D. AKSÂMÜ’L-KUR’ÂN
1. Yeminlerin Amaçları
Kur’an’da yemin eden birçok kişi olduğu gibi üzerine yemin edilen birçok şey bulunmaktadır. Kur’an’da en çok yemin eden tabii olarak Kur’an’ı indiren Allah’tır. Kur’an’daki Allah’a ait bu yeminler, Allah’ın muhatabını aklî ve mantıkî delillerle ikna etmekten aciz oluşundan değil muhatabın ihtiyacındandır1060. Ayrıca bu ifadeler, hem yemin edilen varlıklara hem de yemin ifadesinden sonra 1053 Kurtubî, X, 263. 1054 “اًﺮﻳِﺬَﻧ ُﻪَﻌَﻣ َنﻮُﻜَﻴَﻓ ٌﻚَﻠَﻣ ِﻪْﻴَﻟِإ َلِﺰْﻧُأ ﺎَﻟْﻮَﻟ ِقاَﻮْﺳَﺄْﻟا ﻲِﻓ ﻲِﺸْﻤَﻳَو َمﺎَﻌﱠﻄﻟا ُﻞُآْﺄَﻳ ِلﻮُﺳﱠﺮﻟا اَﺬَﻬِﻟ ﺎَﻣ اﻮُﻟﺎَﻗَو” (Furkan 25/7). 1055 “ ًﺔَﻨْﺘِﻓ ٍﺾْﻌَﺒِﻟ ْﻢُﻜَﻀْﻌَﺑ ﺎَﻨْﻠَﻌَﺟَو ِقاَﻮْﺳَﺄْﻟا ﻲِﻓ َنﻮُﺸْﻤَﻳَو َمﺎَﻌﱠﻄﻟا َنﻮُﻠُآْﺄَﻴَﻟ ْﻢُﻬﱠﻧِإ ﺎﱠﻟِإ َﻦﻴِﻠَﺳْﺮُﻤْﻟا َﻦِﻣ َﻚَﻠْﺒَﻗ ﺎَﻨْﻠَﺳْرَأ ﺎَﻣَو اًﺮﻴِﺼَﺑ َﻚﱡﺑَر َنﺎَآَو َنوُﺮِﺒْﺼَﺗَأ” (Furkan 25/20).
1056 Kurtubî, VII, 8 ve Kurtubî, VII, 15-16.
1057 Halil b. Ahmed, V, 86; İbn Manzûr, XII, 478; Zebîdî, XXXII, 266; Zerkeşî, III, 40. 1058 Demirci, Tefsir Usûlü ve Tarihi, s. 248.
1059 Celal Kırca, “Aksâmü’l-Kur’ân”, DİA, İstanbul, 1989, II, 290; Eren-Erbaş, Kur’ân İlimleri ve
Tefsir Istılahları, s. 39.
179 söylenenlere dikkat çekip1061, konunun önemine veya inandırıcılığına vurgu yapar, dinleyenlerin ilgisini uyandırır1062. Müfessirimiz Kurtubî, soru cevap metoduyla konuya şöyle katkıda bulunmuştur: “Eğer, “Yüce Allah’ın yemin etmesinde hikmet nedir? Çünkü o dönemdeki insanlar, tasdik eden veya yalanlayan olmak üzere iki sınıftı. Doğrulayan yemine gerek duymaksızın doğrulamakta; yalanlayan ise yeminle birlikte de tasdik etmemektedir” diye sorulursa, buna, “Kur’an, Arapça olarak inmiştir. Araplardan birisi sözünü pekiştirmek istediği zaman sözünün doğruluğuna yemin eder. Allah da onlara karşı konulan delile kuvvet kazandırmak istediği için Kur’an’ın kendi katından olduğuna yemin etmektedir” şeklinde cevap verilebilir”1063.
