Yolcunun Uğradığı Zararlar Bakımından

VarĢova La/haye sistemi madde 17 ve TSHK‘da madde 120 ile esasında taĢıyanın sorumluluğundaki genel geçer temel ilkeyi yansıtmaktadır. En genel ifadesi ile yolcunun taĢıyan ile arasında mevcut taĢıma sözleĢmesinin yerine getirilmesi amacı ile sözleĢme Ģartları ve iĢin niteliğine uygun olarak taĢıyanın talimatı dairesinde hakaret etmek zorunda bulunduğu süre içersinde meydana gelecek zararlardan taĢıyan sorumlu tutulacaktır.252

2.5.1.1. Zararın Uçakta Meydana Gelmesi

- Yolcunun ölümü veya yaralanması dolayısıyla ortaya çıkan bir zarardan taĢıyanın gerek VarĢova/La Haye Sistemi dairesinde (m.17) ve gerek TSHK hükümleri (m.120) uyarınca sorumlu tutulabilmesi için, ölüm veya yaralanmaya yol açan kazanın, yolcunun uçağın içinde bulunduğu sırada meydana gelmiĢ olması Ģarttır.253

Burada Önemli olan, kazanın uçağın içinde meydana gelmesi değil, fakat Hasara yol açan kazanın, yolcunun uçakta bulunduğu sırada vukua gelmiĢ olmasıdır.

- Yolcu, taĢıyan ile arasında mevcut taĢıma sözleĢmesinin yerine getirilmesi amacı ile uçağa alındığı andan, sözleĢmenin amacına uygun surette ve gereği gibi ifa edilmesinden sonra uçaktan çıktığı ana kadar, uçakta sayılır.254

Diğer bir ifade ile yolcunun uçakta geçirdiği kabul edilecek süre, seferin ilk baĢladığı yerde uçağa binmesi ile, sözleĢme koĢulları ve tarifeye göre varıĢ yerinde uçaktan indiği an arasındaki zaman kesimidir. ġu halde:

251 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanununun Hükümlerine Göre TaĢıyan ve ĠĢletenin Sorumluluğu , s. 34–35. 252 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanununun Hükümlerine Göre TaĢıyan ve ĠĢletenin Sorumluluğu , s. 35–36. 253 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanununun Hükümlerine Göre TaĢıyan ve ĠĢletenin Sorumluluğu, s. 36. 254 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanununun Hükümlerine Göre TaĢıyan ve ĠĢletenin Sorumluluğu , s. 36.

(i) Uçak; tarifesine uygun olmayan bir tarzda sefere ara verdiği takdirde, yolcu yine uçakta farz edilir ve uçağı terk edip terminal binasına girmiĢ olsa dahi, orada meydana gelecek bir zarardan taĢıyan sorumlu olur;

(ii) TaĢıma sözleĢmesi tek ve basit' bir sefer için değil de, arada aktarmaları ve kesilmeleri öngören, bu itibarla bir kaç uçuĢun kapsandığı bir taĢıma için yapılmıĢ ise, her biri sözleĢme Ģartlarına uygun olmak kaydı ile, beher durak veya aktarma yeri arasındaki uçuĢlar bağımsız birer sefer olarak ele alınmalıdır.

Bu durak veya aktarmalarda uçağı terk eden yolcu, tekrar uçağa bininceye kadar geçen sürede, sözleĢme Ģartları veya iĢin niteliği gereği taĢıyanın talimat ve tasarrufu altında bulunmuyor ise, artık uçakta sayılmaz ve vâki olacak bir zarardan taĢıyan sorumlu tutulamaz.

Bu bakımdan, aynı taĢıyanın bir uçağından inip bir baĢka uçağına binmek için terminal binasına girmiĢ bir yolcunun maruz kalacağı zararlar taĢıyanın sorumluluğuna yol açmayacağı gibi, baĢka bir taĢıyanın uçağına aktarma etmek üzere ve kendi serbest iradesine bağlı olarak bekleme salonunda bulunan bir yolcunun uğradığı zararlar da taĢıyanın sorumluluk alanının dıĢında kalır.255

2.5.1.2. Zararın Uçağa Binme veya uçaktan Ġnme ĠĢlemleri Sırasında Meydana Gelmesi

Hemen belirtelim ki, uçağa binme iĢlemi sadece uçağın merdivenlerinden çıkıp kapısından içeri girmek anlamında kabul edilemez.

Bu ĠĢlem, birbirinin peĢi sıra gerçekleĢtirilen bir kaç eylemden oluĢmaktadır. Ne var ki, bu konuda kesin bir kural veya kriter ileri sürmek esasında oldukça zordur. Havacılığın çeĢitli özel durumlardaki uygulamalarına göre her olayı ayrı ayrı değerlendirmenin daha uygun olacağını düĢünmekteyiz. Bununla beraber, taĢıyanın sorumluluğunu belirleyen ana ilke çerçevesinde inceleme yaparak, değiĢik koĢullara intibak ettirebilecek nitelikte bir sistem kurmaya çalıĢacağız.

