II. DÜNYA SAVAŞI SONRASI ARAYIŞLAR:
3.9. Antarktika Türk Bilim Seferleri ve Türk Üssü
Antarktika’ya Türk bilim seferi düzenlenmesi öncesinde Atok Karaali, Umran İnan, Serap Tilav gibi Türk bilim insanları kişisel gayretleriyle başka ülkelerin ekiplerine dahil olarak Antarktika’ya bilimsel araştırma amaçlı gitmişler ve araştırma sonuçlarını yayınlamışlardır406. Bu çalışma ve yayınları nedeniyle aldıkları ödüllerin
yanı sıra simgesel olarak bu kişilerin Antarktika’da belirli yerlere adları verilmiştir. Bu kendileri için büyük bir övünç ve diğer araştırmacılar için de çok önemli bir cesaret kaynağı olmalıdır.
Antarktika’ya bu güne kadar 4 adet Türk bilim seferi düzenlenmiştir. Bunlardan 2016 yılında gerçekleştirilen ilk sefer Ulusal Bilim Programı’nın hazırlık çalışmaları başlamadan önce gerçekleşmiştir. Adı ‘Türk Antarktik Araştırma Seferi’dir. Ulusal Bilim Programı’ndan sonra, seferlere Ulusal Antarktik Bilim Seferi, İngilizce kısaltmasıyla TAE (Turkish Antarctic Expedition) adı verilmeye başlanmıştır. Son seferin numarası 3 olduğundan ilk bakışta toplam üç sefer gerçekleştirilmiş zannedilebilmektedir.
29 Mart 2016 tarihinde başlayan ilk Antarktika Türk bilim seferinde, Ukrayna - Türkiye işbirliği çerçevesinde, Ukrayna Ulusal Antarktik Bilim Merkezi, POLREC ve TÜDAV müşterek organizasyonuyla, İstanbul Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Kocaeli Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi ve TÜBİTAK’ı temsilen farklı disiplinlerden 13407 Türk bilimcisinin iştirakiyle “Türk Antarktik Araştırma
Seferi” adıyla Kıta’ya gitmişler ve 50 millik bir alanda 15 gün çalışmışlardır408. Bu
ilk sefer projesinin mimarları Ekip lideri TÜDAV başkanı Bayram Öztürk, lider yardımcısı POLREC Müdürü Burcu Özsoy ve Halim Ergül’dür. İçerisinde laboratuvarlar da bulunan Ushuaia adlı Komor Adaları bandıralı araştırma - buzkıran gemisiyle yapılan409 bu seferde karada kamp kurulmamıştır. Önceden belirlenmiş bir
rotadaki istasyonlardan örnek almak ve gözlem yapmak için gemiden botlarla karaya
406 Yayın listesi için bkz: http://www.polarresearch.center/projeler/ 407 http://www.polarresearch.center/bilim-seferleri/taas-2016/ (21.04.2019)
408 “Ulusal Kutup Bilim Programı” (2018-2022), s. 8; TÜDAV duyurusu 14. Mart 2016,
http://tudav.org/calismalar/turk-antarktik-bilim-programi/seferler/turkiyenin-antarktika-arastirma- seferi/
409 “Türk Bilim İnsanlarından Antarktika Çıkartması”, Haber, http://www.polarresearch.center/turk-
hareket edilip hedef çalışmalar yapıldıktan sonra gemiye dönülmüştür410. Kıta’nın 50
millik alanına yönelik yaklaşık 3 hafta süren seferde iklim değişikliği, buzullar, yabancı türler, kirlilik, denizel biyolojik çeşitlilik, koruma alanları, deniz memelileri ve botanik konularında araştırmalar yapılmıştır411.
