TaĢıyıcı ve ĠĢleten Kavramları Arasındaki ĠliĢki

ĠĢleten kavramının üç değiĢik Ģekilde ifade edilmesine rağmen, 2920 sayılı TSHK nu ―taĢıyıcı‖ nın tarifini yapmamıĢtır.

2920 sayılı kanun tasarısında ise taĢıyıcı, ―ĠĢletme ruhsatına sahip, ücret

karĢılığında hava yolu ile yolcu, yük ve posta taĢıyan kiĢilerdir.‖ ġeklinde tarif

edilmekteydi.370

TaĢıyıcının iĢletme ruhsatına sahip olması gerektiği ifade edildiği için, taĢıyıcı kavramı iĢleten kavramını da içine alır.

2920 sayılı kanun‘a göre, kiĢinin iĢleten sayılabilmesi için, sivil hava aracının;

- Doğrudan doğruya veya dolaylı olarak kullanılması veya - Seferlerin kontrolü yetkisine sahip olması yahut,

- Malik olarak sicile tescil edilmiĢ bulunması, Ģartlarından birini taĢıyor olması gerekir.

TaĢıyıcı sayılacak kiĢi açısından ise, - ĠĢletme ruhsatına sahip olması ve

- Ücret karĢılığı olmak üzere, diğer bir ifade ile taĢıma sözleĢmesi Çerçevesinde havayolu ile yolcu, yük ve posta taĢıma iĢlemlerinin yapılması, ġartlarının bir arada bulunması gerekir.

TaĢıyıcı sayılabilmek açısından gerekli olan ―iĢletme ruhsatı‖ ve ―ücret karĢılığı yapılan taĢıma‖ hususları, 2920 sayılı Kanun‘un ikinci kısmının ―Ticari Hava iĢletmeleri‖ baĢlığını taĢıyan üçüncü bölümünde düzenlenmiĢtir.

2920 Sayılı Kanun m. 18/1, gerçek ve tüzel kiĢilerin ticari amaçla hava araçlarıyla yolcu veya yük veya yolcu ve yük taĢımaları ile ticari amaçla diğer

370 Bkz. Milli Güvenlik Konseyi Tutanakları (S. Sayısı 688), DanıĢma Meclisinde Kabul edilen metin m. 3/e, s. 46

faaliyetlerde bulunmaları UlaĢtırma Bakanlığı‘nın izin vermesi ön Ģartına bağlanmıĢtır.

Maddenin ikinci fıkrasında da, bu iznin belirli Ģartlara ve süreye bağlanabileceği belirtilmiĢtir. Yine Kanunun 19 uncu maddesinde bu faaliyetlerde bulunabilmek için, izin alınmasına ek olarak, UlaĢtırma Bakanlığı‘ndan ―iĢletme ruhsatı‖ almalarını gerekli görülmüĢtür.

UlaĢtırma Bakanlığı, yapılan baĢvuruyu ―uygunluk‖ ve ―ülke yararları‖ açısından inceler. UlaĢtırma Bakanlığı bu inceleme sırasında, gerekli gördüğünde ilgili bakanlıkların ve Devlet Planlama MüsteĢarlığı‘nın da görüĢlerini almak suretiyle, kurulmak istenen iĢletmenin ülke ekonomisi, milli güvenlik, milli ulaĢtırma politikası ve planlı kalkınma ilkeleri bakımından değerlendirmesini yapar(2920 sayılı Kanun m. 21).

Türk sivil hava araçları ile faaliyette bulunan tüm kamu kurum ve kuruluĢları ve gerçek ve özel hukuk tüzel kiĢileri, ulaĢtırma bakanlığı‘nın hava seyrüsefer güvenliğini sağlamak amacıyla yapacağı veya yaptıracağı teknik denetime tabidirler(TSHK. m. 27/1).

2920 sayılı kanun, ―Kabotaj‖ kenar baĢlığını taĢıyan 31 inci maddesinde, “Türkiye Cumhuriyeti ülkesi içinde, iki nokta arasında hava yolu ile ticari amaçla yolcu, posta ve yük taĢımaları Türk hava araçları ile yapılır” denmiĢtir.

Bu hüküm, 19.04.1926 tarihli 815 numaralı Kabotaj Kanunu ile paralellik arz eder. Gerçekten, Kabotaj Kanunu, Türk nehir ve göllerinde, karasularında körfez ve limanlarla, Marmara denizinde her türlü denizcilik iĢlerinde ancak Türk vatandaĢlarının çalıĢabileceğini öngörür.

Yine aynı kanun, Türkiye sınırları içerisinde denizyoluyla bir noktadan diğerine yapılacak taĢımalarında da Türk gemileri ile yapılabileceğini belirtir.

Yabancı hava yolu iĢletmeleri ise, ancak yabancı ülkeler ile Türkiye arasında ulaĢtırma hizmeti görebilirler. Bu iĢletmelerin tabi olacakları hükümler, Türkiye‘nin taraf olduğu ikili ve çok taraflı anlaĢmalar uyarınca ve karĢılıklılık ilkesi göz önünde tutularak UlaĢtırma Bakanlığı‘nca saptanır(TSHK.m.33).

Görüldüğü gibi taĢıyıcı kavramı, içinde yer alan “iĢletme ruhsatı”na sahip olma Ģartı sebebiyle iĢleten kavramını da kapsamına dâhil etmektedir.