Kur’an’da Allah’ın yaptığı yeminlerin yanı sıra Hz. Peygamber’in (s.a.v.)1064, Hz. İbrahim’in1065, Firavun’un1066, Mısır Azizi’nin hanımının1067, Hz. Yusuf’un kardeşlerinin1068, şeytanın1069, asi ümmetlerin1070 yeminleri ve daha birçok kişinin dilinden yemin örnekleri de bulunmaktadır. Örneğin Hz. Yusuf’un kardeşlerinin “Yusuf’un kardeşleri: “Allah’a yemin ederiz ki, siz bizim, burada bozgunculuk yapmak için gelmediğimizi ve hırsız da olmadığımızı kesinlikle biliyorsunuz”
1061 Albayrak, Tefsir Usûlü, s. 157.
1062 Suyûtî, İtkân, II, 277; Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, s. 169; Demirci, Tefsir Usûlü ve Tarihi, s. 251-
252; Çetin, Kur’an İlimleri ve Kur’an-ı Kerim Tarihi, s. 231-232; Kırca, II, 290.
1063 Kurtubî, I, 157.
1064 “Kafirler: “Kıyamet bize gelmeyecek” dediler. De ki: “Evet, varlıklarca bilinmeyen her şeyi bilen
Rabbime and olsun ki, kesinlikle kıyamet size gelecektir…/… ﻰَﻠَﺑ ْﻞُﻗ ُﺔَﻋﺎﱠﺴﻟا ﺎَﻨﻴِﺗْﺄَﺗ ﺎَﻟ اوُﺮَﻔَآ َﻦﻳِﺬﱠﻟا َلﺎَﻗَو ْﻢُﻜﱠﻨَﻴِﺗْﺄَﺘَﻟ ﻲﱢﺑَرَو” (Sebe 34/3).
1065 “Allah’a yemin ederim ki, siz ayrıldıktan sonra, putlarınıza bir tuzak kuracağım!/ ﱠنَﺪﻴِآَﺄَﻟ ِﻪﱠﻠﻟﺎَﺗَو
َﻦﻳِﺮِﺑْﺪُﻣ اﻮﱡﻟَﻮُﺗ ْنَأ َﺪْﻌَﺑ ْﻢُﻜَﻣﺎَﻨْﺻَأ” (Enbiya 21/57).
1066 “Firavun: “Ben size izin vermeden O’na nasıl inanırsınız? Kuşkusuz o, size büyüyü öğreten,
büyüğünüzdür. And olsun ki sizin ellerinizi ve ayaklarınızı çaprazlama keseceğim, sizi hurma kütüklerine asacağım. Hangimizin azabının daha şiddettli ve kalıcı olduğunu kesinlikle öğreneceksiniz” dedi/ ْﻢُﻜَﻠُﺟْرَأَو ْﻢُﻜَﻳِﺪْﻳَأ ﱠﻦَﻌﱢﻄَﻗُﺄَﻠَﻓ َﺮْﺤﱢﺴﻟا ُﻢُﻜَﻤﱠﻠَﻋ يِﺬﱠﻟا ُﻢُآُﺮﻴِﺒَﻜَﻟ ُﻪﱠﻧِإ ْﻢُﻜَﻟ َنَذﺁ ْنَأ َﻞْﺒَﻗ ُﻪَﻟ ْﻢُﺘْﻨَﻣﺁ َلﺎَﻗ
ﻰَﻘْﺑَأَو ﺎًﺑاَﺬَﻋ ﱡﺪَﺷَأ ﺎَﻨﱡﻳَأ ﱠﻦُﻤَﻠْﻌَﺘَﻟَو ِﻞْﺨﱠﻨﻟا ِعوُﺬُﺟ ﻲِﻓ ْﻢُﻜﱠﻨَﺒﱢﻠَﺻُﺄَﻟَو ٍفﺎَﻠِﺧ ْﻦِﻣ” (Taha 20/71).