2017 yılında I. Ulusal Antarktik Bilim Seferi(TAE-1) adıyla 26 Şubat 4 Nisan arasında 38 gün süren ikinci bilim seferi POLREC organizasyonunda gerçekleşmiştir. Sefer için İTÜ, Gazi Üniversitesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi ve Hitit Üniversitesi’nden oluşturulan 9 kişilik ekipte412 özellikle denizcilik, lojistik ve
topoğrafya uzmanlıklarına ağırlık verilmiştir. Kurulması tasarlanan üssün hazırlıkları arasında, harita çıkartılması önemli bir aşamaydı. Nitekim bu seferdeki çalışmalarla Antarktika Yarımadası’nın batı kıyılarında 68. Güney Enlemine kadar olan bölgede 2 milyon metrekarelik bir alan haritalandırılmıştır413. Antarktika Yarımadası’nın batı
kıyılarının seçilmesinde lojistiğin daha kolay olması, iklimin daha yumuşak olması ve dolayısıyla daha güvenli olması etkenleri belirleyici olmuştur414. Toplamda 4000
kilometre yol kat edilmiş, 17 topoğrafik kara ölçümü, 38 alanda bilimsel gözlem yapılmış; 45 noktadan numune alınmak suretiyle toplamda 2 milyon metrekarelik bir alanda incelemeler yapılmıştır415. Çalışmalar, bir üs kurulmasına hazırlık amacıyla
özellikle coğrafi bilgi sistemleri, denizcilik meteorolojisi, deniz bilimleri, canlı bilimleri ve yer bilimleri alanlarıda gerçekleşmiş ve deniz buzullarında gözlemler yapılmıştır. Sonuç olarak, kurulması düşünülen Türk bilim üssünün Antarktika Yarımadası’nın batı kıyısında 680 güney enleminin kuzeyinde konuşlandırılması
410 Ersan Başar, “Antarktika’da Geçici Kampta Yaşam ve Bilimsel Çalışma: Tae-Iı Seferi”, II. Kutup
Bilimleri Çalıştayı Özet Kitabı, s.72
411 “Antarktika Yolculuğu Esas Şimdi Başladı!”, Haber, http://www.polarresearch.center/antarktika-
yolculugu-esas-simdi-basladi/ (23.04.2019)
412 İlknur İnam, Eda Ünal, Mesut Kocak, “Türkiye Antarktika Bilimsel Seferleri”, Anahtar (Türkiye
Cumhuriyeti Sanayi Bakanlığı Dergisi), Ekim 2018, Sayı: 358 http://anahtar.sanayi.gov.tr/tr/news/turkiye-antarktika-bilimsel-seferleri/9738 21.04.2019
413 Haber Türk, Teke Tek Özel, Antarktika, POLREC Müdürü Burcu Özsoy’un konuşması, 8 Mayıs
2017, https://www.haberturk.com/tv/programlar/video/teke-tek-ozel-7-mayis-1bolum/267255 (24.04.2019)
414 İlknur İnam, Eda Ünal, Mesut Kocak, “a.g.e”
415 “Türkiye Kutup Araştırmaları (Antarktika Bilim Heyeti Yurda Döndü)”,
halinde yaz sezonunda daha fazla süreyle kullanım imkânı vereceği tespit edilmiştir416.
Üçüncü Antarktika Türk bilim seferi Ulusal Antarktik Bilim Seferi II (TAE II) adıyla 7 Mart – 24 Nisan 2018 tarih aralığında gerçekleştirildi. Bu seferin amaçları, bir önceki seferde başlatılan üs kurma fizibilite çalışmalarının tamamlanması ve yapılan proje çağrısına gelen başvurular arasından Bilimsel Değerlendirme Komisyonu tarafından saptanan 15 projenin uygulanması amacıyla araştırma yapılmasıdır417. Bu projelerin uluslararası tanıtımının sağlanması için bu
