VarĢova/La Haye Sisteminin Uygulama ġartları

VarĢova/La Haye sistemi hava taĢımalarını sadece atmosfer içinde yapılmak kaydıyla sınırlamıĢtır. Bu sebeple de atmosferi aĢan taĢımalar (uzayda yapılan taĢımaların) hava taĢıması statüsü ile bu Konvansiyon‘a dahil olamayacaklardır. Ayrıca uzay mekikleri de bu konvansiyon‘a göre hava aracı tanımlaması içinde yer almamıĢtır.169

VarĢova/La Haye sisteminin hükümlerinin uygulanabilmesi için evvela taĢıyan ile yolcu veya –yük taĢımalarında- gönderen arasında bir taĢıma sözleĢmesi yapılmıĢ olmalıdır.

TaĢıma sözleĢmesinin geçerli olması için mutlaka yazılı Ģekilde yapılması Ģart değildir, sözlü olarak da yapılması yeterlidir.

Konvansiyonun ―taĢıma belgeleri‖ baĢlığını taĢıyan II. Paragrafının 3. maddesinde yolcu taĢıma sözleĢmeleri için yolcu bileti, 4. maddesinde bagaj taĢımalarında bagaj kuponu ve 5. maddesinde yük taĢıma sözleĢmeleri için hava konĢimentosu düzenlenmesini, bu belgelerin ilgili bulundukları sözleĢmelere dair ne gibi bilgi ve kayıtları ihtiva etmeleri gerekeceğini de göstererek Ģart koĢmuĢtur.

Ancak, söz konusu belgeler sözleĢmenin geçerli olması için sıhhat Ģartı olmayıp sadece sözleĢmenin tevsiki amacına hizmet ederler. Bu bakımdan, Konvansiyon‘un saydığı ve yukarıda iĢaret olunan taĢıma belgeleri düzenlenmiĢ

168 ġANLI, a. g. e., s. 15. 169 ARSLAN, a. g. e., s. 190.

olmasa dahi taĢıyan ile bir taĢıma sözleĢmesinin yapılmıĢ olduğu herhangi bir Ģekilde ispat edildiği takdirde Konvansiyon hükümleri uygulama alanı bulur.

Gerçekten, yukarıda anılan belgelerin sadece düzenlenmemesi değil fakat Konvansiyon‘un öngördüğü kayıtları ihtiva etmemesi veya gösterilen Ģekil Ģartlarına uymaması veya kaybı halinin dahi, taĢıma sözleĢmesinin varlığına veya geçerliğine etki yapmayacağı bizzat Konvansiyon‘da yer alan kurallar ile tespit edilmiĢtir(m.3/2, 4/4, 5/2).

Diğer taraftan, gerek Guatemala City Protokolü(m. 3/2, 4/2) ve gerekse 4 numaralı Montreal Protokolü (m. 5/2) ile taĢıma belgelerine iliĢkin hükümlerde önemli değiĢiklik yapılmıĢ ve taĢıma sözleĢmesine dair ve ilgili maddelerde belirtilen bilgilerin elektronik bilgi iĢlem cihazları kullanılarak tevsik edilmesinin mümkün olduğu hallerde, matbu bilet, bagaj kuponu veya hava konĢimentosu düzenlenmesine lüzum kalmadan, sadece elektronik cihazlar ile iĢlem yapılması usulü kabul edilmiĢtir.170

171

Buna karĢılık, taĢıyan ile bir taĢıma sözleĢmesi yapmadan kaçak uçağa binen yolcu hakkında VarĢova/La Haye sisteminin hükümleri uygulanmayacaktır. Buna paralel olarak, bir taĢıma sözleĢmesine taraf olmayan Ģahsın icra ettiği taĢımalara da VarĢova/La Haye sisteminin hükümleri uygulanmayacaktır.

TaĢıma sözleĢmesi sarih olabileceği gibi zımni de olabilir. Taraflar arasında bir taĢıma iĢleminin yerine getirilmesi doğrultusunda birleĢmiĢ irade açıklamasının varlığı tespit edildiği takdirde bir taĢıma sözleĢmesinin kurulmuĢ olduğu kabul edilir.172

TaĢıma sözleĢmesinin kural olarak taĢıyan ile yolcu veya gönderen arasında yapılması gerekir. Ancak, bu kural sözleĢmenin temsilci aracılığı ile kurulmasını engellemez.

VarĢova/La Haye sisteminin hükümleri sadece uçak ile yapılan taĢımalara uygulanır(m. 1/1).

