Antarktika’da Üsler

Bilindiği gibi, Antarktika Antlaşması’na taraf olan ülkeler iki gruba ayrılmaktaydı: Danışman Ülkeler (Consultative Parties) ve Gözlemci Ülkeler (Non- Consultative Parties). Danışman Ülkeler aynı zamanda Kıta’da üssü bulunan ülkelerdir. Bu üsslerden bir kısmı atıl ya da kapalı olabilir. Gözlemci Ülkeler ise kıtada üssü bulunanlar ve bulunmayanlar olmak üzere iki gruba ayrılabilir. Çünkü Danışman Ülke sıfatı kazanabilmek için başka devletlerin üsslerinde ya da kendi üssünde önemli bilimsel araştırmalar, raporlar ve akademik yayınlar ortaya çıkartarak Danışman Ülkeler Toplantısında (ATCM) alınacak kararla bu statüye kabul edilmek gerekmektedir. Danışman ülkeleri coğrafi konumlarına göre gruplandıracak olursak: Amerika Kıtası’ndan, ABD, Uruguay, Peru, Ekvador, Şili, Brezilya, Arjantin; Avrupa’dan, Ukrayna, İsveç, İspanya, Polonya, Norveç, Hollanda, İtalya, Almanya, Fransa, Finlandiya, Çek Cumhuriyeti, Bulgaristan ve Belçika; Asya’dan, Rusya Federasyonu, Güney Kore, Japonya, Hindistan ve Çin;

Afrika’dan sadece Güney Afrika Cumhuriyeti; Commonwealth ülkelerinden

Birleşik Krallık, Avustralya ve Yeni Zelanda olmak üzere toplam 29 ülke yer almaktadır. Gözlemci Ülkeler grubunda ise 25 ülke yer almaktadır440_{. Belirtmek}

gerekir ki Pakistan daha 90’lı yıllarda bilim programını oluşturmuş, gözlemci (danışman olmayan) statüsünde Antlaşmaya taraf olmuş ve Kıta’da yazlık bir üs de

439 _{“Fınancial Regulations for the Secretariat of the Antarctic Treaty”, mad. 2 – 5} 440 _{Bkz.https://www.ats.aq/devAS/ats_parties.aspx?lang=e. (24.05.2019)}

kurmuş olmasına karşın Antarktika Antlaşması Sekretaryası kayıtlarında Pakistan tesislerine ilişkin bir çevresel etki veya denetim raporu bulunmamaktadır.

Antarktika’da 32 ülkenin 98 adet istasyonu bulunmaktadır. Ancak bunların hepsi üs niteliğinde değildir. Bir kısmı otomatik gözlem istasyonudur; buralarda altyapılı bir barınak ve destekleyici unsurlar yer almaz; belki bir yazlık kamp unsuru olabilir. Şimdiye kadar denetlenmiş toplam 77 üs bulunmaktadır. O halde üs niteliği bulunan tesis sayısının toplamda 77 civarında olduğu söylenebilir. Bunlardan da yaklaşık 20 tanesinin kapalı olduğu anlaşılmaktadır. Yani aktif üs sayısının 57 civarında olduğu söylenebilir. Ülkelere göre istasyon sayıları aşağıda tablo halinde verilmiştir441_.

Ülkelere Göre Antarktika'da İstasyonlar

Niteliğine Göre

Ülke Adı Sezonluk Sürekli Toplam Kapalı

Arjantin 7 6 13 Almanya 3 4 7 3 Amerika 4 4 1 Avustralya 3 3 Belarus 1 1 Belçika 1 1 Brezilya 1 1 Bulgaristan 1 1 Çek Cumhuriyeti 2 2 1 Çin 1 2 3 Ekvador 1 1 Finlandiya 1 1 Fransa 1 1 2 Fransa-İtalya 1 1 Güney Afrika 2 3 5 3

441 _{Sayılar, ikincil kaynaklarda farklı verilmekte olduğu için ve bu kaynakların bir kısmı güncel}

sayılamayacağı için, Antarktika Antlaşması Sekretaryası’nın internet sitesinde (https://www.ats.aq/devAS/ats_governance_listinspections.aspx) ve

(https://www.ats.aq/devAS/ats_governance_listinspections.aspx) sayfalarındaki, tesis listesi (list of facility) ve denetim listesi (list of inspection) sekmelerinden sayılarak tespit edilmiş; kayıtlarda olmayan iki ülke tarafımızdan eklenmiştir.

