2.2. Osmanlı Egemenliğinde Karadağ ve Egemenlikle Mücadelenin Başlaması
3.1.2. Yönetim Alanındaki Gelişmeler
Vladika II. Peter, merkezi iktidarı güçlendirmek maksadıyla, yönetimde kendisine yardımcı olacak yasama, yürütme ve yargı yetkisine sahip bir senato teşkil etmiştir. Senato ve Vladika’nın korumalığını yapacak Pejanik muhafız birliğini de içerecek şekilde, aynı zamanda yüksek mahkeme yetkisine de sahip Gvardija kolluk gücünü kurmuştur11
.
Njegos, maaşlı olarak görev yapan devlet çalışanlarının aşiretler arası çekişmeleri azaltacağını ve gücü merkezileştirerek Vladikanın elinde toplayacağını düşünüyordu. Fakat bu kurumlar tek başına Karadağ’ı modernleştirecek ve aşiretler arası anlaşmazlıkları azaltacak durumda değildiler. Bir senatörün şöhreti mensubu olduğu aşiret içerisindeki prestijinden ileri geldiği için, aşiretler arası ilişkiler söz konusu olduğunda Senato’nun etkisi sınırlı kalabiliyordu. Gvardija, Karadağ’ın her yerindeki temsilcileriyle ve mahkemeleriyle yansız bir politika izleme konusunda daha iyi bir konumdaydı. Tüm dezavantajlarına rağmen Gvardija ve Senato, aşiretlerin parçalanmış güçlerini dengeleme açısından önemli işlevler yürütmeye başlamışlardır12
. Merkezi yönetim, kurum ve kurulların giderlerinin karşılanması maksadıyla, tüm karşı koymalara rağmen, yeni vergi sistemi 1833 yılında kurulmuştur13
. Ancak I. Peter döneminde olduğu gibi toplanan vergiler, giderlerinin karşılanmasından çok uzakta olduğundan, bütçedeki açık daha çok Rusya’dan alınan 1000 düka’lık yardımla kapatılmaya çalışılmıştır14
.
Gagiç’in ziyaretinden bir yıl sonra, 04 Haziran 1853’te, Milli Meclis’te alınan karar gereği, II. Peter, Metropolit olarak kutsanmak ve alınan yardımları koordine etmek için Rusya’ya gitmiştir15. Rusya ziyaretinde üst düzey karşılama ve protokol
uygulanan II. Peter’in, metropolit olarak kutsandığı törene Çar da katılmıştır16
.
10 Margulis, a. g. t. s.50-51
11 İslam Ansiklopedisi, Cilt VI, s.226. Rastoder, a.g.e. s.118. 12 Margulis, a.g.t. s.41.
13
Rastoder, a.g.e. s.118. 14 Verloop, a.g.e. s.17. 15 Texier, a.g.e. sXII. 16 Roberts, a.g.e. s.197.
Vladika II. Peter, genç yaşta Vladika olması nedeniyle iktidarını meşrulaştırmak ve aşiretler üzerinde otoritesini kurmak için, öncelikle amcası I. Peter’i aziz ilan ederek, Vladikalık makamının dini otoritesini artırmaya çalışmış, müteakiben Rusya’ya gidip Metropolit olarak kutsanarak Rusya’nın maddi ve manevi desteğini almıştır. Ortodoks Kilisesinin genel kurallarına göre, bir piskopos en az 30 yaşında olmalıydı. Ancak Rusya Kilisesi’nin, Dış İşleri Bakanı’nın tavsiyesi üzerine kuralı esneterek 20 yaşındaki II. Peter’i kutsaması, II. Peter’in meşruiyeti üzerindeki tüm tartışmaları nihayetlendirmiştir17
.
Rusya’dan aldığı maddi destek ve prestij ile ülkesine dönen Vladika, kendisinin yokluğunda iktidarı ele geçirmek isteyen Vukotiç’i saf dışı bırakarak, senatonun başına kardeşi Pero’yu atamıştır18
.
17 yaşında Vladika seçilmesi ile aşiretler arasında meydana gelen huzursuzluklar, Sivil Valiliğin kaldırılması19, Vukotiç’in kovulması ve Rus desteğinin
alınması, takip edilen başarılı siyaset ile ortadan kaldırılmış, 1834 yılına kadar geçen sürede II. Peter, Karadağ’da hâkimiyeti tesis etmiştir20
.
