YARALANMALARDA İLKYARDIM

Yaralanma bir travma sonucu deri yada mukozanın bütünlüğünün bozulmasıdır. Aynı zamanda kan damarları, adale ve sinir gibi yapılar etkilenebilir. Derinin koruma özelliği bozulacağından enfeksiyon riski artar. Yaraların ortak belirtileri; ağrı, kanama ve yara kenarının ayrılmasıdır. Kesici delici alet yaralanmalarında yaranın yerine ve durumuna göre yapılacak ilkyardım farklılaşabilir.

Kesici ve delici aletlerle vücutta meydana gelen yaralanmalar genel olarak dört grupta ele alınabilir:

a) Kesikler: Genellikle bıçak, çakı, cam, jilet, makas, satır, balta gibi kesici aletlerin temasları ile oluşan yaralardır. Elma soyarken veya soğan doğrarken parmağın kesilmesi, tıraş olurken yapılan kesikler bu tür yaralanmalara örmektir. Bazen basit bazen de daha derin olabilirler.

b) Delici Aletlerle Yaralanmalar: Şiş, tornavida, demir çubuk vb. uzun ve sivri aletlerle oluşan yaralardır. Kama gibi hem kesici hem delici aletler ise kesiklere ve derin yaralanmaya neden olur. Dışarıdan bakıldığında çok az kanama ve küçücük bir delik gibi gözüken yaralanma içeriye kadar uzanmış ve hatta iç organları delmiş olabilir. Ayrıca yüksek tetanos riski vardır.

c) Parçalı Yaralar: Deri ve tüm alt tabakalarında bir çekme etkisi ile meydana gelir. Bazı iş makineleri veya araba ve motor kazalarında fırlama vb. sebeplerle oluşabilir. Yüksek süratte yerde sürüklenme sonrası da bu tür yaralanmalar oluşur. Tedavisi oldukça uzun ve zordur.

d) Kirli (Enfekte) Yaralar: Enfeksiyon riski yüksek olan yaralardır: Müdahalesi gecikmiş yaralar (yaralanmadan sonra 6 saatten fazla süre geçmişse), dikişleri açılmış yaralar, kenarları muntazam olmayan yaralar (parçalı yaralar), derin yaralar (tarla, inşaat gibi yerlerde oluşmuş ve içine toprak vs. karışmış yaralar), ateşli silah yaraları ve ısırma veya hayvan sokması ile oluşan yaralar bunlara örnektir.

Kesiklerde ve Yaralanmalarda İlkyardım (Umur, 2012): • İlkyardımın temel basamakları (ABC) uygulanmalıdır.

• Yara yeri değerlendirilir, oluş şekli, süresi, yabancı cisim varlığı ve kanama durumu belirlenmelidir.

• Vücuda batmış bir nesne varsa kesinlikle çıkarılmamalıdır. • Yaralı bölgeyi sabunlu suyla ve temiz bir bezle yıkamalıdır.

• Sızıntı şeklinde kanama varsa kanayan kısmı kalp hizasından yukarıya gelecek şekilde kaldırıp yaranın üzerine temiz bir bez koyarak bastırılıp, kanamayı durdurmaya çalışmalıdır.

• Derin kesik ve yaralanmalarda yaralıyı en geç 6 saat içinde bir sağlık kuruluşuna götürmek gereklidir.

Kesiklerde ve Yaralanmalarda Kesinlikle Yapılmayacak İşlemler:

• Kesiğin üzerine tentürdiyot, oksijenli su, toz, nemlendirici merhem sürülmemeli, tütün ve bunun gibi maddeler koyulmamalı, yaranın üzeri kirli bezle sarılmamalıdır.

CİDDİ YARALANMALAR

 Kenarları birleşmeyen veya 2-3 cm olan yaralar  Kanaması durdurulamayan yaralar

 Kas veya kemiğin göründüğü yaralar

 Delici aletlerle (şiş, tornavida, kama vb.) oluşan yaralar

 Yabancı cisim (metal parçaları, cam kırıkları, kemik vb.) saplanmış olan yaralar

 İnsan ve hayvan ısırıkları

 Görünürde iz bırakma ihtimali olan yaralar (yüzdeki yaralar vb.) Ciddi yaralanmalarda 112 aranmalıdır. Yaraya saplanan yabancı cismi çıkartmaya çalışmamalı. Yarada kanama varsa durdurulmalı, yara temiz bir bezle örtülmeli ve yara üzerine bandaj uygulanmalıdır.

DELİCİ ALETLERLE GÖĞÜS YARALANMALARI

Göğsün içine giren cisim, akciğer zarı ve akciğerde yaralanmaya yol açar. Bunun sonucunda ciddi ağrı, solunum zorluğu, morarma, kan tükürme, açık pnömotoraks gibi belirtiler görülebilir (Umut, 2012).

Delici aletlerle göğüs yaralanmalarında ilkyardım:

• Hasta/yaralının yaşam bulguları değerlendirilir (ABC) ve tıbbi yardım istenir (112).

• Yara üzeri plastik poşet, naylon vb. sarılmış bir bezle kapatılır. • Nefes alma sırasında yaraya hava girmesini engellemek ve nefes

verme sırasında da havanın dışarı çıkmasını sağlamak için yara üzerine koyulan bezin bir ucu açık bırakılır.

• Bilinci açık ise yaralıyı oturtulur. Yaralının bir şey yiyip içmesine izin verilmez.

• Yaşam bulguları sık sık kontrol edilir, şok ihtimali için önlem alınır. DELİCİ ALETLERLE KARIN YARALANMALARI

Delici bir aletle karın bölgesinde yaralanma oluştuysa karın bölgesindeki organlar zarar görebilir, iç ve dış kanama ve buna bağlı şok oluşabilir, bağırsaklar dışarı çıkabilir.