1067 “Vezirin karısı: “İşte beni kınadığınız kişi bu. Ben onun benimle olmasını istedim, fakat o kabul
etmedi. Yemin ederim ki, eğer ona emrettiğimi yapmazsa, kesinlikle hapse atılacak ve aşağılanmış kişiler arsında yer alacaktır” dedi/ ْﻢَﻟ ْﻦِﺌَﻟَو َﻢَﺼْﻌَﺘْﺳﺎَﻓ ِﻪِﺴْﻔَﻧ ْﻦَﻋ ُﻪُﺗْدَواَر ْﺪَﻘَﻟَو ِﻪﻴِﻓ ﻲِﻨﱠﻨُﺘْﻤُﻟ يِﺬﱠﻟا ﱠﻦُﻜِﻟَﺬَﻓ ْﺖَﻟﺎَﻗ
َﻦﻳِﺮِﻏﺎﱠﺼﻟا َﻦِﻣ ﺎًﻧﻮُﻜَﻴَﻟَو ﱠﻦَﻨَﺠْﺴُﻴَﻟ ُﻩُﺮُﻣﺁ ﺎَﻣ ْﻞَﻌْﻔَﻳ” (Yusuf 12/32).
1068 “Dediler ki: “Allah’a yemin ederiz ki sen, hala eski yanlış tutumundasın”/ َﻚِﻟﺎَﻠَﺿ ﻲِﻔَﻟ َﻚﱠﻧِإ ِﻪﱠﻠﻟﺎَﺗ اﻮُﻟﺎَﻗ
ﻳِﺪَﻘْﻟا
ِﻢ ” (Yusuf 12/95).
1069 “İblis: “Ey Rabbim, benim yoldan çıkmama sebep olduğundan dolayı, and olsun ki ben de
yeryüzünde onlara kötülükleri güzel göstereceğim ve onların hepsinin yoldan çıkmasına sebep olacağım” dedi /َﻦﻴِﻌَﻤْﺟَأ ْﻢُﻬﱠﻨَﻳِﻮْﻏُﺄَﻟَو ِضْرَﺄْﻟا ﻲِﻓ ْﻢُﻬَﻟ ﱠﻦَﻨﱢﻳَزُﺄَﻟ ﻲِﻨَﺘْﻳَﻮْﻏَأ ﺎَﻤِﺑ ﱢبَر َلﺎَﻗ” (Hıcr 15/39).
1070 “Kafirler, peygamberlerine: “Yemin ederiz ki, ya sizi ülkemizden çıkaracağız, ya da bizim
dinimize dönersiniz” dediler. Bunun üzerine Rableri peygamberlerine: “Biz, haksızlık edenleri kesinlikle helak edeceğiz” diye vahyetti/ ﻲِﻓ ﱠنُدﻮُﻌَﺘَﻟ ْوَأ ﺎَﻨِﺿْرَأ ْﻦِﻣ ْﻢُﻜﱠﻨَﺟِﺮْﺨُﻨَﻟ ْﻢِﻬِﻠُﺳُﺮِﻟ اوُﺮَﻔَآ َﻦﻳِﺬﱠﻟا َلﺎَﻗَو َﻦﻴِﻤِﻟﺎﱠﻈﻟا ﱠﻦَﻜِﻠْﻬُﻨَﻟ ْﻢُﻬﱡﺑَر ْﻢِﻬْﻴَﻟِإ ﻰَﺣْوَﺄَﻓ ﺎَﻨِﺘﱠﻠِﻣ” (İbrahim 14/13).
180 dediler”1071, şeytanın da “Onlara: “Ben kesinlikle sizin iyiliğinizi isteyenlerdenim” diye yemin etti”1072 diyerek söylediği lafızlar Kur’an’da yer almıştır.
