Tarım makineleri kaynaklı tehlikeler

Tarım işlerinde makineleşmenin geldiği düzey, çalışanları külfetli ve yıpratıcı işlerden kurtarmıştır. Ancak, makineleşmenin tarıma getirmiş olduğu hız ve güç nedeniyle ciddi yaralanma ve kazalarda artış yaşanmıştır. Tarımsal mekanizasyonun yaygınlaştığı ülkelerde traktörler ve diğer tarım makineleri ölümcül yaralanmaların önde gelen sebepleri arasına girmiştir. (Bülbül, 2006). Tarımda makina kullanımının yaygınlaşması ve özellikle eğitim düzeyi düşük olan çalışanların bu makinaları bilinçsizce kullanmaları sonucunda birçok kaza ortaya çıkmaktadır. Bu kazalar ölüm, yaralanma, kalıcı sakatlık ve maddi kayıpla sonuçlanmaktadır.

Gelişmiş ülkelerin çoğunda tarım alet ve makinaları ile meydana gelen iş kazalarının nedenleri konusunda ayrıntılı araştırmalar yapılmaktadır (Gölbaşı, 2002). Ülkemizde tarım sektöründe meydana gelen kazalar hakkında ayrıntılı ve ülke genelini kapsayan araştırma verilerinin eksikliği nedeniyle önleyici önlemlerin geliştirilmesi konusunda zorluklar yaşanmaktadır. Bu konudaki en büyük eksiklik tarım sektöründe meydana gelen tüm kazaların kayıtlarının tutulamıyor olmasıdır. Yaralanmasız veya hafif yaralı atlatılan tarım iş kazaları herhangi bir resmi kuruma haber verilmediğinden kayıtlara girmemektedir. Türkiye genelinde yapılan araştırma verilerine göre tarım makineleri ile ilgili kazaların genel olarak %74’ünün insan hatasından, %16’sının makine ile ilgili nedenlerden ve %10’unun da çevre şartlarından kaynaklandığı gözlenmiştir.

İnsan hatalarından kaynaklanan kazalar:  Operatörün dikkatsizliği,

 Operatör harici kişilerin emniyet kurallarına uymaması,

 Operatörün kullanılan tarım makinesi ile ilgili deneyim ve teknik bilgi eksikliği,

 Operatörün/kazazedenin kıyafetinin bir kısmını makineye kaptırması,  Operatörün traktörü emniyetli bir şekilde durdurmaması

 Tedbirsizlik/uygun olmayan emniyet tedbiri alma, nedeniyle gerçekleşmiştir.

Makine kaynaklı kaza nedenleri:

 Tarım makinesi muhafazalarının olmaması ya da sökülmüş olması,  Tarım makinesindeki ya da traktördeki teknik bir arıza,

 Tarım makinesinin yapısından kaynaklanan nedenler,

 Tarım makinesinin ya da traktörün üzerinde emniyetle ilgili uyarı ya da ışıklandırma yokluğu,

 Hatalı bağlantı yapılması,

 Tarım makinesinin ya da traktörün bakımsızlığıdır. 2.3.2. Traktör kaynaklı tehlikeler

Traktörler; beraberinde çalışan çeşitli makinalarla, üretim işlemlerinin kısa sürede ve düşük maliyetlerle yapılmasını sağlayan; modern tarımın vazgeçilmez aracıdır. Bu nedenle, bir ülkedeki traktör parkının büyüklüğü ve niteliği, o ülke tarımının gelişmişliğinin önemli göstergelerindendir (Yücel, 2012).

