Sava Dönemi

I. Daniel’in ölümünün ardından yeğeni Sava (1735-1784), Vladika seçilmiştir135

. Aynı dönemde başlayan Osmanlı-Rus ve Avusturya Savaşları esnasında Vladika Sava önderliğinde Karadağ; Avusturya’nın Yenipazar ve Kalkandelen’i ele geçirmelerine, kuvvet göndererek yardımcı olmuştur136

.

Başlangıçta Osmanlı Devleti aleyhine devam eden savaşta talih, Bosna Valisi Hekimoğlu Ali Paşa’nın, 4 Ağustos 1737 tarihinde Banyaluka’da, Avusturya ordusunu yenmesi ile değişmeye başlamıştır. Bu zaferden sonra Hekimoğlu Ali Paşa, isyan halindeki Karadağ’a girerek buradaki aşiretleri de itaat altına almıştır137

.

Osmanlı Devleti, Avusturya’ya karşı zaferle sonuçlanan sefer neticesinde, 1714- 1718 yılı sınırlarını esas alan 1739 tarihindeki Belgrad Anlaşması ile Karadağ’da durumunu güçlendirmiştir138_{. Aynı yıl İşkodra Valisi, Kuci aşiretine karşı harekât icra}

131

Brunswik, a.g.e. sII. 132

Sloane, a.g.e. s.72.

133 _{Dodd George, Pictorial History of Russian War 1854-5-6 (1854-5-6 Rusya Savaşı’nın Görsel Tarihi),} W&R Chambers, Edinburg ve Londra, s.143.

134 _{Rastoder, a.g.m. s.115.} 135

Schuman, a.g.e. s.17. 136 _{Heyet, a.g.e. Cilt V, s.2499.} 137 _{Heyet, a.g.e. Cilt V, s.2503.} 138 _{Jorga, a.g.e. Cilt 4, s.364.}

ederek, bunların merkezi konumundaki Medun’u ele geçirmiş ve aşireti itaat altına almıştır139

.

Ülkesi harap olan Sava, selefi gibi yardım aramak için 1742 yılında Rusya’ya gitmiş, Çariçe Elizabeth tarafından kabul edilerek önemli miktarlarda yardım almıştır. Dönüşte Prusya Kralı Frederick tarafından da kabul edilen Vladika Sava’ya, Kral, altın bir haç hediye etmiştir140

.

2.2.3.2.1. Vasilije Dönemi

Vladika Sava daha çok dini işlerle uğraşmak istediğinden, yardımcısı olarak görevlendirdiği kuzeni Vasilije’ye zaman içinde yetkilerinin tamamını devretmiştir. Ağırlıklı olarak 1750’den ölümüne kadar (1776) Vasilije, Vladika olarak görev yapmıştır 141

.

Vasilije, I. Daniel gibi hırslı kişiliğe sahip bir liderdir. Karadağ’ın öncülüğünde bir Balkan ayaklanmasını düzenlemeyi hedeflemiş, bu ayaklanma sonucu Karadağ’ın ele geçireceği yerleri belirlemiştir. Hayal ettiği topraklar, hemen hemen bugünkü Karadağ’ı oluşturmuştur142

.

Yardım ve siyasi destek almak için 1752 yılında Rusya’ya gitmiştir. Rusya’da kaldığı iki yıllık süre boyunca ülkesinin durumu hakkında kamuoyu oluşturmaya gayret eden Vasilije, bu kapsamda “İstorija o Crna Gori” isimli Karadağ’ın tarihini anlatan bir kitap yazmış ve yayınlatmıştır143

. Kitaptan umduğu neticeyi alamayan Vladika Vasilije, siyasi destek yerine bir miktar para yardımı ve kiliseler için hediyeler alarak Karadağ’a dönmüştür144

.