Olayı üç ana öğe etrafında toplayabiliriz:

(i) Yolcunun Faaliyeti

Zararın meydana geldiği anda yolcunun uçağa binmek amacı ile yapması kendisinden istenen iĢlemleri yapmakta olması Ģarttır. Bu anlamda olmak üzere, yolcunun hava alanında biletini taĢıyana ibraz ederek biniĢ kartını alması, bagajlarını teslim etmesi, pasaport ve gümrük kontrolüne girmesi, güvenlik yoklamasından geçmesi ve nihayet fiilen uçağa girmesi gibi hareketlerin, uygulamada uçağa binme iĢlemleri ile ilgili faaliyetler olarak kabul edildiğini görmekteyiz.

Yolcunun, uçağa binmek için yapması gerekmeyen ve kendisinden de beklenmeyen bir hareketi yaparken zarara uğraması halinde, taĢıyanın sorumluluğu söz konusu edilemeyecektir.

Yolcunun yaptığı iĢlemlerde, aynı zamanda uçağa binmek iradesi de bulunmalıdır. Yolcu, uçağa binmesi için gereken iĢlemleri tamamlamak iradesi ile değil de, baĢka saik ve amaçlarla davranmakta ise, maruz kalacağı zarar taĢıyanın sorumluluğuna yol açmaz.

Diğer taraftan, yolcunun uçağa binmek iradesini, taĢıyana malum olacak Ģekilde açığa vurmuĢ olması da icap eder. Yolcunun faaliyetleri, Ģu halde, ancak taĢıma sözleĢmesinden doğan hakkını, sözleĢme Ģartlarına uygun olarak talep etmesi üzerine önem kazanır.

(ii) Yolcunun Bulunduğu Yer

Bir zarara uğramıĢ bulunan yolcunun, zarara uğradığı sırada, uçağa binme iĢlemlerinin icrası için bulunması gereken yerde ve söz konusu iĢlemleri tamamlamak amacı ile bulunması gerekmektedir.

Bu bakımdan, yolcunun taĢıma iĢleminin yerine getirilmesi amacı ile ve usulüne uygun olarak iradesini taĢıyana bildirdiği yerden evvel, baĢka yerlerde maruz kaldığı zararlar, taĢıyana sorumluluk getirmez.

Aynı Ģekilde, yolcunun zarara uğradığı anda bulunduğu yer, uçağa binme iĢlemlerinin icra edildiği bir yer niteliğinde değil ise veya yolcu zarara uğradığı yerde uçağa binme iĢlemlerini tamamlamak amacı ile bulunmuyor idi ise, olay yine taĢıyanın sorumluluğuna dayanak sağlamaz.

(iii) TaĢıyanın Denetimi

Yolcunun zarara uğradığı anda taĢıyanın talimat, direktif, kontrol ve denetimi altında, diğer bir ifade ile, egemenlik alanı içinde olması gerekir.

Yolcunun uçağa binme iĢlemlerini taĢıyanın direktif ve kontrolü altında icra etmekte olması Ģarttır.

Ancak, taĢıyanın direktif ve kontrolü de yolcunun uçağa binme iĢlemlerinin tamamlanmasına, yani sözleĢmenin ifası amacına yönelik olmalıdır. Yolcu biletini taĢıyana verip, biniĢ kartını almakla onun egemenlik alanına girmiĢ olur.256

Uçaktan inme nasıl tamamlanır?

Genel bir ifade ile, sözleĢme ve tarifeye uygun olarak varıĢ noktasına gelen uçaktan yolcunun inmesi ile, inme iĢlemi tamamlanmıĢ olur.

Konuyu taĢıma sözleĢmesi çerçevesinde değerlendirmek gerekirse; Burada önemli olan husus, taĢıyanın sorumluluktan kurtulabilmesi için taĢıma sözleĢmesinden doğan borcunu tam ve gereği gibi yerine getirmiĢ sayılıp sayılmayacağı konusudur.

TaĢıyıcının edimini tam ve gereği gibi yerine getirmiĢ sayılabilmesi için, sözleĢme Ģartları ve iĢin niteliği bakımından, taĢıma sözleĢmesinin tam ve gereği gibi ifa edilmesini müteakip, yolcunun kendi serbest iradesi ile hareket edebileceği bir yere varmıĢ olması gerekir.

Uçağı terk edip hava alanı binasında emniyetli bir yere ulaĢmıĢ olan yolcunun maruz kalacağı bir zarar taĢıyanın sorumluluğuna yol açmayacağı;

Uçaktan indikten sonra bavullarını almak üzere bagaj teslim yerine gitmekte olan yolcunun uğrayacağı zarardan da taĢıyanın sorumlu tutulamayacağı çeĢitli Amerika Mahkemelerinin Kararlarında belirtilmiĢtir.257

Bunların yanında yolcunun taĢıyanın denetimi altında terminale otobüs ile götürülmesi halinde ise uçaktan inme iĢleminin tamamlanmıĢ sayılmayacağı da söylenebilir.258

256 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanununun Hükümlerine Göre TaĢıyan ve ĠĢletenin Sorumluluğu , s. 37–39. 257 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanununun Hükümlerine Göre TaĢıyan ve ĠĢletenin Sorumluluğu, s. 39–40,

Dip Not:111–112.