Yetkili Mahkeme

3.7.1.1. Uluslararası TaĢımalara ĠliĢkin Davalara Uygulanacak Hukukun Tespiti ve Yetki

Akdi alanda tarafların hak ve borçları, taĢıyıcı ile yolcu veya eĢya sahibi arasındaki ―hava taĢıma sözleĢmesine‖ istinat eder. Akit-dıĢı alanda ise tarafların hak ve borçları, muayyen bir hukuk sistemine göre ―hukuka aykırılık‖ teĢkil eden davalının haksız veya tehlike teĢkil eden eylemine istinat eder.

Günümüzde, akit-dıĢı fiil ve hareketlerin ―hak‖ noktai nazarından meĢru olup olmadıklarını belirleyecek bir ―dünya özel hukuk sistemi‖ mevcut değildir. Bu sebeple, uluslararası karakterli davalarda bir fiil veya hareketin ―hukuka aykırı‖ olup olmadığı veya tehlike teĢkil edip etmediği uluslararası anlaĢmalara ya da milli hukuk sistemlerine göre belirlenir.428

427 ĠġGÜZAR, a. g. e., s. 114. 428 ġANLI, a. g. e., s. 71.

Hava araçlarının üçüncü kiĢilere verdikleri zararlarla ilgili olarak, haksız fiil temelleri üzerinde açılan uluslararası karakterli tazminat davalarına uygulanacak maddi veya kanunlar ihtilafı kurallarını ihtiva eden bazı uluslararası düzenlemeler mevcuttur.

Bunların bir kısmı münhasıran hava araçlarının üçüncü kiĢilere verdikleri zararlarla ilgilidir. Bir kısmı ise, genel olarak bu konuyu düzenlemektedir.

Bu uluslararası anlaĢma veya direktifler, esas itibariyle konuyu maddi hukuk planında düzenlemektedir.

Bunlar:

(1) 1952 Tarihli ―Yabancı Uçaklar Tarafından Yeryüzündeki Üçüncü KiĢilere Verilen Zararlara Dair Roma AnlaĢması‖ ile bu AnlaĢma‘da değiĢiklikler yapan 1978 tarihli ―Montreal Protokolü‖,

(2) 1977 Tarihli ―Ölüm ve cismani Zararlar Sebebiyle Yapımcının Sorumluluğuna Dair Avrupa AnlaĢması‖

(3) 1973 Tarihli ―Yapımcının Sorumluluğuna Uygulanacak Hukuka Dair La Haye AnlaĢması‖ ve

(4) 1985 Tarihli ―Bozuk Mamüllerin Sebep Olduğu Zararlara ĠliĢkin Üye Devletlerin Kanun, Tüzük ve Ġdari Mevzuatlarının DenkleĢtirilmesine dair AET Bakanlar konseyi Yönergesi‖ olarak saymak mümkündür.429

Yukarıda bahsettiğimiz 1952 tarihli Roma Konvansiyonu ve yapımcının sorumluluğu alanındaki haksız fiilleri düzenleyen Konvansiyon ve Direktiflerin uygulama alanı dıĢında kalan haksız fiil niteliğindeki uluslararası sivil havacılık davalarında ise, ihtilafın esasına uygulanacak hukuk, davaya bakan mahkemenin kanunlar ihtilafı kurallarına göre belirlenecektir.

Genel olarak milletlerarası özel Hukuk alanındaki haksız fiillere uygulanacak hukuk, -bu konuda özel bir kanun ya da kanun hükmü mevcut değilse- uluslararası sivil havacılık alanındaki haksız fiillere de uygulanır.

Milli kanunlar ihtilafı sistemlerinin haksız fiiller alanında benimsediği bağlama kuralları birbirinden farklıdır. Sadece, bu alanda Lex Loci Delicti Commisi

(Haksız Fiilin Ġka yeri Hukuku) kuralının ortak bir bağlama kuralı teĢkil ettiği söylenebilir.430

3.7.1.2. Türk Mahkemelerinde Açılacak Uluslararası Nitelik TaĢıyan Tazminat Davalarında Uygulanacak Hukukun Tespiti

Pek çok hukuk sisteminde olduğu gibi, Türk Hukukunda da münhasıran haksız fiil temelleri üzerinde açılan uluslararası sivil havacılık davalarında uygulanacak hukuku gösteren bir kanunlar ihtilafı düzenlemesi mevcut değildir.

2920 Sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu‘nun 133-140‘ıncı maddelerinde sadece uluslararası sivil havacılık alanındaki haksız fiil tiplerinden hava araçlarının üçüncü kiĢilere verdikleri zararlar düzenlenmiĢ; gerek bu konuda, gerekse hava aracı yapımcıları ve bakımcılarının, hava alanı iĢletmelerini denetlemekle yükümlü hükümetlerin sorumluluğuna uygulanacak kanuna dair herhangi bir kanunlar ihtilafı kuralına yer verilmemiĢtir.

