlerin bu merkezi konumları, bünyelerinde meydana gelebilecek her hangi bir değişikliğin tutumlara ve davranışlara da yansımasına sebep olacaktır. Değerlerdeki değişmelerde, beğenilen arzu edilen düşüncenin doğasının idrakindeki değişiklikler, insanlar arası ilişkilerde karşılaşılan tutumlar ve edinilen tecrübeler, toplumsal yapılarda bütünlüğün kaybolması ve gevşemesi, farklı fikirlerin ve söylevlerin etkisi söz konusudur.

Bireyin bilgi düzeyinde meydana gelen her hangi bir değişme, değerlerinde de bir değişmeye sebebiyet vermektedir.221 Zira değerlerin oluşmasına temel teşkil eden inançların

220 _{Ünal, Cavit; Genel Tutumların veya Değerlerin Psikolojisi Üzerine Bir Araştırma, Ankara-1981, sh.4} 221 _{Hartmann, Heinz; Ben Psikolojisi ve Uyum Sorunu, (Çev.:B. Büyükkal), İst.-2004, sh.85}

dayandığı bilgilerin değişimi, değerlerde de bir değişmeye yol açar. Bilgi değişikliği ile bireyde, önceki şartlara yönelik bilgiler ile yeni şartlara ait bilgilerin bulunması bilişsel bir dengesizlik doğurur. Bu dengesizlik aykırı davranışın terk edilmesine veya davranış ile uyumlu yeni değer ve tutumların benimsenmesine kadar sürer.222 Bu noktada bireyin geliştirmiş olduğu tutum ve değerler, önceki değerlerinden oldukça farklıdır. Bireyin değer objesine yönelik bilgilerinde meydana gelen herhangi bir değişme, o değerin bireyi etkileyen potansiyel enerjisinde ve niteliğinde de bir değişmeye sebebiyet verecektir. Daha önce değerli olarak kabul ettiğimiz A şahsı hakkındaki olumlu veya olumsuz bir bilgi, alışkanlık olarak kullandığımız değer objesine yönelik faydalı veya zararlı bir bilgiye ulaşmamız, bunlar hakkındaki değerlerimizde de bir değişmeye sebep olacaktır.

Tablo 7: Öğrenim Düzeylerine Göre İdeal Alınan Yüksek Değerler

4 10 3 1 19 2 39 10,3% 25,6% 7,7% 2,6% 48,7% 5,1% 100,0% 7,5% 7,0% 7,5% 7,7% 5,8% 10,0% 4,9% ,5% 1,2% ,4% ,1% 2,4% ,2% 4,9% 10 1 8 1 20 50,0% 5,0% 40,0% 5,0% 100,0% 7,0% 2,5% 2,5% ,5% 2,5% 1,2% ,1% 1,0% ,1% 2,5% 16 54 1 10 1 100 20 2 204 7,8% 26,5% ,5% 4,9% ,5% 49,0% 9,8% 1,0% 100,0% 30,2% 37,8% 6,7% 25,0% 7,7% 30,7% 10,3% 10,0% 25,4% 2,0% 6,7% ,1% 1,2% ,1% 12,4% 2,5% ,2% 25,4% 4 21 1 4 42 31 1 104 3,8% 20,2% 1,0% 3,8% 40,4% 29,8% 1,0% 100,0% 7,5% 14,7% 6,7% 10,0% 12,9% 16,0% 5,0% 12,9% ,5% 2,6% ,1% ,5% 5,2% 3,9% ,1% 12,9% 23 28 4 6 6 100 81 9 257 8,9% 10,9% 1,6% 2,3% 2,3% 38,9% 31,5% 3,5% 100,0% 43,4% 19,6% 26,7% 15,0% 46,2% 30,7% 41,8% 45,0% 32,0% 2,9% 3,5% ,5% ,7% ,7% 12,4% 10,1% 1,1% 32,0% 6 20 9 16 5 57 61 6 180 3,3% 11,1% 5,0% 8,9% 2,8% 31,7% 33,9% 3,3% 100,0% 11,3% 14,0% 60,0% 40,0% 38,5% 17,5% 31,4% 30,0% 22,4% ,7% 2,5% 1,1% 2,0% ,6% 7,1% 7,6% ,7% 22,4% 53 143 15 40 13 326 194 20 804 6,6% 17,8% 1,9% 5,0% 1,6% 40,5% 24,1% 2,5% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 6,6% 17,8% 1,9% 5,0% 1,6% 40,5% 24,1% 2,5% 100,0%

Okur yazar Değil

Okur-Yazar okul bitirmemiş

İlkokul

Orta ve dengi okul

Lise ve dengi okul

Yüksek okul/Fakülte Toplam Zengin Olmak Mükemmel bir mümin olmak Büyük bir ressam veya sanatçı olmak Alim-Bilim adamı olmak

İyi bir siyasi lider olmak Ahlaklı biri olmak Girişken ve sosyal biri olmak Kişilikli ve özgür olmak Size göre idealinizdeki en yüksek değer nedir?