TaĢıma sözleĢmesi, taĢıyıcının taĢıma iĢini asli edim olarak üstlenmesini gerektirir.

Türk Sivil Havacılık Kanunumuzun 120‘inci ve 121‘inci maddelerinde, taĢıma sözleĢmesinin yerine getiriliĢi sırasında yolcunun ve eĢyanın uğradığı zararlardan, taĢıyıcının sorumlu olacağı belirtilmiĢtir.

EĢya taĢımalarında taĢıma iĢinin üstlenilmesi, taĢıyıcının eĢyayı kendi gözetim ve sorumluluğu altında bir yerden diğerine götürmesini ifade eder.

Türk Ticaret Kanunu 806/1‘ıncı371

maddesi yolcu taĢımalarında taĢıyıcının yolcuyu sağ salim götürmekle yükümlü olduğunu belirtir. Hava taĢıyıcısı da bu borcun söz konusu olduğu süre içinde, meydana gelen kazanın sebep olduğu zararlardan sorumludur.

TaĢıyıcının sorumluluğu, taĢıma sözleĢmesinin varlığına bağlı olduğu için ―sözleĢmeden doğan‖ bir sorumluluktur.

TaĢıyıcının sorumluluğunun taĢıma sözleĢmesinin varlığına bağlı olduğunu belirtirken, ―ücretsiz taĢımalar‖ konusunun da izah edilmesi gerekir. Ücretsiz taĢımalar, 2920 sayılı Kanun m. 117‘de “TaĢıyıcının, kendi yetkili organınca

saptanan kurallarına göre ücretsiz olarak yapacağı yolcu ve yük taĢımaları dıĢında, görev maksadıyla veya özel nedenlerle Türk tescilli hava araçları ile ücretsiz yapılacak yolcu ve yük taĢımalarına iliĢkin kurallar, ulaĢtırma Bakanlığı’nca yönetmelikle düzenlenir” Ģeklinde hükme bağlanmıĢtır.

Türk Ticaret Kanunu 762‘inci maddesi372 _{gereğince taĢıma sözleĢmesi}

mutlaka ücret karĢılı yapılmalıdır. Bu kural, hava taĢımaları için de geçerlidir. Ücret tediyesi söz konusu olmayan hallerde taĢıma sözleĢmesi de yoktur. Bu nedenle, ücretsiz taĢımalara iliĢkin olarak, 2920 sayılı kanun‘da da açıklık bulunmaması sebebiyle, ―vekâlet sözleĢmesi‖ ile ilgili hükümlerin uygulanması gerekir.

371 Bu hüküm Yeni Türk Ticaret Kanunu Tasarısının 914. maddesinde aynen muhafaza edilmiĢtir. 372 TaĢıyıcının tanımı Yeni TTK tasarısında 850. maddede düzenlenmiĢtir.

Tasarı Madde 850-

(1)TaĢıyıcı, taĢıma sözleĢmesiyle eĢya veya yolcu taĢıma iĢini veya ikisini birlikte üstlenen kiĢidir. EĢya her türlü yükü de kapsar.

(2) TaĢıyıcı, taĢıma sözleĢmesiyle eĢyayı varma yerine götürmeyi ve orada gönderilene teslim etmeyi veya yolcuyu varma yerine ulaĢtırmayı; buna karĢılık, eĢya taĢımada gönderen ve yolcu taĢımada yolcu, taĢıyıcıya, taĢıma ücretini ödemeyi borçlanır.

(3) TaĢıma iĢleri ticari iĢletme faaliyetidir.

ġeklinde düzenlenmiĢtir. Tasarıdaki düzenlemede TaĢıyıcının tanımı geniĢ anlam taĢır ve eĢya, taĢınma eĢyası, yolcu ve karma taĢımadaki taĢıyıcıyı kapsar. Tanım demiryolu ile veya içinde demiryolu da bulunan taĢımalara da uygulanır. Bu tanım, 762 inci maddedeki tanımdan tamamen farklı bir kurama dayanmaktadır. Eski madde, taĢıyıcının tanımında yolcu ve/veya eĢya taĢınmasında taĢıma ücretine vurgu yapmıĢ, taĢımanın bir taĢıma sözleĢmesi bağlamında yapılması gereğini belirtmemiĢti. Eski metindeki ―taĢıma iĢlerini üzerine almak‖ ibaresinin taĢımanın taĢıma sözleĢmesi çerçevesinde yapılması Ģeklinde yorumlanması mümkündü. Ancak maddede sözleĢmenin hiç anılmaması tartıĢmalara yol açıyordu. Bkz. Yeni Türk Ticaret Kanunu Tasarısı s. 293.

ĠĢletenin sorumluluğu, 2920 sayılı kanun‘un dördüncü kısmının ikinci bölümünde m. 133–140 arasında düzenlenmiĢtir. Söz konusu hükümlerin hazırlanması sırasında, ―Yabancı Hava Araçlarının Yeryüzündeki Üçüncü kiĢilere verdikleri zararlar Hakkında 1952 tarihli Roma sözleĢmesi‖ ve onu tadil eden ―1978 tarihli Montreal Protokolü‖ hükümleri dikkate alınmıĢtır.

Böylece, Ģartlarının ağır olması sebebiyle katılmadığımız Roma SözleĢmesi ve Montreal protokolü hükümleri, iç hukukumuz açısından 2920 sayılı Kanun‘a esas alındığı ölçüde geçerlik kazanmıĢtır.373