İdari Teşkilat

Osmanlı Devleti’nin bölgeyi hakimiyeti altına aldıktan sonra, gerek coğrafyanın olumsuzluğu, gerekse toplumsal yapı nedeniyle merkezi otorite kurmadığından bahsetmiştik. Aslında tarihçinin dediği gibi “…Karadağ XVIII. yüzyıla kadar yönetimsiz olan tek ülkeydi. Hiç kimse itaat etmiyor, hiç kimse vergi vermiyor, geleneklere göre yönetiliyor ve hiç hoşgörü bulunmuyordu…”165

. İncelediğimiz kaynaklardan Osmanlı yöneticisi olarak sadece Podgoriçe’de bir Kadı’nın görevli olduğuna dair bilgiye ulaştık166_{. Ancak Eski Karadağ ve Brda bölgesinde herhangi bir Osmanlı yöneticisi}

olduğuna dair bilgiye sahip değiliz. Bu kapsamda, Osmanlı Devleti’nce göz ardı edilen merkezi yönetim kurumlarının yerlerine, zaman içinde Karadağlı aşiretler ve bunlar arasında oluşan ve gelişen merkezi otorite organları incelenecektir.

Vladika (Ladika, Prens- Piskopos)

Cernogovic hanedanının son üyesinin Karadağ’ı 1496 yılında terk etmesini müteakip, Katunsaka bölgesindeki aşiretlerin aslında var olamayan birliğini, “Vladika” olarak adlandırılan Çetine manastırı piskoposu167

temsil etmeye başlamıştır168. Vladikalar, dini görevlerinin yanında, yönetim ile ilgili görevleri de yürüttüğünden Prens–Piskopos vazifesi görmüştür. Osmanlılar tarafından, Ladika, Ulodula, Vladuka ve

163 Frilley, a.g.e. s.98- 100. 164 Frilley, a.g.e. s.98- 100. 165 _{Coquelle, a.g.e. s.168.}

166_{Pepiç Adnan, Podgorica’nın Kısa Bir Tarihçesi, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi} Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi) Say:18, 2005.

167

Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, Cilt VI, İstanbul Üçdal Neşriyat, 1966, s.330-331. Ertem, Ramiz, Hv. Korg., TSK Tarihi Balkan Harbi Garp Ordusu Karadağ Cephesi, Cilt III, Ankara, 1984, s.1.

Uladika’nın169_{, yanı sıra kıyafeti nedeniyle Kara-Keşiş denildiği de olmuştur}170

. Resim VIII171.

İlk defa Vladika olarak görevlendirilen Çetine Piskoposu Boylas’ı, 1697 yılına kadar kabileler birliği tarafından seçilen Vladikalar takip etmiştir. Seçimle gelen Vladikalar dönemi olarak da adlandırılan bu dönemde görev yapan Vladikalar şunlardır: Bobylas (1516-1520), Germain (1520-1530), Paul (1530-1540), Nicodin (1540-1549), Makarios (1549-1585), I. Roufin (1600-1620), II. Roufin (1620-1650), I. Basile (1650- 1680), Vissarion (1680-1692), I. Sava(1692-1697)172.

Vladikalar, aşiretlerin dağınık yapısı ve merkezi otorite gücünü tesis edebilecek organlara sahip olmaması nedeniyle, saygınlıkları ve kişisel meziyetleri ölçüsünde etkin olabilmişlerdir. Bu dönemde aşiret yapısından kaynaklanan değerler bütünlüğü önem arz ettiğinden aslında Vladikaların merkezi bir otorite kurulması, aşiretlerin ortak hareket ettirilebilmesi veya Osmanlı Devleti’ne karşı ortak mücadele edilmesi gibi gayeleri de bulunmamaktadır. Vladikalar, bu dönemde daha ziyade aşiretler arasında olan sorunları, dinsel yetkilerini kullanarak çözmek bağlamında görev yapmışlardır. Ancak Vladikalar, piskopos oldukları için değil, Vladika oldukları için piskopos

169 _{Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi Cilt IV, TTK Yayınları XIII. Dizi, 4. Baskı, 1982, s.72.} 170

Ubicini, a.g.e. s.174- 178.