Güney Kore 2 2 Hindistan 2 2 İngiltere 3 3 6 3 İspanya 2 2 İsveç 1 1 1 İtalya 1 1 Japonya 3 1 4 3 Norveç 1 1 Pakistan 1 1 Peru 1 1 Polonya 1 1 Rusya Federasyonu 5 7 12 6 Şili 7 6 13 3 Türkiye _{1 1} Ukrayna 1 1 Uruguay 1 1 2 Yeni Zelanda 1 1

Aşağıda Antarktika Antlaşması Sekretaryası’nin internet sitesinden alınmış bir harita yer almaktadır. Bu haritada üslerin kümelendikleri bölgeler gösterilmektedir. Ayrıca renkli noktalar kullanılarak denetimi güncel olan ve olmayan üslerin konumları da gösterilmektedir. Üslerin büyük çoğunluğunun yakın bir geçmişte (son beş yıl) denetim gördüğü anlaşılmaktadır.

 _{Sekretarya sitesinde Pakistan tesislerine ilişkin hiçbir Çevresel değerlendirme raporu (EIA) veya}

denetim raporu bulunmamaktadır

 _{Türkiye 2019 yılında sezonluk(yazlık) bir kamp kurmuştur. Üss(base) statüsünde olmadığından}

Kaynak: Map, İnspection Database, Secretariat of The Antarctic Treaty

Koyu kırmızı noktalar, en az 15 yıldır denetlenmeyen; kırmızı noktalar, 5 ile 15 yıl arası bir geçmişte denetlenmiş; sarı noktalar, 2 ile 5 yıl arası bir geçmişte denetim görmüş; açık sarı noktalar ise son iki sezonda denetlenmiş istasyonları göstermektedir. Kayıtlara göre bu noktaların tümündeki istasyonlar aktiftir442_{. Fakat}

gerçek tam da böyle olmayabilir. En azından Rus Üssleri için gerçeği yansıtmadığını biliyoruz. Antarktika Antlaşması Sekretaryası’nın kayıtlarında aktif görülen Rus üslerinin önemli bir kısmının aktif olmadığı Rus Arktik Antarktik Araştırmalar Enstitüsü (AARI) kayıtlarından ortaya çıkmaktadır443_{. Buradan Antarktika}

Antlaşması Sekretaryası kayıtlarının yeteri kadar güncel olmadığı anlaşılmaktadır. Bu güncellik sorununun temelinde, operatör ülkelerin güncel bilgileri Sekretarya’ya zamanında vermek konusunda titiz davranmıyor olmaları yatmaktadır. Örneğin Rusların bu konuda hiç titiz olmadıkları, aşağıda “Rus Üssleri ve Olanakları” konusu okununca görülecektir.

442 _{Map, İnspection Database, Secretariat of The Antarctic Treaty, (>>) işarete tıkla yan paneli aç.} 443 _{Bkz. http://www.aari.aq/default_en.html (24.05.2019)}

Danışman Ülkelerin dünyanın bölgelerine göre dağılımındaki adaletsizlik ile Antarktika gibi, üzerinde yerleşik insan bulunmayan eşsiz bir kıtanın geleceğinin insanoğlu tarafından belirlenmesinde yalnızca Danışman Ülkelerin karar vermesine Birleşmiş Milletler’de itirazların yükselmesinin haklı tarafları görmezden gelinemez. Bizce de kıta insanlığın ortak mirası kapsamına alınmalı ve Antarktika Antlaşmalar Sistemi ile BM mevzuatı uyumlaştırılarak Kıtanın geleceği milletler ailesinin güvencesine alınmalıdır. Bunu söylerken, bazı gelişmekte olan ülkeler tarafından dile getirilen mineral, petrol ve doğal kaynak kullanımı talepleriyle aynı tarafta olduğumuzu ifade etmiyoruz. Antarktika Antlaşmalar Sistemi BM tarafından bir prensip olarak kabul edilmelidir. Fakat Antarktika Antlaşması karar mekanizmasının dünya milletler ailesinin temsilinde daha adil bir sisteme kavuşturulması beklenmektedir. Aslında Antarktika Antlaşmalar sisteminin taraf ülke sayısı ve özellikle Danışman Ülke sayısı arttıkça Kıta’nın geleceğine ilişkin kaygılar da azalabilir.

4.3. Bütünsel Koruma Alanı, Dünya Parkı ya da Uluslararası Sömürge