Toplam

P<0,000 df=35

X²=129,640 df: 35, P<0,01

Kişilerin öğrenim düzeylerindeki bir artışa paralel olarak, bilgi düzeylerinde de bir artma söz konusu olur. Bu açıdan öğrenim düzeyinde meydana gelebilecek herhangi bir değişme, değerlerde de bir değişmeye sebep olacaktır. Öğrenim düzeyi açısından araştırma yaptığımız örneklemin değerlerine bakıldığında, değerlerin önem düzeyinde ve sırasında bazı farklılaşmaların olduğu görülmektedir. Örneklem içerisinde katılımcıların öğrenim düzeyleri arttıkça, ahlâk ve din ile ilgili değerlerin önem düzeyinde bir azalma görülürken, estetik,

bilimsel ve sosyallik değerlerinde bir artma söz konusudur. Bu duruma değerler hiyerarşisinde, katılımcıların birinci sıraya koydukları değerler açısında bakıldığında, belirttiğimiz sonuçlarla uygunluk içerdiği görülmüştür.

Bilgi artışına paralel olarak, değerlerin önem düzeyinde de bir artma olması beklenirken, öğrenim düzeyi arttıkça bazı değerlerin önem düzeyindeki azaldığı görülmüştür. Bu durum, esasında değerlerin doğası gereğidir. Zira değerlerin bilgi ve inanç olmak üzere iki önemli yönü bulunmaktadır. Her değer sahasında bunların düzeyleri farklılaşmaktadır. Örneğin dinî ve ahlâkî değerlerde inanç payı yüksek, bilgi payı düşüktür. Teknik değerlerde ise bilgi payı yüksek, inanç payı düşüktür. Öğrenim düzeyi arttıkça bilgisel donanımını arttıran insanlar, bu değerleri diğer kişilere göre daha önemli bulabilmektedirler.

Tablo 8: Öğrenim Durumlarına Göre Değerlerin Değişmesine Yönelik Geliştirilen Tutum

1 12 26 39 2,6% 30,8% 66,7% 100,0% 3,1% 2,6% 8,2% 4,9% ,1% 1,5% 3,2% 4,9% 3 6 11 20 15,0% 30,0% 55,0% 100,0% 9,4% 1,3% 3,5% 2,5% ,4% ,7% 1,4% 2,5% 10 87 107 204 4,9% 42,6% 52,5% 100,0% 31,3% 19,1% 33,9% 25,4% 1,2% 10,8% 13,3% 25,4% 7 52 45 104 6,7% 50,0% 43,3% 100,0% 21,9% 11,4% 14,2% 12,9% ,9% 6,5% 5,6% 12,9% 6 154 97 257 2,3% 59,9% 37,7% 100,0% 18,8% 33,8% 30,7% 32,0% ,7% 19,2% 12,1% 32,0% 5 145 30 180 2,8% 80,6% 16,7% 100,0% 15,6% 31,8% 9,5% 22,4% ,6% 18,0% 3,7% 22,4% 32 456 316 804 4,0% 56,7% 39,3% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 4,0% 56,7% 39,3% 100,0%

Okur yazar değil

Okur-Yazar okul bitirmemiş

İlkokul

Orta ve dengi Okul

Lise ve dengi okul

Yüksek okul/Fakülte Öğrenim Durumunuz? Toplam Önemli değil önemli olan günü yaşamaktır Faydalı olacağını düşündüğüm değerleri kabul eder eskisiy Asla değerlerimi değiştirmem Değerlerinizin değişmesi hakkında ne

düşünüyorsunuz?

Toplam

X²=86.407, df:10, P<0,01

Diğer taraftan Tablo 8’de görüldüğü üzere bireyin bilgi seviyesine göre, değerlerinin değişmesi hakkındaki kişisel tutumu da farklılaşmaktadır. Birey, eğitim ve bilgi düzeyindeki

artış ile birlikte değerlerinin değişmesine hoşgörülü bakmakta iken, eğitim seviyesi düştüğü zaman değerlerindeki değişmeyi hoş karşılamamakta ve kabul etmemektedir. Örneklemimizde çıkan sonuçlar bunu doğrulamaktadır. Zira Tablo 8’de de açıkça görüldüğü gibi eğitim seviyesi azaldıkça asla değerlerimi değiştirmem diyenlerin sayısı artmakta, eğitim seviyesi yükseldikçe asla değerlerimi değiştirmem diyenlerin sayısı azalmaktadır.

Değer değişmesi, o değere yönelik bireyin beslediği ilginin veya bağladığı duygusal enerjideki değişmeler ile de gerçekleşebilir. Bireyin ilgileri ve duyguları, değerin varlığına ve önem derecesine etki etmektedir. Diğer bir ifade ile değere yönelik heyecanların azalması halinde değerler değişebilir. Değer objesine yönelik heyecan ve ilgilerin azalması ile değerin önem düzeyinde ve davranışa tesir etme gücünde de bir değişme yaşanacaktır. Dolayısıyla değerler, bireyin zihniyet dünyasında önemli oldukları ve bireye duygusal bir sunum yapabildikleri oranda kalıcıdırlar.