171 _{Vladika. Sommiers, L. C. Villa De Colonel, a.g.e. s.368-369. Cyprien, Robert, Les Slaves} de Turquie, (Türkiyedeki Slavlar), Paris, 1844,s.26.

olduklarından ve dini inançların aşiretler üzerindeki sınırlı etkisi nedeniyle, dini yetkilerini çokça kullanmak istemelerine rağmen, etkinlikleri fazla olmamıştır173

.

Meclis tarafından seçilen Vladikalar, 1766 yılında lağvedilene kadar İpek Patrikliği tarafından onaylanmıştır. Müteakiben onaylama işlemi, İstanbul Fener Rum Patrikhanesi yetkisinde olmasına rağmen, gayri resmi de olsa Petersburg’daki Son- Sinod Kilisesi tarafından yapılmıştır174

.

I. Danilo’nun 1697 yılında Vladika seçilmesi ile Vladikalık’ta veraset sistemine175 geçilmiştir. Ortodoks inancı gereği Vladikalar evlenemediğinden, kendisinden sonra vasiyet ettikleri yeğenlerinden birisi Vladika olarak Meclis tarafından seçilmiş176_{, 1852 yılında, II. Danilo’nun Vladika seçilmesine kadar bu durum devam}

etmiştir. Fakat II. Danilo, sözde âşık olduğu kızla evlenebilmek için dini yetkilerinden feragat edip, kendisini Prens olarak atamış ve sadece yönetime ait yetkileri elinde tutmuştur177_{. 1912 yılında Karadağ Krallığı’nın ilanı ile de “Kral” unvanı}

kullanılmıştır.

Sivil Valilik (Guvernador)178

1697 yılında Vladika seçilen I. Danilo’nun Rusya yanlısı tutumu ve Rusya’nın hâkimiyetinin artmasından hoşlanmayan aşiret liderlerinin bir kısmı toplanarak, aralarından seçtikleri Ozrinci (Cevo) aşireti lideri Vukadin Vukotic’i, dinlerini diledikleri gibi yaşama özgürlüğü, gıda ve maddi yardım karşılığında Karadağ’ın Venedik himayesine girmesi konusunda bir anlaşma yapması için Venedik’e göndermişlerdir179

.

Aşiretlerin teklifleri, bir sivil idarecinin atanmasının eklenmesi ile kabul edilmiş, 07 Mart 1717 tarihinde Venedik Dükü Cornano’nın ilk sivil valinin Vukodin Vukotic

173 _{Stevenson, a.g.e. s.128- 131.}

174 _{Heyet, Mufassal Osmanlı Tarihi Cilt VI, İskit Yayınevi, s.3016. Roberts, a.g.e. s.145-146. Armaoğlu,} Fahir, XIX. Yüzyıl Siyasi Tarihi Cilt 1, Alkım Kitapevi, 16.Baskı, 2007, s.275.

175

Bu duruma istisna teşkil eden Küçük Stephen/Scepan Mali veya Yalancı Çar olarak adlandırılan birin kısa hükümranlığı dönemidir. Morrison, a.g.e. s.18. Vaclik, a.g.e. s.35. Durham, a.g.e. s.29. Jelavich, a.g.e. s.93.