II. Peter’in iki metreyi geçen boyu ve kişisel savaş tekniklerine hakimiyeti ile aşiret yapısındaki toplumları sevk ve idare edebilecek fiziki özelliklere sahip ideal lider tipi olarak tanımlanmış olmasına rağmen, kendisi yazmış olduğu eserler21
ile aynı zamanda Sırp edebiyatının ve Sırp milliyetçiliğinin babası olarak kabul edilmiş, eğitim ve kültür alanında yapmış olduğu yatırımlarla Karadağ’da geleceğin yönetici sınıfını teşkil edecek entelektüel sınıfın oluşmasına katkıda bulunmuştur.
Karadağ’da 1834 yılında ilkokulu22
açmış ve Rusya’dan aldığı yardım parası ile Venedik’ten matbaa alarak Çetine’de bir basımevi kurmuştur23. Burada, Karadağ’da
halk arasında söylenen Piesma (Şarkı)’lar yazılı hale getirilmiştir.
1835 tarihinden itibaren 1839 yılına kadar her yıl, Grlica denilen Almanak çıkarılmaya başlanılmıştır. Grlica’nın içeriği, sayıdan sayıya değişse de, Njegos ve hükümetinin, Karadağ ve dünyaya ait görüşünü yansıtması açısından ilgi çekicidir.
17 Zdenko, a.g.e. s.175-176. 18 Jelavich, a.g.e. s.276. 19 Miller, a.g.e. s.431. 20 Margulis, a. g. t. s.30-54.
21 II. Peter’in başlıca eserleri; Osmanlılarla Savaşma Yöntemleri (1834), Çetine Piskoposu (1834), Dağların Tacı (1847), Sahte Çar (1847). Coquelle, a.g.e. s.292.
22 Okulların sayısı 1861 yılına gelindiğinde sekiz’e yükselmiştir. Ergirili, a.g.e. Varak7a. The Edinburgh Review or Critical Journal, Cilt 109, a.g.m.,s.466. FO 424/26, Nu:127. 23 Kaptan, a.g.e. s.5-7.
Her Almanak Karadağ’ın gençliğine bir ithaf, geçmişte meydana gelen önemli olaylara dair bir takvim (Ortodoks Hıristiyanlığı için önemli olanlara vurguda bulunarak), dini bayramlarla, diğer kilise kutlamalarının tarihi, seneye dair mevsimsel tahminler ve o zamandaki Avrupa hükümdarlarının soyağacı ile başlıyordu. Geri kalan içerik yıldan yıla değişiklik göstermiştir. Bu bağlamda yayımlanan hususlar şunlar olmuştur: Balkanlardaki belirli coğrafi bölgeler üzerine bilgiler (Karadağ, 1835; Boka Kotorska 1838 ve Dubrovnik 1839), Vladika Petar’ın Karadağ tarihi (1835–1837), Karadağ kahramanlık hikâyeleri (1835–1838) ve diğer şiirler ile erdem hikâyeleri24
. Almanak’ın yanında, Njegos’un şiirleri, Karadzic ve Milutinovic gibi önemli Slav edebi şahsiyetlerinin yapıtları, okul ders kitapları, ilahi kitaplar ve halkına yönelik bildiriler basılmıştır25
.
Ayrıca geleneksel olarak kullanılan Türk Fesleri’nin yerine “kapa” denilen kep kullanılmasını getirerek kılık kıyafette de özgünlük yaratılmak istenmiştir. Kep’in siyah kenarı Kosova’daki yenilginin yasını, merkezdeki kırmızı, dökülen Sırp kanını ve altın rengindeki yarım daireler ise Türk hâkimiyetinde geçen yüzyılları sembolize etmektedir26.
Njegos’un hedeflerinden biri, amcası gibi Karadağ’ın topraklarını genişletmek ve Adriyatik Denizi’ne çıkış sağlayacak bir limana sahip olmaktır27. Ancak Karadağ,
1815 yılında Viyana Kongresi ile sağlanan Avrupa Uyumu’nun mimarı olan Metternich tarafından yönetilen Avusturya, II. Mahmud ile başlayan ıslahat hareketleri ile gelişen Osmanlı Devleti ve 1833 yılındaki Hünkar İskelesi Antlaşması ile Osmanlı Devletine karşı koruma politikası uygulayan ve Karadağ’ın tarihsel destekçisi Rusya ile çevrelenmiştir. Dolayısıyla II. Peter, selefi gibi rahat hareket edememiştir28
.
24.Margulis, a.g.t. s.61-63. 25 Margulis, a.g.t. s.61-63.
26 Morrison, a.g.e. s.24. Henderson, a.g.e. s.46. Denton, a.g.e. s.152-174. 27
Jelavich, a.g.e. s.276. Krasinski, a.g.e. s.81.
28 The British and Foreign Review or Europen Quarterly Journal, Vol. V, (Cilt,V), Article IV (Makale VI), Austria and the Austrians London, Colburn,1837,(Avusturya ve Avusturyalılar London, Colburn, 1837),January 1839, s.125.