Traktörler çok yönlü özelliklere sahip olması nedeniyle tarımda kullanılan en önemli makinelerden biridir. Traktörler hidrolik sistemlere, tarım makinelerini tahrik eden kuyruk miline ve motor hızını optimize eden dişli sistemlerine sahiptir. Bu sistemler traktöre hız, güç ve esneklik sağlamakla birlikte dikkatli olunmadığı takdirde çalışanlar için tehlike oluşturabilmektedir. Tüm önlemlere rağmen traktörler, madencilikten sonra en tehlikeli ikinci sektör olarak kabul edilen tarım sektörü içerisinde yaşanan kazalarda ilk sırayı almaktadır (Hard et al., 2002). Traktör ile yapılan kazalar diğer tarım makinelerine göre daha fazladır. Traktörle yapılan kazalar genellikle traktörden düşme, traktörün şahlanması, yana yatması ve diğer araçlarla çarpışması şeklinde ortaya çıkmaktadır. Traktörle çalışmadan kaynaklanan en önemli tehlikeler devrilme, ezilme/çiğnenme ve kuyruk miline ya da şaftına temaslardır. Kaza geçiren traktörlerin %82’sinde standart bir emniyet kabini veya emniyet çatısı bulunmadığı belirlenmiştir. Kazazedelerden, kabinli traktörlerde bulunanların %10’u ölürken, kabinsiz traktörde bulunanların %34’ü ölmüştür. Traktör devrilmelerinin yaklaşık %85’ini yana, %15’ini ise arkaya şahlanma tarzında devrilmeler oluşturmaktadır.

Tarımın değişken açık hava koşullarında gerçekleştirilmesi sürücüye konforlu bir çalışma ortamı sağlanmasını zorunlu kılmaktadır. Traktörler teknolojik olarak gelişirken, sürücünün rahat çalışmasını sağlamak ve güvenlik açısından karşılaşabileceği riskleri en aza indirmek amacıyla başta kabin olmak üzere pek çok yenilik hayata geçirilmiştir. Kabin ve koruyucu çatı gibi elemanlar, sürücünün konforu yanında daha da önemlisi güvenlikleri açısından çok önemli elemanlardır.

Tarım makineleri ile çalışmada uyulması gerekli önemli güvenlik ve korunma kuralları (Ahioğlu 2008; Ahioğlu, 2009; Aybek, 2007):

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarım makineleri ile çalışmada uyulması gerekli olan önemli güvenlik ve korunma kurallarını aşağıdaki gibi sıralamıştır:

 Makine bakımında yapılacak olan ihmal ve hatalar herhangi bir anda kazaya yol açabilir. Uygun bir şekilde bakımı yapılmayan parça üzerinde kalan kir veya toz; kırık, çatlak veya arızalı bir parçanın durumunu gizler. Tarım makineleri, çok tozlu koşullarda çalıştırıldığından günlük temizlik ve yağlama işleri ihmal edilmemelidir. Uygun bakımın yapılmamasından dolayı makine parçalarında meydana gelen kırılma ve parçalanmalar kazalara neden olmaktadır.

 Tamir gereksinimine dikkat edilmelidir. Makinede görülen arıza zaman kaybedilmeden kaydedilmeli ve tamir gereksinimi yerine getirilmelidir.

 Çekilen tarım makinelerinde uygun bir oturma yeri ve platform bulunmuyorsa, bu makineler üzerine iş durumunda oturulmasına izin verilmemelidir. Oturma yeri veya platforma ancak uygun sayıda işçinin binmesine dikkat edilmelidir.

 Yardımcı işçi ile çalışan ve traktörle çekilen makinelerde harekete geçmeden önce işçinin yerini almasına ve emniyetli bir şekilde makine üzerine yerleşmiş bulunmasına dikkat edilmelidir. İşçinin makineden inmesi için makine mutlaka durdurulmalıdır.

 Hareket halindeyken veya aracın motoru çalışırken makinenin tıkanan kısımları temizlenmemelidir. Özellikle biçerdöver gibi araçlarda güvenlik kavramaları tıkanan parçanın hareketini keser. Motor hareket halinde iken tıkanan parçada temizlik yapılırsa bu parça harekete geçer ve kazaya yol açar.

 Tarım makineleri ile çalışma sırasında bol elbiseler, uzun ceket veya gömlekler giyilmemelidir. Bu tip elbiseler, hareketli parçalara takılarak sarılabilir. Eğer pestisid uygulaması gibi yapılan işler nedeniyle uzun gömlek giymek gerekliyse, bu tip elbiselerin düğmeleri tamamen iliklenmeli ve çalışma sırasında dikkatli olunmalıdır. Uzun saç, hareketli makineler için daima bir tehlike kaynağıdır.

