Ardıl (Mütevali) TaĢıyıcı, Ġlk TaĢıyıcı

Birden fazla taĢıyıcı tarafından yapılan taĢıma kavramı, taĢımanın birden fazla taĢıyıcı tarafından yerine getirilmesini ifade eden fiili bir kavramdır.

Birden fazla taĢıyıcının söz konusu olduğu, kara taĢımaları TTK‘nun 796‘ıncı maddesinde; Hava taĢımaları da VK. I ve 30 ila TSHK‘nun 129‘uncu maddelerinde düzenlenmiĢtir. Deniz hukukunda ise, birden fazla deniz taĢıyıcısı tarafından yapılan taĢımalar hakkında özel hüküm getirilmemiĢtir.

Zincirleme taĢıma fiili bir kavram olduğundan taĢıyıcıların gerek birbirlerine

gerekse yolcu veya yükle ilgililere karĢı hukuki durumları aynı değildir. Zincirleme

222 SÖZER, Türk Sivil Havacılık Kanununa ĠliĢkin Bazı GörüĢ ve Değerlendirmeler, s. 92. 223 ÖZDEMĠR, a. g. e., s. 11.

taĢıma, doktrinde; Birden fazla taĢıyıcı tarafından ifa edilen ve ard arda birden fazla

benzer (homojen) safhadan meydana gelen taĢımalar Ģeklinde tarif edilmiĢtir.224

Ardıl taĢıyıcı, birbiri ardınca birden çok taĢıyıcılar tarafından

gerçekleĢtirilmesi kararlaĢtırılan bir taĢımada(zincirleme bir taĢımada); Yolcu, bagaj veya yükü kabul ile taĢıma sözleĢmesinin tarafı sayılan ve ilk taĢıyıcıdan sonra gelen taĢıyıcıdır.

Ardıl taĢıyıcı ile yükleten veya yolcu arasında aslında, doğrudan doğruya bir taĢıma sözleĢmesi kurulmamaktadır.

Bu kiĢiler, TSHK. m. 129 uyarınca, ilk taĢıyıcı veya kendilerinden önce gelen ardıl taĢıyıcı ile aralarında bağımsız bir taĢıma sözleĢmesi kurdukları takdirde, taĢımanın kendi denetimlerindeki bölümü ile sınırlı olmak üzere yolcu veya yükletenin ilk taĢıyıcıya yapmıĢ oldukları taĢıma sözleĢmesinin tarafı sayılırlar.

Bu sonuç, TSHK. m. 129‘un ifadesiyle, ―yolcu, bagaj veya yükü kabul‖ ile gerçekleĢmektedir.

Dikkat edilirse TSHK.m.129 da TTK. m. 796‘dan farklı olarak taĢıma senedinin tesliminden söz edilmemektedir.

Ardıl taĢıyıcı akit taĢıyıcının taĢıma iĢini devrettiği ara alt taĢıyıcıdan farklı olarak, taĢımanın yalnız bir bölümünü gerçekleĢtirmektedir. Yolcu veya yükleten bu tür taĢımayı ilk taĢıyıcı ile kurar. BaĢka bir deyiĢle, birbiri ardına değiĢik taĢıyıcılarla yapılacak taĢıma edimini içeren taĢıma sözleĢmesinin yolcu veya yükleten dıĢındaki diğer tarafı ―ilk taĢıyıcı‖dır. Yolcu veya yükletenin ardıl taĢıyıcının kim olduğunu bilmesine gerek yoktur.

TaĢıma sözleĢmesinin ardıl taĢıyıcılar ile birlikte yapılması halinde ardıl taĢıyıcılar da taĢıma sözleĢmesinin tarafı, baĢka bir değiĢle akidi olurlar. Ard arda taĢımada ise, yolcu ve yükleten ile akit taĢıyıcı arasında yapılan bu tür taĢımaya ardıl taĢıyıcı, yolcu bagaj veya yükü kabul ile katılmaktadır.

Bu suretle de ardıl taĢıyıcı, kendi bölümü ile sınırlı olmak üzere, akit benzeri sıfatını kazanır. Ardıl taĢıyıcı, taĢımanın takip eden bölümü için kendi adına bağımsız bir taĢıma sözleĢmesi yapmaktadır.

Tüm ardıl taĢıyıcılar aslında, bir ara (alt-fiili) taĢıyıcıdır. Onlar, taĢımanın yalnız kendi bölümlerinde gerçekleĢen ―kaza‖ (TSHK.m.120), ―olay‖ (TSHK.m.121)

224 DENĠZ, (KANER), Birden Fazla TaĢıyıcı Tarafından Yapılan Hava TaĢımaları Zincirleme TaĢımalar, BATĠDER, C. XVI, S. 3–5, s. 1.

ve ―gecikme‖ (TSHK.m.122) yüzünden doğan zararlar yönünden taĢıma sözleĢmesinin tarafı sayılırlar. Bu, TSHK‘nun 129 uncu madde ifadesinden doğan bir varsayımdır. Ardıl taĢıyıcı, kanun gereği, yolcu ve yükletenin akidi (akit benzeri) durumuna getirilmiĢtir. 225

VarĢova konvansiyonunda, birden fazla taĢıyıcı tarafından yapılan taĢımalarla ilgili hükümler, Konvansiyonun kapsam maddesinde (m. 1/3) ve taĢıyıcıların sorumluluğunu düzenleyen hükmünde(m. 30) bulunmaktadır.

