Ömer Lütfi Paşa’nın Bosna Hersek Valiliği’ne Atanması

Bağımsızlık sürecinde Karadağ’ın lehine olan en dramatik değişiklik, Bosna’daki güçlü beyleri baskı altına almak, Tanzimat’ın getirdiği reformları uygulatmak maksadıyla “Ayaklanmaların Cellâdı”88

lakaplı, Ömer Lütfi Paşa’nın89 Bosna Hersek Valiliği’ne atanmasıyla olmuştur.

Hersek Valisi Ali Paşa Rızvanbegoviç’in, bölgesinde almış olduğu tedbirlerle sükûneti sağladığı ve Vladika’nın en çekindiği kişilerden birisi olduğu belirtilmiştir. Ancak Paşa tutucu bir kişi olup, Bosna Hersek’te düzen değiştirilmesine şiddetle karşı çıkmakta ve Tanzimat’ın Bosna’da uygulanması halinde 30 yıl içinde Bosna’nın kaybedileceğine inanmaktadır.

Dolayısıyla Ömer Paşa, direnci ortadan kaldırmak için, harekâta önce yerel beyleri kontrol altına almayla başlamıştır. Bu kapsamda, Ali Paşa Rızvanbegoviç’i tutuklamış ve bir katıra bindirerek Mostar’da dolaştırmıştır. Ali Paşa Rızvanbegoviç maruz kaldığı muameleye isyan ederek sövmeye başlamıştır. “…Neden bana işkence yapıyorsun? Sen bir Vlaşsın! Ve Vlaş oğlusun! Beni bu şekilde sürükleme yetkisini kimden alıyorsun? Ben silahımı Sultanın kendisine karşı çevirmiş değilim, kimsenin bana bu şekilde muamele etme hakkı yoktur, senden üç kat daha Seraskerim. Bu yüzden, ey pis Vlaş90_{! Beni Padişaha göndersen iyi edersin, beni yargılayacaktır ve yaşlı}

halimle beni gücendirmeyecektir...”91

.

87

Margulis, a.g.t. sIV. 88

Andriç, Ivo, Ömer Paşa, Çev. Ali Berktey, İletişim Yayınları, İstanbul, 1. Baskı, 2004, s.28-35. 89 _{Alman Slavlarından olup askeri okulda okurken kaçıp Osmanlı’ya sığınmış ve Müslüman olarak Ömer}

Lütfi adını almıştır. Osmanlı Ordusunda etkin emir ve komuta yeteneği ile Müşirliğe kadar yükselmiştir. Süreyya, Mehmed, a.g.e. Cilt IV, s.1322-1323.

90

Vlaş, Hıristiyan dönmeleri için kullanılan bir terim. Evans, Arthur J., Through Bosnia and The Herzegovina on Foot (Bir Uçtan Diğer Uca Yaya Olarak Bosna Hersek), Longmans, Gren, And Co, Londra, 1877, s.352-354.)

Bölgenin en nüfuzlu kişisinin düşmüş olduğu hal, diğer beylerin Tanzimat’ın uygulanması konusunda göstermiş oldukları direncin ortadan kalmasına neden olmuştur.

Ali Paşa Rızvanbegoviç, yargılanmak üzere İstanbul’a gönderilmek yerine, Ömer Paşa tarafından harekat alanında tutulmuştur. Bu süreçte bir askerin tüfeğini düşürüp, tüfeğin ateş alması sonucu Ali Paşa Rızvanbegoviç’in kazaen öldüğü İstanbul’a bildirilmiştir. Tartışmalı ölüm ile ilgili araştırma yapılması planlanıyorken, meydana gelen diğer olaylar, ölüm hadisesini unutturmuştur92

.

Ömer Paşa’nın Bosna Hersek’teki askeri harekâtı, Avusturya ve Karadağlılar tarafından endişe ile izlenmiştir. Ali Paşa Rızvanbegoviç’in ölmesi, Ömer Paşa’nın daha da tartışılır hale gelmesine yol açmıştır. Ömer Paşa, icra etmiş olduğu askeri harekâtı sıklıkla savunmak durumunda kalmış, Ali Paşa Rızvanbegoviç’i de Karadağ’a düzenlenecek askeri harekâtı Vladika’ya haber vermekle suçlamıştır93

:

