• Sonuç bulunamadı

1.4. Hava Aracı Mülkiyeti

2.1.2. Türk Hukuku

2.1.2.1. 2920 Sayılı Türk Sivil Havacılık Kanununun Kabulünden Önceki Dönem

Havada cereyan eden ve hava araçları ile yapılan taĢımalara hava taĢımaları denir.128

Türk Sivil Havacılık kanunu Kabul edilmeden önce yurt içi hava taĢımalarına TTK‘nun hangi hükümlerinin uygulanacağı hususunda doktrinde farklı görüĢler bulunmaktaydı.

TSHK‘nun kabulünden önce yurt içi yolcu/bagaj ve eĢya(yük, kargo) taĢımaları TTK‘nun genel olarak hava yolu ile yapılacak taĢımalara iliĢkin özel hükümlerin saklı olduğunu söyleyen 764. maddesine rağmen yine bu kanun‘un 762 vd. yer alan hükümlerine, yani kara taĢıma sözleĢmesi hükümlerine tabi idi.

Zira Türk hukukunda hava taĢımalarına –uluslararası düzenlemeler hariç olmak üzere- uygulanma yeteneğine sahip ayrı ―özel‖ hükümler yoktu. Bu nedenle

127 SÖZER, Hava Yolu ile Yapılan Uuluslararası TaĢımalarda TaĢıyanın Sorumluluğunu Düzenleyen VarĢova

La Haye Sisteminin Tadiline ĠliĢkin 1999 Montreal SözleĢmesi, s. 168–169.

128 ÜLGEN, Hüseyin, Hava TaĢımaları ve Uygulanacak Hükümler, Ġstanbul Barosu Dergisi, Yıl:1984, C:58, S:10–11–12, s. 614.

yurt içi taĢımalarına TTK‘nun kara taĢımasını düzenleyen ve genel hükümler niteliğini taĢıyan 762 vd. maddelerinin uygulanması zorunlu bulunuyordu.129130

Doktrin de ve Yargıtay‘ca da kabul edilen ve doğru olan bu görüĢe bizde katılmaktayız.

Pek tabii olarak, burada TTK.m.762-767‘de yer alan ve eĢya ve yolcu taĢıma bakımından ortak olan (genel) hükümler yanında eĢya (yük) taĢıma konusunda TTK.m.768 vd. yolcu ve bagaj taĢıma konusunda da –doktrinde ve mahkeme kararlarında açıkça temas edilmemiĢ olmasına rağmen- TTK.m.798 vd. hükümlerini anlamak gerekiyordu.

TTK.‘nu hükümlerinin yetersizliği halinde baĢvurulacak hükümler, yolcu ve bagaj taĢımaları bakımından vekâlet; EĢya (yük) taĢımaları bakımından ise Ġstisna (Eser) sözleĢmesi hükümleri idi.

Vekâlet ve istisna hükümlerinde açıklık bulunmayan hallerde de burada bir sözleĢme söz konusu olduğundan Borçlar Kanunu‘nun genel hükümleri ile iĢ görmek gerekiyordu.

Buna göre TSHK.‘dan önce hava taĢıma sözleĢmeleri hakkında sıra ile TTK, vekalet/istisna ve BK‘nun genel hükümleri geçerli olmak lazım gelirdi.131

Ayrıca kanunun kabulünden önce ücretsiz taĢımalara uygulanacak hükümlerden de bahsetmek gerekir ise; TaĢıma sözleĢmesinin behemahal bir ücret karĢılığında yapılması gerekir(TTK. m. 762). Bu esas hava taĢımaları bakımından da geçerlidir. Ücret tediyesi söz konusu olmayan hallerde taĢıma sözleĢmesi yoktur. Bu nedenle ücretsiz taĢımalara vekâlet ile ilgili hükümlerin uygulanması gerekir.132

2.1.2.2. 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanununun Düzenlemesi133

Türk hukukunda sivil havacılık konuları Türk Sivil Havacılık Kanunu ile düzenlenmiĢtir(m.2/1).

129 ÜLGEN, Hava TaĢımaları ve Uygulanacak Hükümler, s. 616. 130 ÜLGEN, Hava TaĢıma SözleĢmesi, s. 5–6.

131 ÜLGEN, Hava TaĢıma SözleĢmesi, s. 5–9.

