SözleĢmesel Sorumluluk

2.2.1.1. TSHK’nun Hükümleri

TSHK'nun taĢıyanın taĢıma sözleĢmesinden doğan sorumluluğunu düzenleyen hükümleri (m.120 -131), sözleĢmesel sorumluluğa (KUSUR SORUMLULUĞUNA) iliĢkin hükümlerdir.

Söz konusu hükümler ancak bir taĢıma sözleĢmesinin bulunduğu hallerde uygulanır. Bir taĢıma sözleĢmesinin bulunmadığı hallerde taĢıyanlık sıfatından ve dolayısı ile de taĢıyanın sorumluluğundan söz edilemeyecektir.

Bu nedenle, TSHK'nun 120 -131. maddelerinin uygulanmasında özellikle sözleĢmesel (KUSUR SORUMLULUĞUNA) sorumluluğa iliĢkin temel kavram ve ilkelerin yorumlanmasında BK'nun genel hükümlerinin, sözleĢmelere iliĢkin kuralları göz önünde bulundurulmak gerekecektir.

TaĢıyanın aleyhine haksız fiil sorumluluğuna dayanılarak dava açılabilir mi? Yani, mesul olunan vakıa veya fiilde aynı zamanda hem akdi hem de akit dıĢı mesuliyetin Ģartları tahakkuk etmiĢ olması halinde haksız fiil hükümlerine göre dava açılıp açılamayacağı hususudur.

Hemen belirtelim ki, taĢıyanın taĢıma sözleĢmesinin hüküm ve Ģartları dıĢında kalan, diğer bir deyiĢle taĢıma taahhüdünün ifası ile iliĢkili olmayan, bir fiil veya ihmalinden dolayı karĢı akide vereceği zararlar hakkında, doğal olarak, haksız fiil hükümleri uygulanacaktır.

Bu konuda asıl önem taĢıyan husus, taĢıma sözleĢmesinin hüküm ve Ģartlarını ihlâl ettiği ve böylece sözleĢme ile üstlendiği yükümlülüğü tam veya gereği gibi yerine getirmediği hallerde dahi taĢıyanın sorumluluğunun haksız fiil hükümlerine tâbi tutulup tutulamayacağı sorunudur.178

TaĢıma sözleĢmesinden doğan taahhütlerin tam veya gereği gibi yerine getirilmemesi halinde, taĢıyan aleyhine akdi sorumluluğa dayanılarak

dava açılabileceği gibi, haksız fiil hükümlerine dayanılarak da dava açılabileceği Türk hukukunda kabul edilmektedir.179

180

Acaba TSHK‘nun 106. maddesi hükmü havayolu ile yapılan taĢımalar bakımından bu ilkeye bir istisna getirmekte midir?

Söz konusu madde hava yolu ile yapılan taĢımalara uygulanabilecek yasa kurallarını belirlemektedir. Burada haksız fiil hükümlerine değinen bir ifade yoktur. TSHK m. 106'daki atfın BK hükümlerini de kapsadığı kabul edilse dahi, maddede kastedilenlerin haksız fiillere iliĢkin hükümler olmadığı açıktır.

Doktrinde kabul edildiği ve bizim de kabul ettiğimiz fikre göre,

TSHK'nun 106. maddesi taĢıyan aleyhine haksız fiil hükümlerine dayanılarak talepte bulunulmasına engel oluĢturacak niteliğe sahip değildir.

Anılan maddenin amacı ve düzenlediği alan değerlendirildiği takdirde, burada TSHK'nun kendi bünyesinde rastlanılacak boĢluklar karĢısında hangi yolun izlenmesi gerektiği hakkında hüküm koyduğu görülecektir.

Yoksa Kanun'un amacı zarar görenin baĢka kaynaklardan doğan yasal dayanaklarını engellemek değildir.181

2.2.1.2. VarĢova / La Haye Sistemi

Bu konvansiyon her Ģeyden önce, uluslararası bir karaktere sahip olan sözleĢmeler hakkında uygulanır.

Hava taĢıyıcısı hava taĢıma sözleĢmesinin taraflarından biri olduğu için, taĢıyıcının sorumluluğu ile VarĢova konvansiyonunda bahsedilen sorumluluk daima

akdi sorumluluktur.