3.1.3. 1836 Yılı Grahova Seferi
1832 yılındaki başarısızlıkla sonuçlanan Podgoriçe ve Eşpozi’nin ele geçirilmesi harekâtının ardından, 1833 yılında Bosna’dan ayrılarak vilayet haline getirilen Hersek’in, Valisi Ali Paşa Rızvanbegoviç’in29
Grhova’da düzeni sağlamak için yaptıkları uygulamadan rahatsız olan aşiretlerin isyan etmeleri, Njegos’a toprak kazanma konusunda yeni bir şans vermiştir30
. Njegos’a göre Grahova31
hiçbir zaman Osmanlı toprağı olmamış ve başlangıçtan beri Karadağ’ın egemenliğinde bir bölgedir. Bu kapsamda, vergi vermeyi reddeden Grahova’daki aşiretlere destek olmak amacıyla kardeşi Joko Petroviç ile kuzeni ve Voyvoda Stanko Petroviç’in en büyük oğlu Steven Petroviç komutasında bir birlik göndermiştir32
.
Ali Paşa Rızvanbegoviç ve Cengiç İsmail Ağa liderliğindeki Osmanlı birlikleri, 1836 yılı Ağustos ayında Grahova’da Karadağlıları yenerek bölgedeki sükûneti sağlamıştır. Yapılan savaşta, Njegos’un kardeşi Joko dahil bir çok kişi öldürülmüştür33
. Rusya’ya rağmen Osmanlılarla savaşa girmeleri ve yenilmeleri, kabul edilebilecek bir durum olmadığından, yardımların kesilmesi söz konusu olmuştur. Hayat damarları olan yardımların devamlılığını sağlamak maksadıyla, II. Peter, Gagiç’e yazmış olduğu mektupta Grahova’daki olayların sorumluluğunu Osmanlı Devleti’ne yıkmaya çalışmıştır34
.
Gagiç’e yazmış olduğu mektuba rağmen, Rus yardımlarının kesileceğinden korkan II. Peter, Osmanlıları suçlu göstermek ve Rusya’nın politikalarına aykırı hareket etmeyeceği doğrultusunda garanti vermek için tekrar Rusya’ya gitmek istemiştir35
. II. Peter Karadağ’da, basit de olsa devlet organlarının oluşturulması, okulların açılması ve vergi düzenlemesi gibi36
önemli başarılar elde etmiş olmasına rağmen,
29 Ali Paşa, İstoliçelidir. Arnavut beylerinden olup mırimıran olmuştu. Rebiyülahir 1248’de (Eylül 1832) vezirlik verildi. Şa’ban 1248’de (Ocak 1833) Hersek valisi olup Receb 1267’ye (Mayıs 1851) kadar orada kaldı. Ömer Paşa’nın 1852 yılındaki Karadağ Harekatı sırasında ölmüştür. Süreyya, Mehmed, a.g.e. Cilt I, s.278.
30 Zdenko, a.g.e. s.177-178.
31 Grahova: Karadağ’ın Hersek’e girinti yaptığı 16 km2.lik, verimli alanlara sahip bir bölgedir.
Adriyatik’e doğru genişleme imkânı bulamayan Karadağ’ın, en önemli hedefi olmuştur. Cevdet Paşa, Grahova’yı, Travnik Sancağına bağlı İhlivne Kazası ile birlikte birçok Hıristiyan’ın yaşadığı Kaza olarak tanımlamıştır. Cevdet, Paşa, Tezâkir, 21-39, Yayınlayan Cavit Baysun, TTK, 2008, 3. Baskı, s.93)
32 Roberts, a.g.e. s.200. 33
Margulis, a.g.t. s.68. The New Monthly Magazine, Cilt 97, s.390. 34 Zdenko, a.g.e. s.177-180.
35 Margulis, a.g.t. s.50-51. 36 Sloane, a.g.e. s.73.
Rusya için Karadağ’la ilgili önemli olan, kendi politikalarına uygun hareket edip etmemesi olmuştur. Rusya, 1833 yılında Hünkar İskelesi Anlaşması ile Osmanlı Devleti üzerindeki hakimiyetini arttırmış olduğundan ve 18 Eylül 1833’te München-Graetz’da37
imzaladığı anlaşma ile de Avusturya’nın desteğini almış olduğundan, Karadağ’ın sınırdaş olduğu bu devletlere sorun çıkarmaması gerekmekteydi.
Gerçekten’de Rusya, Karadağ’ı dış politikalarının icrasında kullandığı bir “maşa” dan başka bir şey olarak görmemiştir38
.