kez Antarktika Atlaşması Sekreteryası’na projeler önceden bildirilmiştir. Bu kez katılımcı sayısı ve temsil edilen üniversite sayısı arttırılmıştır: Sekiz Üniversite’nin yanı sıra Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, TÜBİTAK ve TRT’den toplam 28 katılımcı ile sefer gerçekleştirilmiştir. Seferde kullanılan iki gemi de Şili’ye aittir. Bu sefer ilk defa kara ve deniz olmak üzere iki etaplı planlanmış ve yürütülmüştür. Robert Adası’nda konuşlu, Şili’ye ait Risopatron Üssü’nün yanında çadırlar kurularak ilk kara kampı oluşturulmuştur. Ekipten seçilen 10 kişi kara kampında çalışmıştır. Yirmi altı gün süren bu çalışmanın 10 günü hazırlık için geri kalanı ise bilimsel araştırma için kullanılmıştır. Bu kampta yer bilimleri, fiziki bilimler ve canlı bilimleri alanlarında toplam 6 proje tamamlanmıştır. Deniz etabı ise ekibin geri kalanı tarafından 36 günde tamamlanmış, toplamda 5000 km kat edilmiştir. Bu etapta kurulması planlanan üssün fizibilite çalışmaları yanında yer bilimleri, toksikoloji, buzul bilimi, iklim ve fiziki bilimler olmak üzere 9 bilimsel proje tamamlanmıştır. Deniz etabında Rusya, Ukrayna, Güney Kore ve Çin’in bölgedeki üsleri de ziyaret edilerek gözlem yapılmıştır418. Kurulacak Türk üssü için alternatif 4 farklı yer tespiti
yapılmıştır419. Araştırmalarla ilgili malzemeler, ölçümler, numuneler ve fizibilite
416 İlknur İnam, Eda Ünal, Mesut Kocak, “Türkiye Antarktika Bilim Seferleri”, Anahtar (Türkiye
Cumhuriyeti Sanayi Bakanlığı Dergisi),Ekim 2018, Sayı: 358
417 Desteklenen projelerin listesi ve ilgili oldukları üniversiteler için bkz. Ulusal Kutup Bilim
Programı 1. İzleme ve Değerlendirme Raporu (Ocak-Haziran 2018), s. 2
418 Ulusal Kutup Bilim Programı 1. İzleme ve Değerlendirme Raporu (Ocak-Haziran 2018), s. 11 - 12 419 Bu yerlerin adları ve koordinatları için bkz. “a.g.e.” s.12
çalışmaları için yaklaşık 46 tonluk kargonun lojistiği sağlanmış420, kesin yer
tespitinin yapılabilmesi için gerekli tüm veri sağlanmıştır421.
Dördüncü Antarktika Türk bilim seferi hazırlıkları 1 Mart 2018 tarihinde POLREC tarafından açık proje çağrısıyla başladı. Toplam 34 proje başvurusu yapıldı. Bu projelerde 48 kurumdan 154 araştırmacı yer alıyordu. Ulusal Kutup Bilim Programı ana araştıma alanları bakımından, 16 proje canlı bilimlerinde, 11 proje yer bilimlerinde, 4 proje fizik bilimlerinde, 1 proje sosyal ve beşeri bilimlerde ve 2 proje de lojistik alanında değerlendirmeye tabi tutuldu. Araştırma gemisi temini için Şili’li yetkililer ile temasa geçildi ve iki toplantı yapıldı. Dördüncü ve beşinci seferler(TAE-III, TAE-IV) için POLREC tarafından hazırlanan bütçeler Sanayi Bakanlığı’na sunuldu422.
Dördüncü Türk bilim seferi, Ulusal Antarktik Bilim Seferi III (TAE-III) adıyla 4 Şubat 2019 tarihinde POLREC Müdürü Burcu Özsoy liderliğinde 17 kişilik bir ekibin yola çıkmasıyla başlamıştır. Bu sefer 40 gün olarak planlanmıştır. Ana araştırma konuları ise doğa bilimleri ve iklim değişikliği olarak tanımlanmıştır423. Bu
seferde Sahil Güvenlik Akademisi’nden (SGA) de araştırmacı katılımı sağlanmıştır. SGA’dan katılan binbaşı rütbesindeki araştırmacı özelikle üs kurulması faaliyetlerine katkı sağlamıştır424.