 Makine üzerinde özellikle kayış ve kasnaklar ile kuyruk mili üzerindeki korumaların (muhafazaların) güvenlik ve koruma yönünden önemi büyüktür. Bu korumaların daima yerine takılı olması zorunludur. Eğer bunlar herhangi bir nedenle yerinden çıkarılıyorsa, çalışmaya başlamadan önce mutlaka tekrar yerine takılmalıdır. Makine, bütün koruma elemanları yerine takılmadan çalıştırılmamalıdır.

 Bir hidrolik veya elektrikli kaldırma düzeni ile kaldırılmış bulunan makine yada makine parçası altında tamir, ayar veya bakım yapılırken gerekli güvenlik önlemleri alınmalıdır. Bunun için mutlaka kaldırılan makine ya da parçanın desteklenmesi gerekir. Aksi halde hidrolik veya elektrikli kaldırma düzeninin arıza yapması halinde önemli kazalar meydana gelir.

 Bir tarım makinesi kriko ile kaldırıldığında üzerinde çalışmaya başlamadan önce, makinenin güvenlik içinde bulunduğu kontrol edilmelidir.

 Mevsim sonunda hangara çekilen makine ile işe başlamadan önce, makinenin bütün organları yeniden gözden geçirilmelidir.

 Kayış, kasnak üzerinden sökülmeden önce çalışma durdurulmalı ve kayış-kasnak tamamen durmadan sökülmemelidir.

 Operatör, kontrolü altında bulunan bir makinenin çocuklara veya çevresindeki insanlara yapacağı zararlardan sorumludur. Özellikle çocuklar ve çevresindeki insanlar daima çalışan makineden uzak tutulmalıdır. Eğer güvenlik ile ilgili bir şüphe varsa, çalışma derhal durdurulmalıdır. Özellikle yol kenarındaki çalı bitkilerini kesen motorlu araçlarda, döner bıçakla çalışan ve taş atma tehlikesi olan tarla ve bahçe frezelerinde ve gübre dağıtan makinelerde bu kurallara dikkatle uyulmalıdır.

 Kayma güvenlik kavramaları, daima uygun yük şartlarına göre ayarlanmış olmalıdır.

 Tarım arabası (römork) ile taşımada kapasiteden fazla yük taşınmamalı ve yükler, tarım arabası dışına taşmamalıdır. Yük üzerinde kesinlikle insan taşınmamalıdır. Ayrıca, yükler tarım arabasına sıkı bir şekilde bağlanmalıdır.

 Tarım makinelerinin traktöre bağlantı noktaları yüksek tutulmamalıdır.  Tarım arabası yük taşımak için tasarlanmıştır, tarım arabasıyla

kesinlikle işçi taşınmamalıdır.

 Eğer traktör sürücü yeri, tarım makinesini kullanan işçiyi engelliyorsa, bunlar arasında uygun haberleşme olanağı sağlanmalıdır. Bu durum sürücü için güvenlik kabinli traktörlerde önemlidir.

 Motorlu tarım aracı üzerinde yangın söndürücülerin daima dolu olması sağlanmalı ve bunlar zaman zaman kontrol edilmelidir.  Acil durumlarda ilkyardım için gerekli malzeme gerekli yerlerde

bulunmalı ve tarım makinesi ile çalışan personel ilkyardım konusunda eğitilmelidir.

 Tarım araçlarının arkasına "yavaş ilerleyen araç" uyarısı konmalıdır. Ana yollarda seyreden traktörler genellikle son anda fark ediliyor ve çok tehlikeli olabiliyor.

 Çocuklar bu araçlara bindirilmemelidir.

 Traktörleri ve arazi araçlarını sadece yetkili kişiler kullanmalıdır. Koltuklarda bir kişi oturmalıdır.

 Traktör ve arazi araçları emniyet kemeri takılmadan kullanılmamalıdır.

 Traktör kabinlerinde emniyet kemeri bulunmalı, iklimlendirme yapılabilmelidir.

 Kabinde gürültü önlenemiyor ise, kulaklık kullanılmalıdır.

 Devrilmeye karşı yük traktöre dengeli yüklenmeli, aşırı yükleme yapılmamalıdır.

 Römork yüklü ise, yokuş inerken hız yapılmamalı, dönüşlerde ve engebeli arazide hız azaltılmalıdır.