Kur’an’da Allah’ın hem kendi ismine1073 ve hem de diğer varlıklara yaptığı yeminler bulunmaktadır. Nitekim Allah, Hz. Peygamber (s.a.v.)1074, Kur’an1075, kıyamet günü1076, peygamberler1077, kainattaki varlıklar (atlar1078, güneş1079, melekler1080, zeytin1081, yıldızlar1082) üzerine yemin etmektedir. Allah’tan başkası adına yemin etmek yasaklandığı halde1083 Allah’ın diğer varlıklar üzerine yemin etmesinin şöyle sebepleri olabilir: Bu yeminler, bir bakıma Allah’ın kendi adına yemin etmesidir. Çünkü yaratılmış her şey O’nun zâtına işaret eder. Bazı âlimler de yemin edilen şeylerin başında mahzuf bir “Rab” kelimesinin bulunduğunu söylemişlerdir. Meselâ “Semaya andolsun” ifadesinden maksat, “Semanın rabbine andolsun” demektir1084. Yemin edilen o şeyin değerine işaret etmek ve kıymetini yüceltmek için bu ifadelerin kullanıldığı da söylenmiştir1085. Ayrıca İslamiyetten önceki Arapların sosyal hayatındaki bazı üslupların Kur’an’da muhafazası bu
1071 “َﻦﻴِﻗِرﺎَﺳ ﺎﱠﻨُآ ﺎَﻣَو ِضْرَﺄْﻟا ﻲِﻓ َﺪِﺴْﻔُﻨِﻟ ﺎَﻨْﺌِﺟ ﺎَﻣ ْﻢُﺘْﻤِﻠَﻋ ْﺪَﻘَﻟ ِﻪﱠﻠﻟﺎَﺗ اﻮُﻟﺎَﻗ” (Yusuf 12/73). 1072 “َﻦﻴِﺤِﺻﺎﱠﻨﻟا َﻦِﻤَﻟ ﺎَﻤُﻜَﻟ ﻲﱢﻧِإ ﺎَﻤُﻬَﻤَﺳﺎَﻗَو” (A’raf 7/21).
1073 “Rabbine and olsun ki onların hepsine soracağız/َﻦﻴِﻌَﻤْﺟَأ ْﻢُﻬﱠﻨَﻟَﺄْﺴَﻨَﻟ َﻚﱢﺑَرَﻮَﻓ” (Hıcr 15/92).
1074 “Sana yemin ederim ki, onlar kendi sarhoşlukları içinde bocalayıp duruyorlardı/ ﻲِﻔَﻟ ْﻢُﻬﱠﻧِإ َكُﺮْﻤَﻌَﻟ
َنﻮُﻬَﻤْﻌَﻳ ْﻢِﻬِﺗَﺮْﻜَﺳ” (Hıcr 15/72).
1075 “Yıldızların yerlerine and olsun. -Eğer bilseniz bu büyük bir yemindir- Kuşkusuz bu Kitap, değerli
bir Kur’an’dır/ٌﻢﻳِﺮَآ ٌنﺁْﺮُﻘَﻟ ُﻪﱠﻧِإٌﻢﻴِﻈَﻋ َنﻮُﻤَﻠْﻌَﺗ ْﻮَﻟ ٌﻢَﺴَﻘَﻟ ُﻪﱠﻧِإَو ِمﻮُﺠﱡﻨﻟا ِﻊِﻗاَﻮَﻤِﺑ ُﻢِﺴْﻗُأ ﺎَﻠَﻓ” (Vâkıa 56/75-77).
1076 “Esip savuran rüzgarlara, yağmur yüklü bulutlara, kolayca akanlara, iş bölümü yapanlara and
olsun ki, size vadedilen kesinlikle gerçekleşecektir/ اًﺮْﺴُﻳ ِتﺎَﻳِرﺎَﺠْﻟﺎَﻓ اًﺮْﻗِو ِتﺎَﻠِﻣﺎَﺤْﻟﺎَﻓ اًوْرَذ ِتﺎَﻳِراﱠﺬﻟاَو
اًﺮْﻣَأ ِتﺎَﻤﱢﺴَﻘُﻤْﻟﺎَﻓ
ٌقِدﺎَﺼَﻟ َنوُﺪَﻋﻮُﺗ ﺎَﻤﱠﻧِإ ” (Zariyat 51/1-5).