Bu sebeple, uluslararası sivil havacılık faaliyetleri ile ilgili olarak haksız fiil temelleri üzerinde Türk Mahkemelerinde açılacak davalara uygulanacak hukuk 5718 Sayılı Kanunun 34‘üncü maddesinde genel olarak ―haksız fiiller‖e iliĢkin olarak yer alan kurallara göre belirlenecektir.431

Buna göre; Haksız fiilden doğan borçlar haksız fiilin iĢlendiği ülke hukukuna tâbidir(5718 sayılı MÖHUK m.34/1).

Haksız fiilin iĢlendiği yer ile zararın meydana geldiği yerin farklı ülkelerde olması hâlinde, zararın meydana geldiği ülke hukuku uygulanır(5718 sayılı MÖHUK m.34/2).

Ancak, Haksız fiilden doğan borç iliĢkisinin baĢka bir ülke ile daha sıkı iliĢkili olması hâlinde bu ülke hukuku uygulanacaktır.(5718 sayılı MÖHUK m.34/3). Uluslararası sivil havacılık alanındaki haksız fiil davalarında, haksız fiilin iĢlendiği yer ile zararın meydana geldiği yer çok defa rastlantıya bağlı olarak gerçekleĢmekte ve bu yere istinaden hukuk ―tesadüfî‖ bir nitelik arz etmektedir. Tarafların hak ve borçlarını, kendileri ya da hukuki münasebetle makul bir irtibata

430 ġANLI, a. g. e., s. 72. 431 ġANLI, a. g. e., s. 97.

sahip olmayan bu tür bir tesadüfî hukuk sistemine tabi kılmanın anlamsızlığı açıktır. Mesela; Atina Hava Alanına mecburi iniĢ yapan THY uçağının, iniĢ sırasında sebep olduğu kazada yaralanan Türk vatandaĢı yolcuların Ankara mahkemelerinde taĢıyana karĢı açacakları tazminat davasına, fiili veya zarar yeri hukuku sıfatıyla Yunan Hukukunu uygulamanın haklı bir gerekçesi düĢünülemez. ĠĢte kanun koyucu bu tür mahzurları bertaraf etmek için bu hükmü düzenlemiĢ, hâkimin olayın özelliklerine en uygun hukuka bağlanması imkânı sağlanmıĢtır.

Yine Haksız fiile veya sigorta sözleĢmesine uygulanan hukuk imkân veriyorsa, zarar gören, talebini doğrudan doğruya sorumlunun sigortacısına karĢı ileri sürebilir(5718 sayılı MÖHUK m.34/4).

Ayrıca taraflar, haksız fiilin meydana gelmesinden sonra uygulanacak hukuku açık olarak seçebileceklerdir(5718 sayılı MÖHUK m.34/5).

3.7.1.3. Yurt içi taĢımalar ve TSHK’da ki düzenleme

Yetki (salahiyet), bir davaya coğrafi bakımdan hangi yerdeki görevli hüküm (hukuk) mahkemesi tarafından bakılacağını ifade etmektedir.432

ĠĢletenin aleyhine açılacak davalarda hangi mahkemenin yetkili olduğu konusunda TSHK'nda herhangi bir hüküm yoktur.

Sorumluluk, niteliği itibarı ile haksız fiil sorumluluğu olduğundan, Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu'nun ilgili maddelerinin uygulanması gerekecektir.

Sivil hava aracından zarar gören kiĢi, iĢletene karĢı tazminat davasını her Ģeyden önce genel yetkili mahkemede açabilir. HUMK. nun 9‘uncu maddesine göre, genel yetkili mahkeme ―davalının ikametgâhı‖ mahkemesidir. Genel yetki, davalının dava açıldığı tarihteki ikametgâhına göre belirlenir. Böylece zarar gören kiĢi (davacı), davanın açıldığı tarihte sivil hava aracı iĢletenin (davalı) ikametgâhı mahkemesinde tazminat davası açabilir.

