Genel Olarak (TaĢıyıcı)

TaĢıma fiili (iĢlemi/eylemi) en genel geçer ifadesi ile bir yer değiĢtirme faaliyeti, bir yerden alınıp bir baĢka yere götürme iĢlemidir. Bu bakımdan, taĢıma fiili zaman ve mekân unsurlarını içerir. Dolayısı ile de taĢımayı öngören sözleĢme, belli bir zaman dilimi içinde ve mekân değiĢtirilerek ifa edilir.192

TaĢımanın konusu, doğal olarak, canlı yaratıklar, yani insanlar veya cansız cisimler olacaktır. Burada iki hususun belirtilmesi gerekir; Hayvanlar, yük olarak nitelendirilir, dolayısı ile de cisimler kategorisine girer; Yolcu taĢımalarında, kural olarak, yolcunun bagajı da dâhildir,193

bu bakımdan yolcu taĢıma sözleĢmeleri hem canlıları ve hem de cisimleri içermiĢ olur.

TaĢımanın, taĢıma iĢini üstlenen kiĢinin nezareti ve sorumluluğu altında ve taĢıt aracı ile yapılması gerekir ve taĢıyan taĢıdığı mal üzerinde zilyetliğe sahip olur. Bu bakımdan, boru hatlarından akaryakıt veya su veya doğal gaz iletilmesi veya kablo üzerinden elektrik nakli, taĢıma hukukunun ilgi alanına girmez.194

TaĢıma hukuku anlamında bir taĢıma iĢleminden söz edebilmek ve dolayısı ile de bir taĢıma sözleĢmesinin varlığını kabul edebilmek için, taĢımanın bir taĢıt aracı ile yapılması gerekmektedir. TaĢıma hukuku, taĢıt aracı kullanılarak yapılan taĢıma iĢlemlerini ve bu iĢlemler dolayısı ile ortaya çıkan iliĢkileri düzenler. 195

Mevzuatımızda yer alan baĢlıca hükümler ve iĢin mahiyeti de dikkate alınarak; TaĢıma, yolcunun veya eĢyanın bir yerden alınıp bir baĢka yere götürülmesi; ġeklinde tarif edilebilir.196

191 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanunu’nun Hükümlerine Göre TaĢıyanın ve ĠĢletenin Sorumluluğu, s. 23–24, Dip Not:52.

192 SÖZER, Bülent, Türk Hukukunda ve Uluslararası Hukukta Hava Yolu ile Yük TaĢıma SözleĢmesi, Yedi Tepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ġstanbul 2007, s. 1.

193 ÜLGEN, Türk Sivil Havacılık Kanununun Hava Yolu ile TaĢımalar Bakımından Öngördüğü Yeni

Düzenleme, Ġstanbul Barosu Dergisi, C:59, S:1–2–3, Ocak, ġubat, Mart 1985, s. 7–8.

194 SÖZER, Türk Hukukunda ve Uluslararası Hukukta Hava Yolu ile Yük TaĢıma SözleĢmesi, s. 2. 195 SÖZER, Türk Hukukunda ve Uluslararası Hukukta Hava Yolu ile Yük TaĢıma SözleĢmesi, s. 3. 196 SÖZER, Türk Hukukunda ve Uluslararası Hukukta Hava Yolu ile Yük TaĢıma SözleĢmesi, s. 18.

Yolcu taĢıma sözleĢmesinde taĢıyanın asli borcu yolcuyu sözleĢmede belirtilen yerden yine sözleĢmede belirtilmiĢ olan yere götürmektir.

Yük/eĢya taĢıma sözleĢmesinde de, taĢıyanın asli borcu, yükün taĢınması, yani sözleĢmede belirtilen yerden yine sözleĢmede belirtilmiĢ olan yere taĢımaktır.

Yük taĢıma iĢine bu açıdan bakınca taĢıyanın asli borçlarından iki tanesi daha ortaya çıkmaktadır: malı yüklemek ve teslim almak.

TaĢıyan, taĢıma süresi boyunca yükü korumak borcu altında olup, onun bakım ve muhafazasından sorumludur. Bu bakım ve muhafaza yükümlülüğü de taĢıyanın asli borçlarındandır.