 Tarlada diğer işçilerin yakınında makinelerle çalışılmamalı, işçiler traktör çevresinde durmamalıdır.

 Traktör el freni çekilmiş olarak park edilmelidir.

 İşçilerin inip binmeleri için traktörde mutlaka merdiven bulunmalı ve iniş binişlerde dikkatli olunmalıdır.

 Traktör lastiklerinin havası uygun basınçta olmalıdır.

 Traktörlerde işçinin kas-iskelet sistemi rahatsızlığını önleyecek nitelikte oturma yeri bulunmalıdır.

 Römork bağlantısı traktör bağlantısından yüksek olmamalıdır.

 Traktör bir araçla çekilirken çelik halat ile bağlanmalı, halat kopması riskine karşı, iki araç arasında insan bulunmamalıdır.

 Frenler, acil durum freni, farlar, sinyal lambaları ve diğer güvenlik cihazları düzenli bakımdan geçirilmeli, bu sırada el freni çekilmiş olmalıdır.

KAYNAKLAR

Ahioğlu, S., 2008. Tarım Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliği ve Risk Değerlendirmesi. İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlık Tezi, Ankara.

Ahioğlu, S., 2009. Tarımda İş Sağlığı ve Güvenliği. İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, 9(41):11-15.

Aybek, A., 2007. Tarım Makineleri İle Çalışmada Oluşan İş Kazaları, Kaza Giderleri, Kazaların Önlenmesi ve Önemli Güvenlik Kuralları. 8. Ulusal Ergonomi Kongresi, 25-26 Ekim, İzmir.

Barut, A., 2007. Tarım İlaçlarının Üreticiler Açısından Kullanımı. Tarım İlaçları Kongre ve Sergisi Bildiri Kitabı, Ankara.

Bilir, N. ve Yıldız, A.N., 2013. İş Sağlığı ve Güvenliği. Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara.

Bülbül, H., 2006. Ankara’nın Bazı İlçelerinde Tarım Alet ve Makinaları ile Çalışmada Gerçekleşen İş Kazalarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makinaları Anabilim Dalı, Ankara.

Ceylan, S. ve Atlı, B., 2012. Pestisitlerle Çalışmalarda Kullanılan Kişisel Koruyucu Donanımlar. 1. Tarım Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu, Çevresel ve Mesleki Riskler, 6-7 Nisan 2012, Şanlıurfa.

Gölbaşı, M., 2002. Tarım Alet-Makina ve Traktörlerin Kullanımından Kaynaklanan İş Kazaları Nedenlerinin ve Tahmini Kaza Maliyetleri İndeksinin Belirlenmesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Hard, D.L, Myers, J.R. ve Gerberich, S.G., 2002. Traumatic Injuries in Agriculture. Journal of Agricultural Safety and Health, 8(1): 51-65.

Nuhoğlu, İ., Aydın, M., Türedi, S., Gündüz, A. ve Topbaş, M., 2008. Kene İle Bulaşan Hastalıklar. TAF Preventive Medicine Bulletin, 7(5): 461-468.

Özçelik, Y.A. ve Şentürk, F., 2012. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Tarım Sektöründe Çalışanların Isıl Strese Maruziyeti. 1. Tarım Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu, 6-7 Nisan 2012, Şanlıurfa.

Sert, Ö., 2012. Tarımda İş Sağlığı ve Güvenliği Hayvan Kaynaklı Riskler. 1.Tarım Sağlığı ve Güvenliği Sempozyumu, 6-7 Nisan 2012, Şanlıurfa.

T.C. Sağlık Bakanlığı, 2011. Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Zoonotik Hastalıklar Daire Başkanlığı, Zoonotik Hastalıklar Hizmet İçi Eğitim Modülü, ISBN: 978-975-590-328-6, Ankara. (http://www.saglik.gov.tr/TR/dosya/1- 71842/h/zoonotikhastaliklarkatilimci_kitabi.pdf) [Erişim tarihi: 29.03.2014]

Yücel, S., 2012. Erzurum İlinde Traktör ve Alet-Makina Kullanımı Sırasında Oluşan Kazalar Ve Sonuçları Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makinaları Anabilim Dalı, Erzurum.

TARIM ÇALIŞANLARINDA İLKYARDIM