“…İrade Sahibi Merhametli Efendim Hazretleri,

Karadağ meselesi ile ilgili harekâtımız gizli olup bu konunun bilinmemesi gerekmekteyken, bu durum dışarıya yansımış ve lüzumu olmayan münasebetler gelişerek bazı müzakerelere girilmek zorunda kalınmıştır. Buna nazaran konu çok da ifşa olmamıştır. Konu hakkında göndermiş olduğum mektupta Osman Paşa ve İsmail Paşa’ya bu konunun gizli tutulması hakkında ricada bulundum ve harekâtın gizliliği hususunda ben aciz kulunuz da hassasiyet göstermekteyim. Önceden ve hali hazırda göndermiş olduğum mektupların suretlerini ve almış olduğum mektupları kendi çekmecemde kilitli olarak saklamaktayım. Ayrıca bu konu hakkında yakın olduğum kumandanlarla bile görüşmemekteyim. Yalnızca bu konu hakkında Bosna Eyaleti’nin nizamı tamamlandıktan sonra Ali Paşa ile görüşmem sırasında “İnşallah Hersek Sancağı’nın akıbeti de Bosna Eyaleti gibi parlak bir neticeye kavuşur” diyerek bir temennide bulunmuşluğum vardır. Ali Paşa da benim söylediklerime karşılık olarak Karadağ meselesinin tamamen bir çözüme kavuşması dileğini beyan etmiştir. Hâlbuki Ali Paşa’nın temenni ve dileğinin sahte olduğu aşikâr idi. Zira Ali Paşa’nın Karadağ Ladikası ile kan kardeş oldukları daha Bosna isyanı sırasında anlaşılmıştı. Fakat söz

92

Arbuthrot, George, Herzegovina or (Omer Pasha and Christian Rebels), Ömer Paşa ve İsyancılar) 2005, s.60.

ağızdan bir kere çıkmış bulundu. Ali Paşa da Mostar’a dönüşünde meseleyi Ladikaya bildirmekte gecikmemiştir. Bunun üzerine Karadağ Ladikası Hersek Sancağı’nın tanzim edilmesi meselesini Avusturya ile paylaşmış ve yardımlarını istemiştir. Durum bundan ibaret olup Hersek Sancağı’nın tanzim edilmesi meselesi bazı kesimlerce duyulmuş olsa da bu konudaki gizlilik hali devam etmektedir ve niyetimizin sahte mi yoksa gerçek mi olduğu hususu da bu konuda haberdar olan çevrelerce tam olarak anlaşılmış değildir. Birkaç güne kadar harekâtın başlayacağını beyan ederken, Ali Paşa’nın da ne kadar hain olduğu hususunun takdirini efendim hazretlerine bırakarak her yolda emir ve ferman irade sahibi efendim hazretlerinindir…21 Haziran 1851”.

Ömer Paşa’nın Bosna-Hersek’teki operasyonu süresince, Vladika’nın yönlendirmesi ile sınırda meydana gelen baskınlardan başlıcalar şunlardır:

Karadağlı eşkıya 15 Mart 1848 tarihinde Eşpozi kalesine saldırmış, üç saat süren muharebeler sonucunda bir şehit, on sekiz yaralı verilmiş, Karadağlılar ise iki ölü, yirmi bir yaralı vererek geri çekilmişlerdir94

.

Karadağlılar 11, 15 ve 21 Nisan 1850 tarihlerinde üç defa Eşpozi kalesine taarruz etmişler, bunun neticesinde on dört askerimiz şehit, yirmi sekiz askerimiz ise yaralanmıştır. Düşmanın ise zayiatı bizimkinin en az iki katı kadar olmuştur. Konu, Padişah’a 18 Mayıs 1850 tarihinde arz edilmiş ve 20 Mayıs 1850 tarihinde bölgede gerekli ilave tedbirlerin alınması konusunda ferman yayımlanmıştır95

.

08 Eylül 1851’de Bar kazasına bağlı Tokmil ve Zupçe köylerine Müslüman, Hıristiyan ayırt etmeksizin aniden 800 kişilik bir kuvvetle saldırı yapılmıştır. Bu saldırı sırasında elli koyun, sekiz kuzu, dört öküz gasp edilmiş, bir kişi öldürülmüş, bir kişi de yaralanmıştır. 18 Eylül’de 1000 kadar Karadağlı toparlanarak Sistan Köyü’ne gelmiş, yüz elli keçi ve üç tekeyi gasp etmişlerdir. 26 Eylül’de de 2000 Karadağlı, yeniden Tokmil ve Zupçe Köylerine ansızın saldırarak iki kişiyi öldürmüşler, iki kişiyi de yaralamışlardır. Bu saldırılar esnasında üç Karadağlı öldürülmüş, dördü ise yaralanmıştır96

.

94 _{BOA. İ.HR., Dosya Nu:45, Gömlek Nu:2105.} 95 _{BOA. İ.DH., Dosya Nu:214, Gömlek Nu:12534.}

Ömer Paşa, Bosna-Hersek’te gerekli ortamı hazırladıktan sonra, sorunun temeli olan Karadağ’a askeri harekât düzenlenmesi için hazırlıklara başlarken, Vladika II. Peter, yakalandığı Tüberküloz hastalığından 19 Ekim 1851 yılında vefat etmiştir97

.