176 _{Verloop, a.g.e. s.14.} 177

Birken, a.g.e. s.65. Kaptan, a.g.e. s.2-4. Deliso, Christopher, Culture and Customs of Serbia and Montenegro, (Sırbistan ve Karadağ’ın Kültür ve Gelenekleri),Greenwood Pres, London, 2009, s.16. 178 _{Guvernador, İtalyanca “governatore” sözcüğünden türetilmiştir. Ubicini, a.g.e. s.173-174.}

olduğunu içeren fermanı yayınlanmıştır180_{. Artık biri piskopos (Vladika), biri de siyasi}

rollere sahip bir vali olmak üzere iki resmi görevli mevcuttu. Anlaşmalar gereği, Sivil Vali, Venedik’e ait olan Kotor bölgesinde oturuyor ve Venedik hükümetinden maaş alıyordu. Valinin aşiret reisleri ve Venedik’in ortak iradesi ile seçilmesi konusunda anlaşılmasına rağmen Venedik tarafı, valinin isteklerini temsil etmesini, böylece Vladika’nın etkisinin en aza indirilmesini istiyordu181

.

Sivil valilik, müteakiben Vladika’nın bağlı olduğu Njegos aşiretinin bir başka Kabilesi olan Radonoviç hanedanı tarafından, kaldırıldığı 1832 yılına kadar sürdürülmüştür182

.

Sivil valilerin azımsanmayacak derecede önemli görevleri ve yetkileri vardı. Aşiretler toplantısında ve ulusal toplantılarda ilk söz hakkı sivil valiye ait olmuş, Karadağ ordularının yarısını o yönetmiş, Vladika gibi boylar arası anlaşmazlıklara arabuluculuk yapmış ve dış ülkeler ile temaslar kurup, gelen yardımları organize etmiştir183

.

Napolyon Savaşları ile 1797 yılında Venedik Cumhuriyeti’nin ortadan kalkması üzerine, yine Rusya’nın Karadağ üzerindeki hâkimiyetini engellemek isteyen Avusturya, sivil valilik makamını desteklemeye devam etmiştir. Ancak, ulusal kimliğin uyanmaya başlaması ve Rusya’nın artan gücü karşısında makam, etkinliğini kaybetmeye başlamıştır184

.

Vladikalık ile Sivil Valilik görevlerinin iç içe geçmiş olması birçok kez çatışma konusu olmuş, nihayetinde, Vladika I. Peter’in ölümü üzerine vasiyetine binaen 17 yaşındaki yeğeni II. Peter’in Vladika olarak seçilmesi bardağı taşıran son damla olmuştur. 17 yaşında bir çocuğun Piskopos olarak kutsanmasını kabul etmeyen Sivil Vali Vuk Radonoviç, kendisinin Vladika olarak seçilmesini istemiştir185_{. Ancak aşiret}

liderlerinin II. Peter’i desteklemeleri üzerine Sivil Valilik 1832 yılında kaldırılmış ve Radonic ailesi yurt dışına sürülmüştür186

.

180

Jelavic, a.g.e. s.94.

181 _{Rastoder, a.g.m. s.115. Coquelle, a.g.e. s.167- 168.} 182 _{Zdenko, a.g.e. s.51.}

183 _{Margulis, a.g.e. s.28.} 184

Zdenko, a.g.e. s.51. 185 _{Jelavic, a.g.e. s.275.}

186 _{İslam Ansiklopedisi, Cilt VI, s.226. Texier, a.g.e. sXII. Durham, a.g.e. s.34. Denton, a.g.e. s.268-} 269. Fleming, a.g.e. s.91- 112.

Diğer Görevliler

Serdar (Çoğulu Serdari), Vladika ve Sivil Yöneticiden sonra gelen önemli yöneticidir. Barış zamanlarında Serdarlar meclise temsilci olarak katılmışlardır187

. Çetine, Njegosi, Ozrinci(Krevo), Cuce ve Pjesivici aşiretlerinden birer kişi olmak üzere Kattunska nahiyesinden toplam 5 kişi, Rietska ve Tzermnitska nahiyelerinden birer kişi ve Brda bölgesinden Bielopavlichi ve Kuci aşiretlerinden birer kişi olmak üzere toplam 9 serdar bulunmaktadır188

.