Konvansiyon Hükümlerinin (m. 1/3 ve m. 30) uygulanabilmesi; Yani birden fazla taĢıyıcı tarafından yapılan bir taĢımanın uluslararası taĢıma sayılması ve konvansiyon hükümlerine tabi olması için;

-TaĢıma bölümlerinin tamamının hava yolunda meydana gelmesi,

-Birden fazla taĢıma sözleĢmesinin bulunması; (Burada sözleĢmeden

maksat, taĢıyıcı ile yolcu ya da yükle ilgili arasındaki sözleĢme veya bunlar lehine yapılmıĢ sözleĢmelerdir.)

-TaĢımanın taraflarca tek bir iĢ olarak kararlaĢtırılmıĢ olması; (Türk Sivil Havacılık Kanununda düzenlenen ard arda taĢıma iliĢkisine ise böyle bir Ģart öngörülmemiĢtir.) Tek bir iĢten maksat tek bir edim değildir. TaĢıyıcı taĢımanın tamamını taahhüt etmiĢ ise, konvansiyon anlamında zincirleme bir taĢıma zaten yoktur. Tek bir iĢten maksat, taĢıyıcıların müstakil edimlerinin teĢkil ettiği bütündür. Diğer bir ifadeyle, taraflar, arasında kararlaĢtırılan husus edimlerin bir bütün teĢkil ettiği, taahhüt edilen edimlerin muayyen bir taĢıma iĢinin bölümleri olduğudur. Yani burada taĢımanın tüm bölümleri ―bölünmez bir taĢıma‖ olarak kararlaĢtırılmıĢ olmalıdır(VK. M. 1/3).

-TaĢımanın birden fazla taĢıyıcı tarafından yapılması; Ard arda taĢımanın diğer Ģartı; ―bölünmez+tek bir iĢ‖ olarak kararlaĢtırılan taĢımanın, ―birbiri ardınca birden çok taĢıyıcılar tarafından gerçekleĢtirilmesi‖ yönündeki anlaĢmadır. TSHK. m. 129‘da düzenlenen ard arda taĢımada yalnız bu Ģart aranır. TSHK. m. 129‘a göre ilk taĢıyıcı tarafından üstlenilen taĢımanın bir biri ardına çeĢitli taĢıyıcılarca yapılmasının kararlaĢtırılması yeterlidir.

ġartlarının bulunması lazımdır. 226

225 ÖZDEMĠR, a. g. e., s. 12–13.

Yargıtay‘da bir kararında; Birden fazla taĢıyanlar tarafından peĢ peĢe icra edilecek bir taĢıma iĢleminin, VarĢova/La Haye Konvansiyonu hükümlerine tabi olması için, taĢıyanlar ile yük göndericisi arasında karĢılıklı bir anlaĢma yapılması, ya da bir taĢıyıcının, diğer taĢıyanları temsilen taahhütte bulunması gerekeceğini belirtmiĢtir.227

Ġlk taĢıyıcı taĢımayı tek bir etap olarak üstlenir. Ya da taĢımanın tüm bölümlerini üzerine alır ve kendi kararıyla daha sonra taĢımanın bazı bölümleri için baĢka taĢıma sözleĢmesi yapar ise; bölünmez + tek bir iĢ olarak kararlaĢtırılan taĢımanın birbiri ardınca birden çok taĢıyıcılar tarafından yerine getirilmesi, Ģartı gerçekleĢmez. Bu takdirde, art arda sözleĢmeden söz edilemez. Sonraki taĢıyıcı, ara (alt, Fiili) taĢıyıcı olup ardıl taĢıyıcı sayılmaz.

Her iki Ģart; yani taĢımanın birbiri ardına çeĢitli taĢıyıcılarca yapılması ve taĢımanın tek bir iĢ olarak kabulü yönündeki taraf iradeleri, hiçbir Ģekle bağlı değildir. TaĢıma belgeleri bu yönden birer ispat aracıdır.

Art arda taĢımanın düzenlendiği VK. M. 1/3 fıkrasındaki ―taraflarca‖ ifadesi ile TSHK.m.129 da yer alan, ―…taraf ‖ ifadesinin hem birden fazla mütevali taĢıyanları ve hem de yolcu veya göndereni (yük göndericisini) kapsadığını kabul etmek gerekir.

Ardıl taĢıyıcı, Ticaret kanununun 796. maddesinde anılan, ―birinci taĢıyıcıdan sonra gelen taĢıyıcılar‖ a tekabül etmektedir.

Ġlk taĢıyıcının kim olduğu konusunda, taĢıma belgeleri aksi sabit olana kadar geçerli bir delildir. (TSHK.m.112/1)228

Birden fazla taĢıyan tarafından peĢ peĢe icra edilecek bir taĢıma iĢleminin konvansiyon hükümlerine tabi olabilmesi için taraflar arasında karĢılıklı bir anlaĢmanın yapılmıĢ olması gerektiğini yukarıda söylemiĢtik. Bu anlaĢma, ya her bir taĢıyanın yolcuya –veya gönderene- karĢı ayrı ayrı taahhütte bulunması, ya da bir taĢıyanın diğerlerini temsilen hareket etmiĢ olması ile kurulur. Doğrudan doğruya veya temsil yolu ile taahhütte bulunmamıĢ bir taĢıyan, mütevali taĢıyan sayılamaz ve hak ve borçları hakkında konvansiyon hükümleri uygulanmaz.

227 11. HD. nin 15.10.1999 tarih ve 1999/5531 E. 1999/7886 K. sayılı kararı için; Bkz. Yargıtay Kararları Dergisi, Yıl: 2000, S:03, s. 388.

ġu halde, mütevali taĢımalarda da her bir taĢıyan esasında akit taĢıyan sıfatına sahiptir. Akit taĢıyan sıfatını kazanmamıĢ bir kiĢi taĢıma iĢlemini –tamamen veya kısmen- icra etse dahi bu taĢıma VarĢova/La Haye sisteminin hükümlerine tabi olmaz.229