132 ÜLGEN, Hava TaĢımaları ve Uygulanacak Hükümler, s. 616.

133 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu 14.10.1983 Tarihinde Kabul edilmiĢ; 19.10.1983 tarih ve 18196 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanmıĢtır.

TSHK, esas itibariyle, “Türk hava sahası” nın hava araçları tarafından kullanılmasını düzenlemektedir.

Türk sivil havacılık kanunu kabul edildikten sonra Yurt içi taĢımalar bakımından kanunun kabulünden önceki uygulama ile sonraki uygulama arasında önemli değiĢiklik meydana gelmiĢtir.134

Hava yolu ile yapılan taĢımalara iliĢkin sözleĢmeler ve taĢıyanın bu sözleĢmelerden doğan sorumluluğu da m.106–119 ve m.120–132 hükümleri uyarınca TSHK‘na tabidir.135

TSHK. na göre; “Türk Hava sahası hava araçları tarafından bu

kanun ve ilgili diğer mevzuat hükümleri çerçevesinde kullanılır”(md.5).

TSHK.‘nda yer alan hükümler öncelikle ―Türk hava sahası‖nda uygulanacaktır. Kanunun yer bakımından uygulama alanını oluĢturan Türk Hava Sahası Terimi; “Türkiye Cumhuriyeti’nin egemenliği altındaki ülke ile

Türk Kara suları üzerindeki sahayı” ifade eder(md.3, f/a). Buna göre, zarar

verici olayın Türk topraklarında, Türk Karasularında ya da bunların üzerindeki sahada meydana gelmesi halinde TSHK.‘nun kuralları uygulanır.136

2920 sayılı Kanun'un Dördüncü Kısmının Birinci Bölümünde "Sorumluluk Halleri" baĢlığı altında, taĢıma sözleĢmesinden doğan sorumluluk düzenlenmiĢtir.

Türk Sivil Havacılık Kanunu'nun tasarı ve gerekçe bölümleri incelendiğinde görüldüğü gibi, taĢıma konularında, 1977 yılında katıldığımız 1929 tarihli VarĢova SözleĢmesi ve onun bazı maddelerini tadil eden 1955 tarihli La Haye Protokolü hükümleri esas alınmıĢtır.

1929 tarihli VarĢova SözleĢmesi, hava taĢıyıcısının sorumluluğunu düzenler. Bu SözleĢme, milletlerarası yolcu, bagaj ve yük taĢımalarında, gerek taĢıyıcının, gerek yolcu ve yükle ilgililerin hak ve borçlarını tayin etmiĢ, taĢıma belgelerinin standart hale getirilmesini sağlamıĢ, taĢıyıcının

134 ÜLGEN, Hava TaĢımaları ve Uygulanacak Hükümler, s. 627.

135 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanununun Hükümlerine Göre TaĢıyanın ve ĠĢletenin Sorumluluğu, s. 11. 136 ĠġGÜZAR, a. g. e., s. 36.

sorumluluğunu düzenleyen kurallar ile aynı zamanda, dolaylı da olsa hava ile taĢımalarda emniyet unsurunun geliĢmesine yardımcı olmuĢtur.

2920 sayılı Kanun‘un kabulünden sonra Kanun‘un 106. maddesindeki atıf nedeni ile VarĢova SözleĢmesi ve La Haye Protokolü' nde yer alan ve milletlerarası hava taĢımalarını düzenleyen hükümler, iç hukukumuza intikal ettirilmiĢtir.137

Kanunun kabulünden sonra dıĢ taĢımalar bakımından herhangi bir fark olmamıĢtır. Yargıtay‘da vermiĢ olduğu kararlarında da dıĢ hat taĢımalarında yine VarĢova sözleĢmesinin göz önünde tutulması gerektiği yolunda kararlar vermiĢtir.138

Ücretsiz taĢımalar bakımından da kanunun aynı baĢlığı taĢıyan 117. maddesinin tetkikinden bu konuda uygulanacak hükümler bakımından eski düzenlemeye oranla bir değiĢiklik öngörülmediği anlaĢılmaktadır. 139

EĢya, yolcu ve bagaj taĢımasına uygulanacak hükümler bakımından da; TSHK‘nun 106. ncı maddesine göre, havayolu ile yurt içinde yapılacak taĢımalarda, bu Kanun‘da hüküm bulunmadıkça Türkiye‘nin taraf olduğu uluslararası anlaĢmaların hükümleri ve bu anlaĢmalarda da hüküm bulunmadığı hallerde TTK hükümleri uygulanacaktır.