Dördüncü sefer (TAE-III), esas olarak Antarktika’da bir Türk üssü kurulmasına yönelikti. Daha önceki iki seferde tamamlanan fizibilite çalışmalarının sonucu olarak Horseshoe Adası seçildi. Antarktika Antlaşması Sekreteryası’na, kurulacak üsse ilişkin ÇED raporu önceden gönderildi. Türkiye’den 14.000 km uzakta, Antarktika Yarımadası’nın batı kıyısında yer alan bu adaya toplam ağırlığı yaklaşık 6 ton olan 3
420 Lojistik destek Belçika’dan sağlanmıştır. 1200 kilo örnek kuru kargo; 500 kg lık soğuk örnek,
soğuk kargoyla havadan; geri kalan malzemeler ise konteyner taşımacılığıyla denizden getirilmiştir. Ulusal Kutup Bilim Programı 1. İzleme ve Değerlendirme Raporu (Ocak - Haziran 2018), s. 21, 22
421 İlknur İnam, Eda Ünal, Mesut Kocak, “Türkiye Antarktika Bilimsel Seferleri”, Anahtar (Türkiye
Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Dergisi), Ekim 2018, Sayı: 358; Ulusal Kutup Bilim Programı 1. İzleme ve Değerlendirme Raporu (Ocak-Haziran 2018), s. 12
422 Ulusal Kutup Bilim Programı 1. İzleme ve Değerlendirme Raporu (Ocak-Haziran 2018), s. 23 423 http://www.bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/3-ulusal-antarktika-bilim-seferine-katilan-turk-ekibi-
yola-cikti (21.04.2019)
424 “3. Ulusal Antarktika Bilim Seferi Heyeti Antarktika’ya uğurlandı.” Haber,
modüler klübe, zorlu hava koşullarına rağmen, mavna, motorlu bot gibi deniz
araçları ve helikopter yardımıyla taşındı. Taşımadan sonra bir haftalık gayretli çalışmalar neticesinde üç yıl süreyle sadece yaz sezonunda hizmet verecek olan ‘geçici kampın’ inşası tamamlandı425.
Yanda 3 yıl kullanılmak üzere kurulan geçici kampın fotoğrafı yer almaktadır. Bu geçici yapıların enerji ve haberleşme sisteminin, ısıtma sisteminin, kullanma suyu ve atık su sisteminin ve katı atık yakma sisteminin henüz bulunmadığı anlaşılmaktadır. Tesis geçici bir kamp niteliğindedir. Ekip lideri Özsoy da NTV’ye verdiği demeçte üs kavramından ziyade ‘bilim kampı’ kavramını kullanmıştır426. Üç modüler konteyner klübeden
oluşmaktadır. Üç sezon boyunca her sezonda 30 gün kullanılacaktır. Atıkların klübelerin içerisinde depolanması ve geri götürülmesi planlanmıştır.427
Bu geçici kamp kullanılarak bölgede meteorolojik, jeolojik, buz bilimsel ve deniz bilimsel araştırmalar yapılması planlanmaktadır. İlk sezon olan 2018-2019 sezonunda bölgeye iki adet güneş enerjisiyle çalışacak otomatik meteorolojik gözlem istasyonu (AWOS) kurulması planlanmış olmakla birlikte428 bunların kurulduğuna
ilişkin bilgi bulunmamaktadır.
Kampın kuruluş çalışmaları tamamlandıktan sonra Gazintep Büyükşehir Belediyesi ve Tuzla Belediyesi tarafından düzenlenmiş olan Antarktika konulu resim yarışmasında dereceye giren çocukların resimleri sergilenmiş ve çekilen fotoğraflar
Yüksekliği 8 metreye varan dalgalar, hızı yer yer 126 km’ye varan rüzgâr ve (-) 100 nin altında
sıcaklık.
425 Dilara Zengin, “Antarktika'da Türk Bilimsel Araştırma Kampı kuruldu.”, Haber, Anadolu Ajansı,
25. 02. 2019
426 Bkz. https://www.youtube.com/watch?v=MJi-bTnf6nI
427 Initial Envıronmental Evaluation for Temporary Camp on Horseshoe Island in Antarctıca, s. 3 428 Initial Envıronmental Evaluation for Temporary Camp on Horseshoe Island in Antarctıca, s. 2
çocuklara ulaştırılmıştır429. Böylece farkındalık yaratmak açısından popüler bir işe de
imza atılmıştır.
Sadece yaz sezonunda hizmet vermek üzere, üç yıl için geçici de kurulmuş olsa, bu kamp Türkiye’nin Antarktika Antlaşması Danışman Ülkeleri arasına katılabilmesi bakımından önemli bir aşamanın başarılması anlamına gelmektedir. Çalışmalar devam edeceğine ve Ulusal Kurup Bilim Programı’na göre her yıl bir bilim seferi POLREC tarafında organize edileceğine göre kalıcı bir üssün kurulması da mümkündür. Kalıcı bir teknik ve finansal altyapı oluşturulması şarttır.