Davalının ikametgâhının dava açıldıktan sonra değiĢmesi, mahkemenin yetkisini etkilemez. 433

432 KURU, Baki, Hukuk Muhakemeleri Usulü, 6. Baskı Ġstanbul 2001, C 1, s. 379–380.

Mesela; Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığı esas mukavelenamesinin (11.05.1959 tarihli Hissedarlar Fevkalade Umumi Heyet toplantısında tadili kabul edilen) 3. maddesine göre “ortaklığın unvanı (Türk Havayolları Anonim Ortaklığı)

olup Merkezi Ġstanbul’dadır”. Bu nedenle, Türk Hava Yollarına ait bir sivil hava

aracının üçüncü kiĢilere verdiği zarardan dolayı açılacak tazminat davalarında genel yetkili mahkeme Ġstanbul mahkemesidir. 434

Haksız fiilden (BK. m. 41 vd.) doğan davalar, haksız fiilin iĢlendiği (vuku bulduğu, meydana geldiği) yer mahkemesinde de açılabilir(HUMK. m.21).435

Sivil hava aracından zarar gören üçüncü kiĢi, davalı iĢletene karĢı, genel yetkili mahkeme dıĢında HUMK‘nun 21‘inci maddesine göre, haksız fiilin “vuku bulduğu

mahal” mahkemesinde de tazminat davası açabilir. HUMK. nun 21‘inci maddesinde

sözü edilen haksız fiilin vuku bulduğu yer deyimi hem “haksız fiilin iĢlendiği” hem de

“sonucunun meydana geldiği” yeri ifade eder.436437

Birden fazla kimsenin sorumlu olduğu haksız fiillerde, açılacak tazminat davaları için ortak yetkili mahkeme, haksız fiilin meydana geldiği yer mahkemesidir. Birden fazla sorumlu aleyhine dava açmak isteyen zarar gören, tazminat davasını, davalılardan herhangi birinin ikametgâhı mahkemesinde de açılabilir.438

Roma SözleĢmesi'nin 20/1. maddesi, davanın esas olarak zararın meydana geldiği akit devletin mahkemelerinde açılacağını belirtmektedir.

Millî yetki itibarı ile, söz konusu devletin iç hukuk kurallarına baĢvurulacaktır.

434 ĠġGÜZAR, a. g. e., s. 134–135. 435 KURU, Hukuk Muhakemeleri Usulü, s. 482. 436 ĠġGÜZAR, a. g. e., s. 135.

437 HUMK‘nun 21. maddesindeki ―haksız fiilin vuku bulduğu yer‖ deyimi açık değildir: Yargıtay, bunu ―zararın tecelli ettiği ve bu suretle haksız fiilin tamam olduğu yer‖ Ģeklinde anlamaktadır. Bunu, ―haksız fiilin iĢlendiği veya haksız fiilin tamamlandığı, sonucun meydana geldiği yer‖ olarak anlamak doğru olur. Bkz. KURU, Hukuk

Muhakemeleri Usulü, s. 482–483.

438 Doktrinde Kuru ve Belgesay; Bir haksız fiil birden fazla kiĢi tarafından iĢlenmiĢ ise, bu kiĢilere karĢı açılacak tazminat davası (BK m. 41 vd. ) için ortak yetkili mahkeme, haksız fiilin iĢlendiği (meydana geldiği) yer mahkemesidir(m.21). Bu nedenle, birden fazla kiĢiye karĢı açılacak tazminat davası için yetkili mahkeme, davalılardan birinin ikametgâhı mahkemesi (m. 9, II, c.1) olmayıp, ortak yetkiyi taĢıyan haksız fiilin iĢlendiği yer mahkemesi(m. 9, II. c.2) olduğunu savunmuĢlar ise de; Yargıtay‘ın 4 üncü, 9 uncu ve 11 inci Hukuk Daireleri ―Haksız fiile dayanan tazminat davasında, davalılardan herhangi birinin ikametgâhı mahkemesinde de dava açılabileceği‖ yönünde kararlar vermiĢlerdir. Bu konudaki Yargıtay Hukuk Dairelerinin 4. HD. 20.12.1983, 7485/10304; 4. HD. 22.1.1987, 8174/370; 9. HD. 11.04.1969 T. 391/4016; 11. HD. 22.05.1978, 1729/2666; 11. HD. 3.11.1982, 4356/4369 sayılı kararları vardır. Yargıtay‘ın bu Daireleri Kararlarına karĢı Aksi görüĢü benimseyen HGK 24.02.1984, 11/772–153 sayılı Hukuk Genel Kurulu Kararı için Bkz. ĠKĠD 1984/284 s. 2804–2808; ABD 1984/4 s. 630–634. * Bkz. KURU, Hukuk Muhakemeleri Usulü, s. 482–483. ** Bkz. ĠġGÜZAR, a. g. e., s. 135.

Aynı madde, taraflar arasında varılacak anlaĢma ile davanın bir baĢka akit devletin mahkemesinde de görülebileceğini kabul etmekte, fakat asıl yetkili mahkemede dava açmıĢ bulunanların haklarının böyle bir anlaĢmanın uygulanması ile ihlâl edilemeyeceğini de hükme bağlamaktadır.

Bir akit devletin ülkesinde olmak kaydı ile tarafların uyuĢ-mazlıklarını tahkim yolu ile çözmek olanakları da saklı tutulmuĢtur.439