1077 “Hikmetlerle dolu bu Kur’an’a and olsun ki sen kesinlikle gönderilen elçilerdensin/ِﻢﻴِﻜَﺤْﻟا ِنﺁْﺮُﻘْﻟاَو
َﻦﻴِﻠَﺳْﺮُﻤْﻟا َﻦِﻤَﻟ َﻚﱠﻧِإ” (Yasin 36/2-3).
1078 “Soluk soluğa koşanlara and olsun/ﺎًﺤْﺒَﺿ ِتﺎَﻳِدﺎَﻌْﻟاَو” (Adiyat 100/1). 1079 “Güneşe ve onun aydınlığına and olsun/ﺎَهﺎَﺤُﺿَو ِﺲْﻤﱠﺸﻟاَو” (Şems 91/1). 1080 “Sıra sıra dizilenlere and olsun/ﺎًّﻔَﺻ ِتﺎﱠﻓﺎﱠﺼﻟاَو” (Sâffât 37/1).
1081 “İncire ve zeytine and olsun/ِنﻮُﺘْﻳﱠﺰﻟاَو ِﻦﻴﱢﺘﻟاَو” (Tin 95/1). 1082 “Göğe ve Tarık’a and olsun/ِقِرﺎﱠﻄﻟاَو ِءﺎَﻤﱠﺴﻟاَو” (Tarık 86/1).
1083 “Şunu bilin ki, muhakkak Allah sizlere babalarınız adına yemin etmeyi yasaklamaktadır. Kim
yemin edecek olursa, ya Allah adına etsin veya sussun”. Bakınız: Ahmed b. Hanbel, I, 36; Buhârî, İman, 3; Müslim, Eymân, 1. “Ne babalarınız ne anneleriniz ne de putlar adına yemin etmeyin. Doğruyu söyleyenler olarak sadece Allah adına yemin edin”. Bakınız: Ebû Dâvud, Eymân, 4. Ayrıca bakınız: Kurtubî, III, 610-611.
1084 Kırca, II, 290.
1085 Kırca, II, 290; Faik Yılmaz, “Aksâmü’l-Kur’ân Bağlamında “Allah Nelere, Niçin ve Neden Yemin
181 yeminlerin bir nedeni olarak görülmüştür1086. Müfessirimiz Allah’ın kainattaki varlıklar üzerine yaptığı yeminlerle ilgili olarak “Bundaki hikmet bilinmese dahi, Allah canlı-cansız yaratıklarından dilediği ile yemin edebilir”1087 diyerek daha teslimiyetçi bir ifade kullanmıştır.
Kur’an’da yemin edilen konular bazen sûrelerin içinde kimi zaman da sûrelerin başında yeralmıştır. On yedi sûrenin1088 başında bulunan bu yeminler, okuyucunun dikkatini daha başlangıçta çekmiştir1089. Müfessir de yeri geldikçe hem sûrelerin başında hem de sûrelerin içinde geçen yeminleri tefsirine konu edinmiştir1090. Örneğin Asr Sûresi’nin tefsirinde “Zamana yemin olsun ki”1091 ayetinin yemin, “İnsan kesinlikle ziyandadır”1092 ayetinin de onun cevabı olduğunu söylemiştir1093.
Kurtubî, mukattaa harflerinden bahsederken pek çok yerde bu harflerin kasem harfleri olabileceğine dair görüşleri dile getirmiştir1094. Örneğin, “
ﻢـﺣ
” (Zuhruf 43/1) harflerinin tefsirinde konuyla ilgili şöyle demiştir: “ﻢـﺣ
” (Zuhruf 43/1) ayetinin bir yemin, “Apaçık Kur’an’a yemin olsun ki”1095 ayetinin ise ikinci bir yemin olduğu söylenmiştir. Allah dilediği şeye yemin eder. Cevabı ise, “Biz, onu düşünüp1086 Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, s. 169; Abdülbâki Turan, “Kur’an-ı Kerim’deki Yeminler (Aksâmü’l-
Kur’an)”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 2, Konya, 1986, s. 97.