Valdika Vasilije, Karadağ’a döndükten sonra, aşiretlerin, vergi vermeleri karşılığında, yarı özerk bir halde yaşamalarına müsaade edilmesi konusunda Bosna Hersek Valisi Hacı Mehmed Paşa ile anlaşma yaptıklarını öğrenmiştir. Valadika

139

Denton, a.g.e. s.238. Roberts, a.g.e. s.147. Coquelle, a.g.e. s.214. 140

Stevenson, a.g.e. s.150. 141 _{Durham, a.g.e. s.30.} 142 _{Rastoder, a.g.e. s.115.}

143 _{Rastoder, a.g.e. s.203,115-117. Kitap tarihi ve politik incelemeden ziyade kendi halkını kahraman} gibi gösteren destan niteliğinedir. Roberts, a.g.e. s.148. Karadziç, Stefanoviç Vuk, Crna Gora i Boka Kotorska/Montenegro and Kotor Side, (Crna Gora i Boka Kotorska/Karadağ ve Kotor Bölümü), 1955, s.5.

Sava’nın, barış içinde yaşama doğrultusundaki taraftarlığına rağmen Vladika Vasilije, aşiretleri vergi vermeme konusunda kışkırtmaya başlamıştır145

.

Sultan III. Osman İslan Valisi Abdullah Paşa’ya 1755 tarihinde, Hacı Mehmed Paşa tarafından sağlanan huzur ortamının tekrar tesis edilmesi ve Vasilije hakkında bilgi toplanması için şu fermanı göndermiştir146

:

“…Hacı Mehmed Paşa tarafından itaat altına alınan Karadağlıların bir kısmı Rumeli Veziri Hüseyin Paşa’ya karşı ayaklanmaya başlamışlardır. Bu asi grubunu başlangıçta kuvvet kullanmadan itaat altına almaya çalışın, ancak başarı elde edemezseniz, Bosna Valisi ile ortak askeri harekât düzenleyerek vergi sistemini tekrar tesis ediniz. Ayrıca isyan halindeki gruptan bize meyilli olan 18 kişi, isyanın küçük bir grubun liderliğinde devam ettiğini bildirmiş, bunların ortadan kaldırılması ile sükûnetin sağlanabileceğini belirtmişlerdir. Tiva, Vid, Souman Gat, Trebine ve Mostar bölgelerine de saldıran bu gruba, destek maksadıyla Rusya’nın Vasilije ile göndermiş olduğu mektup, ele geçirilmiştir.. İsyancı gruptan devletle barışık yaşamak niyetinde olanlar nedeniyle mümkün olduğunca şiddete başvurmadan bunları itaat altına almaya çalışın. Ayrıca İpek Patriği ile Vasilije arasında nasıl bir iş birliği var öğrenin…”.

Barışçıl girişimlerin başarılı olmaması üzerine İşkodra ve Bosna Hersek tarafından 1756 yılında Karadağ’a girilmiştir147_{. Hava şartlarının olumsuzluğu}

nedeniyle Çetine’ye girilememiş olmasına rağmen, aşiretler itaat altına alınmış, vergilerini düzenli olarak ödeyeceklerine ve civar yerlere zarar vermeyeceklerine dair anlaşma imzalatılmıştır148

.

Vasilije, savaşlar nedeniyle tahrip olan Karadağ’a tekrar yardım almak maksadıyla Rusya’ya gitmiştir. Karadağ’ın, Rusya’nın koruması altına girmesi doğrultusundaki talebi destek bulmamış, ancak Rusya, 1000 Ruble kadar maddi yardımda bulunmuş ve Petersburg’daki askeri akademiye 13 Karadağlı gencin alınmasını kabul etmiştir. Ayrıca Kraliçe Elizabeth, Karadağlıları mücadeleleri için kutlarken, kendilerine desteklerinin devam edeceğine dair mektup göndermiştir149

. 145 _{Karatoy, a.g.e. s.365.} 146 Brunswik, a.g.e. s.5. 147 _{Fıtri, a.g.e. s.7.}

148 _{Denton, a.g.e. s.245-247. Jelavich, a.g.e. Cilt I, s.94. Fleming, a.g.e. s.74.} 149 _{Brunswik, a.g.e. s.8.}

Artan Karadağ ziyaretleri nedeniyle Rusya, Karadağ’daki durumu yerinde incelemek maksadıyla Albay Puchkov’u Karadağ’a göndermiştir. Albay Puchkov raporunda; insanların vahşi ve küçük bir nedenle dahi birbirlerini öldürdüklerini belirtmiş, Rus yardımlarının Vladika ve aileleri arasında dağıtılmış olduğu ve Kiliselerin soyulmuş, rahiplerinin bilgisiz ve cahil olduklarından bahsetmiştir150