Serdarlardan sonra Voyvodalar gelmektedir. Voyvodalar genellikle savaş dönemlerinde birliklerin komutanı olarak görev yapmışlardır. Toplam 15 Voyvoda bulunmaktadır. Voyvodaların dağılımı aşağıdadır189

.

Nahiye Aşiret Voyvoda Toplam

Kattunska Çetine 1 4 Ozrinci(Krevo) 1 Bjelici 1 Pjesivci 1 Rietska Ceklin 1 2 Ljubotin 1 Tzermnitska Sotonıci 1 2 Gluhi Do 1 Liessanska - 1 1 Brda Bölgesi - 6 6

Voyvoda’dan sonra Knez gelmektedir. Her kabilenin başı Knez olarak adlandırılırdı ve genelde bu kişi aynı zamanda köyün lideriydi. Knezler, gerektiği zamanlarda kabilelerini toplantıya çağırabilir, kabile içindeki anlaşmazlıklara çözüm bulabilir ve bu bağlamda hâkim görevi üstlenebilir, gündelik pek çok olaya müdahil olabilirdi. Köy üzerindeki etkisi nedeniyle aynı zamanda Serdar ve Voyvoda’yı etkileme gücüne sahiptir190

.

187

Margulis, a.g.e. s.17-19. Zdenko, a.g.e. s.72. 188 _{Margulis, a.g.e. s.18-19. Zdenko, a.g.e. s.72.} 189 _{Margulis, a.g.e. s.17-19. Zdenko, a.g.e. s.72.} 190 _{Margulis, a.g.e. s.17-19.}

Knez’den sonra barjaktar (bayrak taşıyan kimse) gelmektedir. Bazı aşiretlerde üç kişiye kadar bulunabilmektedir. Bunlardan başka, aşiret ve kabilelerin tüm ileri gelenlerine glavari denilirdi191.

Bahse konu unvanlar kalıtsal olduğundan, en yaşlı oğulların yapabilecek durumda olmaması veya liderliği yürütmeye elverişli olmadıklarına karar verilmeleri haricinde, babadan en yaşlı olan oğluna geçmektedir. Yapılan bir araştırma, Çetine aşiretindeki tüm serdarların Martinovici kabilesinden geldiğini ortaya çıkarmıştır192

. Ülkenin tümünü ilgilendiren savaş, barış ve Vladika seçimi gibi hususlar her kabilenin Knez’inin katılmış olduğu “Skoupschina” adı verilen meclisin toplantısında ele alınmıştır. Bu meclisin aldığı kararlar hem Vladika’nın hem de Senato’nun kararlarından daha üstün nitelikliydi193. Karadağ Meclisi kararlarının uygulanması, yaptırım gücünün olmaması nedeniyle ancak ahlaki bir zorunluluğa sahipti. 2000 kişinin katıldığı meclis toplantılarının kayıtları mevcuttur194

.

İç işlerinde Vladika’ya yardımcı olmak, yasalar çıkarmak ve bir üst mahkeme görevini yürütmek maksadıyla 1831 yılında Milli Meclis onayıyla 12 kişilik bir senato kurulmuştur195_{. Senato, Çetine’de bulunmak ve senatörler, Vladika’nın gösterdiği}

adaylar arasından seçilmektedir196

. Senato ve mahkemelerin almış oldukları kararları uygulamak için Vladika’nın atamış olduğu Kaptan’ın emir komutasında 164 kişiden oluşan ve Gvardija adı verilen bir birlik bulunmaktadır197

.

Perjanici, fiziksel güçleri üst düzeyde olan 30 kişiden müteşekkil bu birlik, Vladika’nın şahsi korumalığını üstlenmiştir. Perjanici, II. Peter tarafından kurulmuş ve merkezi otoritenin gücünü arttırmak maksadıyla etkin olarak kullanılmıştır198

.