1087 Kurtubî, X, 196.
1088 Başında yemin bulunan sûreler şunlardır: “Sıra sıra dizilenlere and olsun/ﺎًّﻔَﺻ ِتﺎﱠﻓﺎﱠﺼﻟاَو” (Sâffât
37/1), “Esip savuran rüzgarlara and olsun/اًوْرَذ ِتﺎَﻳِراﱠﺬﻟاَو” (Zariyat 51/1), “Tur dağına and
olsun/ِرﻮﱡﻄﻟاَو” (Tur 52/1), “Battığında yıldızlara and olsun ki/ىَﻮَه اَذِإ ِﻢْﺠﱠﻨﻟاَو” (Necm 53/1), “Kıyamet gününe yemin ederim/ِﺔَﻣﺎَﻴِﻘْﻟا ِمْﻮَﻴِﺑ ُﻢِﺴْﻗُأ ﺎَﻟ” (Kıyamet 75/1), “Birbiri ardınca gönderilenlere
and olsun/ﺎًﻓْﺮُﻋ ِتﺎَﻠَﺳْﺮُﻤْﻟاَو” (Mürselat 77/1), “Eşyaları yerlerinden sert bir şekilde çıkarma gücü
verilenlere and olsun/ﺎًﻗْﺮَﻏ ِتﺎَﻋِزﺎﱠﻨﻟاَو ” (Naziat 79/1), “Burçları olan bu göğe and olsun/ ِتاَذ ِءﺎَﻤﱠﺴﻟاَو
ِجوُﺮُﺒْﻟا” (Buruc 85/1), “Göğe ve Tarık’a and olsun/ِقِرﺎﱠﻄﻟاَو ِءﺎَﻤﱠﺴﻟاَو” (Tarık 86/1), “Şafak vaktine
and olsun/ِﺮْﺠَﻔْﻟاَو” (Fecr 89/1), “Bu beldeye and olsun/ِﺪَﻠَﺒْﻟا اَﺬَﻬِﺑ ُﻢِﺴْﻗُأ ﺎَﻟ” (Beled 90/1), “Güneşe ve
onun aydınlığına and olsun/ﺎَهﺎَﺤُﺿَو ِﺲْﻤﱠﺸﻟاَو” (Şems 91/1), “Karanlığı kapladığında geceye and
olsun/ﻰَﺸْﻐَﻳ اَذِإ ِﻞْﻴﱠﻠﻟاَو ” (Leyl 92/1), “Kuşluk vaktine and olsun/ﻰَﺤﱡﻀﻟاَو” (Duha 93/1), “İncire ve
zeytine and olsun/ِنﻮُﺘْﻳﱠﺰﻟاَو ِﻦﻴﱢﺘﻟاَو” (Tin 95/1), Soluk soluğa koşanlara and olsun/ﺎًﺤْﺒَﺿ ِتﺎَﻳِدﺎَﻌْﻟاَو” (Adiyat 100/1), “Zamana yemin olsun ki/ِﺮْﺼَﻌْﻟاَو” (Asr 103/1).
1089 Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, s. 169. 1090 Kurtubî, IX, 186; X, 196. 1091 “ِﺮْﺼَﻌْﻟاَو” (Asr 103/1). 1092 “ٍﺮْﺴُﺧ ﻲِﻔَﻟ َنﺎَﺴْﻧِﺈْﻟا ﱠنِإ” (Asr 103/2). 1093 Kurtubî, X, 410-411 1094 Kurtubî, I, 157; VIII, 431. 1095 “ِﻦﻴِﺒُﻤْﻟا ِبﺎَﺘِﻜْﻟاَو” (Zuhruf 43/2).
182 anlayasınız diye Arapça bir Kur’an olarak indirdik”1096 ayetidir. İbnü’l-Enbarî ise şöyle demiştir: “Allah’a yemin olsun indi/