TaĢıyan taĢıma taahhüdünden doğan borcunu belli bir zaman dilimi içinde ifa etmelidir; Aksi takdirde gecikmenin sebep olduğu zararlardan dolayı sorumluluğu söz konusu olur.

TaĢıma süresini taraflar sözleĢmede belirtebilirler. SözleĢmede bu yolda bir Ģart yoksa kanuni hükümlere bakılır; Mesela, karayolu ile yapılan taĢımalarda TTK. m. 779 hükmü uygulanır; Hava yolu ile yapılan taĢımalarda TSHK. m. 121 ve 122 hükümlerine baĢvurulur.

Fiili taĢıma süresinin sonunda, yükün gönderilene teslim edilmesi de, taĢıyanın taĢıma sözleĢmesinden doğan asli borçlarından bir tanesidir. Teslim, taĢınmıĢ olan mal üzerindeki zilyetliğin gönderilene devri ile birlikte, malın taĢıt aracından fiilen boĢaltılarak gönderilene teslim edilmesini içerir. 197

Türk Sivil Havacılık Kanununun Dördüncü Kısmında TaĢıma SözleĢmesinden Doğan Sorumluluk düzenlenmiĢtir.

Hava taĢıma sözleĢmesinin tarafları taĢıyıcı ile yolcu ya da yük taĢıması olmasına göre yolcu ya da yükletendir(gönderici).198

TaĢıma sözleĢmesini, taĢıyanın taĢıma sözleĢmesinden doğan borçlarını, taĢımanın muhtelif aĢamalarını da dikkate alarak, Ģu Ģekilde tarif edebiliriz.

TaĢıma sözleĢmesi, yükün bir yerden alınıp, taĢıyanın muhafaza ve nezareti altında, bir baĢka yere götürülmesidir.199

197 SÖZER, Türk Hukukunda ve Uluslararası Hukukta Hava Yolu ile Yük TaĢıma SözleĢmesi, s. 4–5. 198 ÜLGEN, Hava TaĢıma SözleĢmesi, s. 59.

Hava yolu ile yük taĢıma sözleĢmeleri ile taĢıyanın sorumluluğu, Türk Hukuku‘nda Türk Sivil Havacılık Kanunu‘nun Üçüncü Kısım ile Dördüncü Kısım, Birinci Bölümde, 106–132 numaralı maddelerde düzenlenmiĢtir. 200

Kanun‘un, Dördüncü Kısmın Birinci bölümünde; yolcunun Uğradığı Zarardan Sorumluluk, Bagaj ve Yükün Uğradığı Zarar ve Gecikmeden Doğan Zarar baĢlıkları adı altında 120, 121 ve 122. maddelerinde düzenlenen ―Sorumluluk halleri‖nde sorumluluğun süjesi taĢıyıcıdır.201

TaĢıyıcı kavramı ne Türk Sivil Havacılık Kanunu‘nda ne VarĢova Konvansiyonu‘nun da ve ne de La Haye sözleĢmesinde tanımlanmamıĢtır.202

Türk Ticaret Kanunu‘nda; TaĢıyıcı, ücret mukabili yolcu ve eĢya (yük) taĢıma

iĢlerini üzerine alan kimsedir. ġeklinde tanımlanmıĢtır(TTK. m.762). 203

TSHK‘da ticari hava iĢletmeleri ile ilgili olarak izin ve iĢletme ruhsatını düzenleyen hükümler TTK‘n da ki tanımı hemen hemen olduğu gibi yansıtmaktadır(md. 18, 19; ayrıca THTIY. m. 3/b). Guadalajara SözleĢmesi ise taĢıyıcıya tarif etmiĢtir(m. 1/b, c).

TTK bakımından taĢıyıcı her zaman tacirdir(m. 12/f. 1, b. 10; 14/f. 1; 18). TaĢıma iĢi ticari iĢletme faaliyeti ve meslek olarak icra edilmelidir. TTK bakımından ileri sürülen bu açıklamaların TSHK‘nu açısından da geçerliliğini sürdürdüğünü TTK hükümlerinin genel niteliğini ve özellikle TTK. md. 12/f. 1, b. 10 hükmünü dikkate alarak söylemek mümkündür.