Buna göre iç hat taĢımaları sırasıyla TSHK, 1955‘de La Haye‘ de değiĢtirilen VarĢova sözleĢmesi ve 1975 tarihli 4 numaralı Montreal protokolü (VarĢova/La Haye sistemi) ve TTK hükümlerine tabi olacaktır. 1999 tarihli Montreal anlaĢması henüz Türkiye tarafından onaylanmadığından bu anlaĢma hükümleri ancak Türkiye tarafından onaylandıktan sonra uygulanabilecektir.

2920 sayılı Kanunun kabulünden sonra iki önemli değiĢiklikle karĢılaĢmaktayız; Birincisi VarĢova sözleĢmesi Ġç hat taĢımaları bakımından da uygulama yeteneği kazanmaktadır.

137 SARIGÖLLÜ, a. g. e., s . 1 9 .

138 ÜLGEN, Hava TaĢımaları ve Uygulanacak Hükümler, s. 630, Dip Not:52.

Yine Yargıtay‘ın bu konudaki kararları olan, 11. HD. nin 08.05.2006 Tarih ve 2005/5330 E. 2006/5249 K. sayılı ve 11. HD. nin 07.03.2005 Tarih ve 2004/5511 E. 2005/2057 K. sayılı ve 11. HD. nin 10.06.2003 Tarih ve 2003/478 E. 2003/6204 K. sayılı kararları için, Bkz. Kazancı Mevzuat içtihat Programı.

Yine aynı yöndeki Y. 11. HD. nin 28.11.1984 Tarih ve 1984/5161 Esas 1984/5886 K. sayılı içtihadı için, Yargıtay Kararları Dergisi, C:XL, S:3, Mart 1985, s. 381–386.

Ġkincisi de TTK hükümlerinin uygulanması söz konusu olduğu zaman eski düzenleme zamanındaki tartıĢma (TTK‘nun hangi hükümlerin uygulanması gerektiği sorunu) tekrar güncellik kazanacaktır.140

Bu tartıĢmalara aĢağıda Hükümlerin Uygulama Alanı ana baĢlığı ve Yurt Ġçi TaĢımalar Konusun, Ticaret Kanunu Hükümleri baĢlığı altında değinildi.

2.1.2.3. Türk Ticaret Kanunu

TSHK'nun 106. maddesi hükmü uyarınca, havayolu ile yapılan

taĢımalarda Ticaret Kanunu'nun hükümleri de uygulama alanı bulacaktır. Ancak, TTK, TSHK'nun 106. maddesine göre, TSHK'nda ve uluslararası anlaĢmalarda olaya uygulanabilecek bir hüküm bulunmadığı hallerde, üçüncü sırada uygulanabilecektir.141

2.1.2.4. Uluslararası sözleĢmeler

TSHK'nun 106. maddesine göre, Havayolu ile yurt içinde yapılacak taĢımalarda Kanun'da hüküm bulunmadığı takdirde Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleĢmelerin hükümleri uygulanacaktır.142

Uluslararası sözleĢmeler yukarıda genel bilgiler baĢlığı altında bahsetmiĢ olduğumuz sözleĢme ve konvansiyonlardır. Türkiye VarĢova Konvansiyonu ve onu tadil eden La Haye Protokolü ile 1975 tarihli Montreal protokollerinden 3 ve 4 numaralı Montreal Protokolüne taraftır. Türkiye her ne kadar Guatemala City Protokolü‘nü onaylamıĢ ise de bu sözleĢme yürürlüğe girmediğinden uygulanma kabiliyeti yoktur. Yine Türkiye 1999 tarihli Montreal SözleĢmesini Türkiye imzalamıĢ ise de daha henüz onaylanmamıĢtır.

140 ÜLGEN, Hava TaĢımaları ve Uygulanacak Hükümler, s. 628.

141 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanununun Hükümlerine Göre TaĢıyanın ve ĠĢletenin Sorumluluğu, s. 11. 142 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanununun Hükümlerine Göre TaĢıyanın ve ĠĢletenin Sorumluluğu, s. 11.