Rusya, politikalarına aykırı hareket eden II. Peter’i de cezasız bırakmamış39
, Rusya seyahati için izin talebi reddedilmiştir. Her şeye rağmen Vladika II. Peter, Aralık 1837 tarihinde Rusya’ya vize almak için Viyana’ya hareket etmiştir. Burada Karadağ’daki gelişmeleri genel Avrupa siyaseti açısından kaygı verici bulan Metternich ile görüşme fırsatı bulmuştur. Vladika, Metternich’in desteğini alabilmek için, Metternich ve eşi ile ilgili, onları övücü tarzda şiir40
de yazmıştır41.
Metternich, görüşmede Vladika hakkında olumlu kanaat edinmediğinden, bir daha kendisi ile görüşmediği gibi, Viyana’daki konaklaması esnasında diğer ülkeler ile irtibat kurmasını önlemiştir42
.
1837 Ocak ayı sonuna kadar Rusya’dan izin bekleyen Vladika, bu tarihte, Rusya Dışişleri Bakanı Nesselrode’dan ülkesine dönmesi için mektup almış, ancak gerekli yardımı almadan ülkesine dönemeyeceğini bilen Vladika, bu sefer de Paris’e gitmek için izin istemiştir43
.
Çaresiz durumda olan Vladika’nın kontrolden çıkmaya başlaması üzerine Rusya, Vladika’ya ülkeye giriş için izin vermiş, ancak kendisini, Başkent’in 186 mil güney batısında bulunan Pskov’da konaklatmıştır. Bu sırada Rusya dışişleri Joremije, Gagiç’i Karadağ’daki durumu tespit etmek, Vladika’nın hâkimiyetini ve otoritesini sorgulamak maksadıyla Karadağ’a göndermiş, Gagiç’in Vladika hakkındaki olumlu raporu
37 Metternich, Rusya’yı 1833 yılında imzalamış olduğu Hünkar İskelesi Antlaşması ile kazanımları noktasında sınırlamak için Prusya’yı da yanına alarak Rusya ile 18 Eylül 1833’de München-Graetz Anlaşmasını imzalamıştır. Anlaşma 3 açık 2 gizli maddeden ibaret olup, açık maddelerine göre Osmanlı İmparatorluğu o günkü Padişah ailesinin yönetiminde kalacak ve değiştirilmesine müsaade edilmeyecektir. Gizli maddelere göre ise Osmanlı Devleti’nin parçalanması kaçınılmaz olur ise Avrupa’nın diğer büyük devletleri ile birlikte hareket edecekti. Armaoğlu, a.g.e. s.209-210. 38 Kaptan, a.g.e. s.5. Boyar, a.g.e. s.58-59.
39 Durham, a.g.e. s.34.
40 Şiir’de, Metternich’in faziletlerinden bahsetmiş, sezgisel zekâsı ile Avrupa’nın tüm sorunlarını çözebilecek bilge ve duyarlı devlet adamı olarak tasvir etmiştir. Margulis, a.g.t. s.70-71. 41 Roberts, a.g.e. s.197-202.
42 Margulis, a.g.t. s.71-72. 43 Margulis, a.g.t. s.73.
nedeniyle Vladika’nın St. Petersburg’a girmesine izin verilmiştir44. Vladika’ya
Başkent’e giriş izni verilmesinde 1833 yılında Rusya’nın Hünkâr İskelesi Anlaşması ile elde ettiği kazanımların, İngiltere’nin baskısı nedeniyle kullanılmaması ve Osmanlı Devleti dış politikasında İngiltere’ye doğru aşırı bir yönelme olmasının etkisi de olduğu düşünülmektedir.
Rusya böylece, Osmanlı Devleti’ne karşı kullanabileceği bir gücü elinde tutabilmiştir.
Vladika, uzun uğraşlar sonucunda Rusya’dan geçmiş dönemlere nazaran daha fazla yardımlarla birlikte Karadağ’a dönmüştür45. Yardımların bir kısmı senato, konuk
evi, okul ve tahıl ambarı gibi tesislerden oluşan, merkezi hükümet binasının inşası için kullanılmıştır. Binanın inşasına 1837 yılında başlanılmış ve 1841 yılında tamamlanmıştır. Vladika’nın Trieste’den sipariş ettiği bilardo masasının konulması nedeniyle “Biljarda” olarak adlandırılan bina “…her köşesinde küçük bir kule olan, duvarlarla çevrili, ön ve arkada iki avlusu olan basit bir bina…” olarak betimlenmiştir46
.
Yardımların karşılığı olarak 1844 yılında 100 kadar Karadağlı Çeçenlerle savaşmak için Rus birliklerine katılmışlar, buna jest olarak da ilave 20000 ruble Karadağ’a gönderilmiştir47
.