Fakat VarĢova konvansiyonu sisteminde taĢıyıcının tacir sıfatı ve taĢıma iĢini ticari iĢletme faaliyeti ve meslek olarak icra etmesinin Ģart bulunmadığı, konvansiyonun m. 1/f. 1, c.2 hükmü göz önünde tutularak söylenebilir. 204

200 SÖZER, Türk Hukukunda ve Uluslararası Hukukta Hava Yolu ile Yük TaĢıma SözleĢmesi, s. 29.

201 ÖZDEMĠR, Atalay, Hava TaĢıyıcının Bagaj ve Yükün Kaybı, Hasarı ve Gecikmesinden Doğan Zararlar

Nedeniyle Sorumluluğu, Kitap olarak basılmıĢ Doktora Tezi, s. 4–5.

202 ÜLGEN, Hava TaĢıma SözleĢmesi, s. 59.

ÖZDEMĠR, Hava TaĢıyıcının Bagaj ve Yükün Kaybı, Hasarı ve Gecikmesinden Doğan Zararlar Nedeniyle Sorumluluğu, s. 4.

203 TTK m. 762 deki düzenleme Yeni Türk Ticaret Kanunu Tasarısının 850. maddesinde eski sistem muhafaza edilerek düzenlenmiĢtir. Tasarının 850. maddesi (f.1) de ―TaĢıyıcı, taĢıma sözleĢmesiyle eĢya veya yolcu taĢıma iĢini veya ikisini birlikte üstlenen kiĢidir.‖ Ģeklinde tanımlanmıĢtır.

Bkz. Yeni Türk Ticaret Kanunu Tasarısı s. 758. 204 ÜLGEN, Hava TaĢıma SözleĢmesi, s. 59–60.

TaĢıyıcı yalnızca yolcu, yükleten veya gönderilen ile aralarında hava taĢıma sözleĢmesi kurulmuĢ bulunan akit midir? Yoksa akit taĢıyıcının dıĢında taĢımayı fiilen yerine getiren ara (alt) taĢıyıcılar da ―taĢıyıcı‖ kavramı içerisinde yer almakta mıdır?

Türk Sivil Havacılık Kanunu konu ile ilgili açık bir hüküm içermemektedir. Bu yüzden taĢıyıcı teriminin TSHK. m. 106 da sıralanan kaynaklarda aranması gerekmektedir.

TSHK m. 106 ya göre, havayolu ile yurt içinde yapılacak taĢımalarda Türk Sivil Havacılık kanununda bir hüküm bulunmadıkça Türkiye‘nin taraf olduğu uluslararası anlaĢmaların hükümleri ve bu anlaĢmalarda bir hüküm bulunmadığı takdirde Türk ticaret kanununu hükümleri uygulanır.

Burada birinci kaynak Türkiye‘nin taraf olduğu uluslararası anlaĢmalardır. TSHK. m. 106 da belirli bir uluslararası anlaĢmadan söz edilmediği için Türkiye‘nin uluslararası bir anlaĢmaya katılması ile Türk Sivil Havacılık Kanunu yönünden yeni bir durum ortaya çıkacaktır. Bu bakımdan konu ile ilgili uluslararası anlaĢmaların incelenmesinde yarar vardır.

Konumuz ile ilgili tarafı bulunduğumuz uluslararası anlaĢma 1929 tarihli ―Havayolu ile Uluslararası TaĢımalara ĠliĢkin Bazı Kuralların BirleĢtirilmesi Hakkında AnlaĢma‖ (VarĢova Konvansiyonu) ve onu değiĢtiren 1955 tarihli ―La

Haye Protokolü‖ dür.