170 SÖZER, Bülent, Milletlerarası Hava TaĢımalarına ĠliĢkin Kurallar ve Uygulama ġartları, BATĠDER, ANKARA 1977, C.XII, S. 2, s. 382–383.

171 Hürriyet Gazetesi: 2 Mayıs 2008 Cuma günlü sayısında IATA‘nın Genel Kurul Toplantısının 1–3 Haziran 2008 tarihlerinde Ġstanbul‘da yapılacağı ve Hava TaĢımacılığında kâğıt bilet uygulamasının 31 Mayıs‘ta tamamen biteceği haberi verilmiĢtir. *Bkz. ÖZBEK, Tolga Haberi, s. 12.

Bu bakımdan, helikopter, balon, planör veya benzeri gibi araçlar ile yapılan taĢımalarda VarĢova/La Haye hükümlerinin uygulanmasına imkân görülmediği gibi hovercraft ile yapılan taĢımalar da söz konusu hükümlerin uygulanma alanının dıĢında kalır.

Buna karĢılık uçağın büyüklüğü, evsafı, modeli, Ģekli veya cinsi herhangi bir önem taĢımaz.173

TaĢıma ücret karĢılığında yapılmalıdır.

Herhangi bir hava yolu ile taĢıma sözleĢmesinin VarĢova/ La Haye sisteminin uygulama alanına girebilmesi için taĢımanın bir ücret karĢılığında yapılacağının kararlaĢtırılmıĢ olması lazımdır. Bu hüküm ile Konvansiyon‘un kural olarak ticari bir amaç güdülerek yapılan taĢımalara uygulanması, ticari nitelik arz etmeyen taĢıma sözleĢmelerinin VarĢova/La Haye sisteminin kapsamı dıĢında bırakılması öngörülmüĢ olmaktadır(m. 1/1).

VarĢova/La Haye sistemi yolcu, bagaj veya yük taĢımalarına uygulanır. Posta taĢımaları kapsam dıĢında bırakılmıĢtır(m. 2/2)

VarĢova/La Haye sisteminin uygulanması bakımından; Yolcu: taĢıyan ile arasında yapılmıĢ bir taĢıma akdine dayanarak uçakta bulunan Ģahıstır.

ġu halde, VarĢova/La Haye sisteminin hükümleri sadece taĢıyan ile –sarih veya zımni- bir taĢıma sözleĢmesi yapmıĢ olan kiĢilere uygulanır ve taĢıyan ile arasında böyle bir hukuki iliĢki bulunmayan kiĢiler yolcu sıfatını alamayacakları için bu sistemin dıĢında kalırlar.174

Türk Ticaret Kanunu‘nda bagajın tanımı yapılmamıĢtır. Ancak IATA Ģartlarında bagajın tanımı yapılmıĢtır buna göre Bagaj; yolcunun seyahati ile ilgili olarak giyim, kullanma, rahatlık ya da kolaylık bakımından zorunlu olan ya da uygun (elveriĢli) bulunan bütün eĢyası ve kiĢisel mallarıdır.175

TaĢıma sözleĢmesi milletlerarası taĢıma taahhüdünü ihtiva etmelidir. VarĢova/La Haye sistemi anlamında ―milletlerarası taĢıma‖ kavramı Konvansiyon‘un 1. maddesinin 2. fıkrasında tarif edilmiĢtir. Bu fıkra uyarınca; Taraflar arasında

aktedilmiĢ taĢıma sözleĢmesine göre, ara yerde herhangi bir durak veya aktarma

173 SÖZER, Milletlerarası Hava TaĢımalarına ĠliĢkin Kurallar ve Uygulama ġartları, s. 393–394. 174 SÖZER, Milletlerarası Hava TaĢımalarına ĠliĢkin Kurallar ve Uygulama ġartları, s. 395–396. 175 ÜLGEN, Hava TaĢımaları ve Uygulanacak Hükümler, s. 619, Dip Not:12.

yapılması kararlaĢtırılmıĢ olsun veya olmasın, hareket yeri ile varma yeri iki ayrı akit devletin ülkesinde bulunan taĢımalar ile hareket ve varma yerleri aynı akit devletin ülkesinde bulunmakla beraber akit olmasa dahi baĢka bir devletin ülkesindeki bir yere uğranılmasını öngören taĢımalar, milletlerarası taĢıma niteliğindedir.

ĠĢte, ancak böyle bir taĢımanın yapılacağını öngören taĢıma sözleĢmeleri VarĢova/La Haye sisteminin uygulama alanına girer.176

2.1.3.3.2. VarĢova/La Haye Sisteminin Davaya Bakan Mahkemelerin