TaĢıyıcının akdi sorumluluğu anlaĢılacağı üzere taĢıma sözleĢmesine akit olanlara karĢıdır. Bunlar, eĢya veya yolcu taĢımacılığının söz konusu olmasına göre ―gönderen‖ ve yolculardır.182

179 TANDOĞAN, Haluk, Türk Mesuliyet Hukuku, (Akit DıĢı ve Akdi Mesuliyet), Ankara Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 1961, s.528–538.

180 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun Hükümlerine Göre TaĢıyanın ve ĠĢletenin Sorumluluğu, s. 20. 181 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun Hükümlerine Göre TaĢıyanın ve ĠĢletenin Sorumluluğu, s. 14. 182 DENĠZ, Ġnci, VarĢova Konvansiyonunda TaĢıyıcının Sorumluluğu, ĠHFM. 1984, C. L S 1–4, s. 423.

VarĢova/La Haye Sistemi bütünü ile sözleĢme iliĢkilerini ve dolayısıyla de taĢıyanın sorumluluğunun niteliği bakımından bu akdi sorumluluğu düzenleyen hükümleri içermektedir.

VarĢova/La Haye Sistemi'nin uygulanma alanı içinde, taĢıyanın sorumluluğunun dayanağı, akdi sorumluluk olmaktadır.

VarĢova/La Haye Sistemi içinde taĢıyan aleyhine haksız fiile dayanılarak dava açılabilecek midir?

Genel hukuk ilkeleri bakımından engelleyici bir kuralın varlığından söz edemiyoruz. Fakat VarĢova/La Haye Rejimi ile öngörülen düzenleme buna olanak vermediği gibi, özellikle SözleĢme'nin 24. maddesi böyle bir yolun pratikteki hüküm ve sonuçlarını ortadan kaldırmaktadır.

TaĢıyan aleyhine VarĢova/La Haye sistemi‘nin kapsamı içinde açılacak davalar, davanın yasal dayanağı ne olursa olsun, ancak sözleĢme veya onu tadil eden Protokol‘ün hüküm ve Ģartlarına göre sorumluluk sınırlarına bağlı kalınarak açılabilecektir. VarĢova/La Haye hükümlerinin sözleĢme iliĢkisini düzenleyen hükümler niteliğinde olduğu dikkate alınınca dayanağı haksız fiil dahi olsa, davanın akitlere uygulanan kurallar dairesinde görüleceği sonucu ortaya çıkar.183

Konuyu bu yönü itibari ile Türk hukuku açısından bir kez daha ele almakta yarar görmekteyiz.

VarĢova/La Haye hükümlerinin uygulandığı hallerde, yani uluslararası taĢımalar bakımından, Türk hukuku açısından da yasal durum yukarıda değindiğimiz gibidir. Fakat iç taĢımalarda VarĢova/La Haye'nin hiç etkisi olmayacak mıdır?

Ġç hat taĢımalarında dahi TSHK. m. 106 ile öngörülen atıf gereği, VarĢova/La Haye Sistemi‘nin 24. maddesinin taĢıyan aleyhine haksız fiil hükümlerine dayanılarak açılacak davalarda da uygulanmasının yerinde olacağını söyleyebiliriz.

Ayrıca Ģunu da belirtelim ki TSHK m. 124'de yer alan açık hüküm ile VarĢova/La Haye Rejimi'nin sınırlı sorumluluk ilkesini iç hat taĢımaları için de kabul etmiĢ bulunmaktadır. DıĢ hat taĢımalarında, dava sebebini haksız fiil esaslarına dayandırarak bertaraf edemeyeceğimiz sınırlı sorumluluk kuralını,

183 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun Hükümlerine Göre TaĢıyanın ve ĠĢletenin Sorumluluğu, s. 20– 22.

iç hat taĢımalarında, davayı haksız fiile göre açarak bertaraf etmek olanağının tanınması, son derece hatalı ve çeliĢkili bir sonuç yaratmıĢ olur.184

TaĢıyıcının akdi sorumluluğunda, taĢıyıcının hem kendi fiil ve ihmalinden hem de adamlarının fiil ve ihmalinden doğan sorumluluğu söz konusudur.