Türkiye‘nin katıldığı her iki anlaĢmada da taĢıyıcı teriminin tanımına yer verilmemiĢ hatta bunların müzakereleri sırasında taĢıyıcı teriminin tanımı ile ilgili öneriler ret edilmiĢtir. Bu yüzden akit olmayan fakat taĢımayı akit taĢıyıcıya karĢı üstlenen ara (alt, fiili) taĢıyıcıların Konvansiyon anlamında taĢıyıcı sayılıp sayılmayacağı tartıĢılmıĢ, sonuçta VarĢova Konvansiyonunun 1. maddesinde yer alan “..taraflar arasındaki anlaĢmaya göre..” ve “..taraflarca..” ifadeleri neden gösterilerek yalnız akit taĢıyıcılarının konvansiyona tabi olduğu görüĢü hakim olmuĢtur.

Doktrindeki Hâkim görüĢe göre

TaĢıyıcı; Bir hava taĢıma sözleĢmesi ile yolcu, gönderen (yükleten) ve alıcıya (gönderilen) karĢı, yolcu veya yükü hava yolu ile bir yerden diğer bir yere taĢımayı kendi edimi olarak üstlenen kiĢi olarak tanımlanmaktadır.

Bu nedenle akit olmayan, fakat akit taĢıyıcının taĢımayı kendisine bıraktığı alt taĢıyıcılara karĢı vaki tazminat taleplerinin de VarĢova Konvansiyonunun sorumluluk sistemine dâhil edilmesi amacıyla henüz tarafı olmadığımız 1961 tarihli Guadalajara Konvansiyonu imzalanmıĢtır.

Guadalajara Konvansiyonu, taĢıyıcıyı; Akit TaĢıyıcı ve Fiili TaĢıyıcı olmak üzere ikiye ayırmaktadır.

Bu konvansiyon,

Akit TaĢıyıcıyı; Yolcu, gönderen yahut onların adına hareket eden bir kiĢi ile

VarĢova sözleĢmesi‘ne uygun bir taĢıma sözleĢmesi yapan kiĢi;

Fiili taĢıyıcıyı ise; Akit taĢıyıcıdan aldığı yetkiye dayanarak, taĢımayı kısmen

veya tamamen icra eden ve ardıl taĢıyıcı sayılmayan, akit taĢıyıcı dıĢındaki kiĢi; Olarak tanımlamıĢ, bu kiĢilere karĢı bulunulan tazminat taleplerine de VarĢova SözleĢmesi‘nin uygulanmasını hükme bağlamıĢtır.(md.2)

Türkiye henüz Guadalajara Konvansiyonu‘na katılmamıĢtır.

Yukarıda değindiğimiz üzere tekrar belirtmek gerekir ise de 1929 tarihli VarĢova SözleĢmesi ile 1955 tarihli La Haye Protokolü‘nde de taĢıyıcının tanımına yer verilmemiĢ olduğundan, TSHK. m. 106‘daki diğer kaynak olan Türk Ticaret Kanunun karada yük ve yolcu taĢımalarını düzenleyen 762. maddesindeki ―taĢıyıcı‖ tanımı Türk Sivil Havacılık Kanunu yönünden de geçerlidir.

TaĢıyıcının hava aracının sahibi olup olmaması taĢıyıcı sıfatının kazanılması bakımından önemli değildir. Ayrıca TSHK hükümlerine göre UlaĢtırma bakanlığından alınması gerekli izin ve ruhsatın alınmamıĢ olması da taĢıyıcı sıfatı konusunda önemli değildir. 205

Türk Ticaret Kanunu da, taĢıyıcı kavramını, taĢıma sözleĢmesinin tarafı olarak ele almaktadır. BaĢka bir deyiĢle, TTK. m. 762 ye göre taĢıyıcı, taĢıma sözleĢmesinin tarafıdır. Yolcu, yükleten ve gönderilen ile yapılmıĢ bir taĢıma sözleĢmesinin tarafı olmayan, ara (alt) taĢıyıcılar ise, taĢımanın kendi bölümlerinde cereyan eden ―olay‖ın doğurduğu zararlar yönünden akit benzeri durumuna getirilmiĢtir(TTK. m. 787). Bu nedenle, taĢıyıcı kavramını, akit taĢıyıcı ve ara (alt) taĢıyıcı olmak üzere iki ayrı baĢlık altında inceleyeceğiz.206

205 ÜLGEN, Hava TaĢıma SözleĢmesi, s. 61 206 ÖZDEMĠR, a. g. e., s. 4–5.