Delici aletlerle karın yaralanmalarında ilkyardım (İnan, 2011):

• Hasta/yaralının yaşam bulguları değerlendirilir (ABC) ve tıbbi yardım istenir (112).

• Dışarı çıkan organlar içeri sokmaya çalışılmamalıdır. Yaranın üzerine geniş ve nemli temiz bir bez örtülür. Delici alet çıkarılmaya çalışılmaz ve yerinden oynamaması için gazlı bez vb. ile sabitlenir. • Yaralının bilinci yerindeyse sırt üstü pozisyonda bacakları bükülü

yatırılır. Isı kaybını önlemek için yaralının üzeri örtülür. Yaralının bir şey yiyip içmesine izin verilmez. Yaşam bulguları sık sık kontrol edilir. 7. KANAMALARDA İLKYARDIM

Kanama; damar bütünlüğünün bozulması sonucu kanın damar dışına (vücudun içine veya dışına doğru) doğru akmasıdır. Kanamanın ciddiyeti kanamanın hızı, vücutta kanın aktığı bölge, kanama miktarı, kişinin fiziksel durumu ve yaşına bağlı olarak değişir.

Dış kanamalarda ilkyardım (İnan, 2011):

• Hasta/ yaralı sırt üstü yatırılırarak durumu değerlendirilir (ABC), tıbbi yardım istenir (112),

• Yara ya da kanama değerlendirilir, kanayan yer üzerine temiz bir bezle bastırılır,

• Kanama durmazsa ikinci bir bez koyarak basıncı arttırılır,

• Gerekirse bandaj ile sararak basınç uygulanır, kanayan yere en yakın basınç noktasına baskı uygulanır,

• Kanayan bölge yukarı kaldırılır,

• Çok sayıda yaralının olduğu ortamda tek ilkyardımcı varsa, yaralı güç koşullarda bir yere taşınacaksa, uzuv kopması varsa veya baskı noktalarına baskı yeterli olmuyorsa turnike uygulanır,

• Kanayan bölge dışarıda kalacak şekilde hasta/yaralının üstü örtülür, şok pozisyonu verilir,

• Yapılan uygulamalar ile ilgili bilgiler (boğucu sargı uygulaması gibi) hasta/yaralının üzerine yazılır,

• Yaşam bulguları sık aralıklarla (2-3 dakikada bir) değerlendirilir, hızla sevk edilmesi sağlanır.

İç Kanamalarda ilkyardım (Umur, 2012):

İç organlardaki veya vücudun iç boşluklarına doğru olan kanama iç kanamadır. İç kanamalar; gelişmiş tıbbi merkezlerde tedavi gerektiren, hayatı tehdit eden kanamalardır. Bu nedenle iç kanamadan şüphelenildiğinde gecikmeden yardım çağırılmalıdır. İç kanamayı düşündüren durumlar şunlardır: Kanlı kusma, karında ağrı ve şişlik, bilinç bulanıklığı, şok bulguları, tansiyonda hızlı veya aşırı düşüşler.

İç kanamadan şüphelenildiğinde hasta/yaralının yaşam bulguları değerlendirilir (ABC) ve hemen tıbbi yardım istenir (112). Gerekliyse temel yaşam desteği basamakları uygulanır. Hasta şok pozisyonuna getirilir. Hasta kusuyorsa hava yolunun tıkanmasını engellemek için başı dikkatli şekilde hafifçe yana çevrilir. Baş, boyun ya da omurgada yaralanma varsa veya hareket ile yaralıda ağrı oluşuyorsa şok pozisyonundan kaçınmalıdır.

Burun kanamasında ilkyardım (Umur, 2012):

Burna gelen darbe ve çarpmalar, burun enfeksiyonları, burun içine yabancı cisim kaçması, yüksek tansiyon, bazı kan hastalıkları ve kafatası kırıkları gibi durumlara bağlı burun kanaması gelişebilir.

Burun kanaması durumunda hastanın başı öne doğru hafifçe eğilir. Hasta kanı yutmaması konusunda uyarılır. Bir elin işaret ve başparmağı ile burun kanatlarının etli kısımları iyice sıkılır. 10 dakika boyunca bu pozisyonda burun sıkılır. Bu sırada burun kanamasının nedenleri araştırılmalıdır. Kanama bu müdahale ile durdurulamıyorsa bası uygulamaya devam ederek sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

Kulak kanamasında ilkyardım (Umur, 2012):

Kulak kanamaları iç kulakta veya dış kulakta gerçekleşebilir. Kafa travmaları, beyin travmaları, çoklu travmalar sonrasında iç kulaktan kanamalar olabilir. Bunlar profesyonel müdahale gerektiren durumlar olup ilkyardımcının ve hastanın güvenliği temin edildikten sonra hastanın bilinci, hava yolları, solunumu ve kan dolaşımı kontrol edilerek en kısa süre içerisinde 112 aranmalıdır. Kanama hafifse kulak temiz bir bezle temizlenir. Kanama ciddi ise, kulağı tıkamadan temiz bezlerle kapanır. Gözle görülebilir şekilde, bir kesik ya da travma sonucu kanama meydana geldiyse kanayan yer kapatılarak baskı uygulanır. Kanamanın iç ya da dış kulaktan geldiği anlaşılamıyorsa kanayan kulak gazlı bir bezle kapatılmalıdır. Yaralı kanayan kulağının tarafına doğru yatırılarak acil tıbbi müdahale almasını sağlanır.