. Rusya’dan yardımın kesilmesi üzerine Karadağ’da sükunet tekrar hasıl olmuştur. Vasilije bu dönemde Osmanlı ile karşı karşıya gelmemek için çaba göstermiştir. Ancak merkezi kontrolden uzak aşiretlerin bazıları vergi vermemek ve civar yerlere zarar vermekten sakınmamışlardır. 1180 yılında (1766 yılında) Damad Ali Paşa sadareti sırasında Bosna Valisi Danacı Mehmed Paşa, Kolaşin kaptanının kılavuzluğunda Karadağ’a girmiş ve aşiretleri itaat altına almıştır151

.

Rusya Kraliçesi Elizabeth’in ölümü üzerine yeni Kraliçe olan Katerina’ya bağlılıklarını sunmak ve rapor sonucu kesilen yardımları tekrar almak için Vasilije, Rusya’ya tekrar gitmiş ve 1766 yılında orada vefat etmiştir152

.

2.2.3.2.2. Sahte Çar, Stefan Mali Dönemi

Vasilije’nin ölümü sonrasında, 16 yıldır Stanjevitch Manastırı’nda bulunan Sava, tekrar başa geçmek zorunda kalmıştır153_{. Ancak tam bu sıralarda, kendisinin Rus}

Kraliçesi Katerina tarafından öldürülen Rus Çar’ı III. Peter154

olduğunu iddia eden bir kişi Karadağ’a gelip taraftar toplamaya başlamıştır. Osmanlı vesikalarında ismi zikredilmeyerek “bir şahs-ı mechul-ül-hal” olarak tasvir edilen155 Hırvat veya Dalmaçyalı olduğu sanılan ve yabancı yazarlar tarafından Küçük Stefan (Stefan Mali- Stephan the small) olarak adlandırılan bir dolandırıcı, 1767 yılında Vladika seçilmiştir156

.

Bölgede huzursuzluk istemeyen Venedik, Stephan’ı tutuklamaya çalışmış, ancak aşiretlerin desteği ile herhangi bir işlem yapılmamıştır. Aynı şekilde Rusya, bu kişinin bir düzenbaz olduğunu anlatmak ve 1768 yılında başlayan Osmanl Devleti ile savaş için destek talebinde bulunmak maksadıyla Prens Dolgarouki’yi Karadağ’a göndermiştir.

150 _{Fleming, a.g.e. s.75.}

151 _{Ahmet Cevdet Paşa, a.g.e. Cilt VI, s.331.} 152 _{Roberts, a.g.e. s.151.}

153

Coquelle, a.g.e. s.223. 154 _{Towle, a.g.e. s.2.}

155 _{Uzunçarşılı, a.g.e. Cilt IV, s.388.} 156 _{Rastoder, a.g.e. s.116.}

Prens Dolgarouki, kabile şefleri ile yapmış olduğu 06 Ağustos 1767 tarihindeki toplantıda, Çariçe’nin göndermiş olduğu şu notu okumuştur157

:

“…Osmanlılar tarafından zulme uğrayan Hıristiyanları kurtarmak istiyoruz, çünkü bulundukları durum bizleri derinden üzmektedir. Bütün Slavlara, ama özellikle de Balkan Yarımadası’nın en cesurları olan Karadağlılara çağrı yapıyoruz. Babı Ali, Polonya’da Ortodoks inanışını yerleştirmek istememiz sebebi ile antlaşmaları bozdular. Ordumuz Osmanlı sınırında saldırıya hazır beklemektedir. Osmanlılardan hakkınız olan intikamınızı almanız için bir fırsat vardır. Başarı size bağlıdır, İstanbul’a kadar düşmanı zorlayın, Tanrı yardımcınız olacaktır; size her türlü yardım ve desteği sağlayacak, size cesur, bilge ve usta bir general vereceğiz. İmparatorluğumuzun sadık dostları olan sizlerin, barış antlaşması dışında bırakılmanıza izin vermeyeceğiz…”.

Prens Dolgarouki ve Vladika Sava’nın gayreti ile Stephan tutuklanmış ve Çetine’deki manastırın üst katına kapatılmıştır. Odasının başında nöbet tutanları “…İşte gördüğünüz, Prens Dolgarouki de beni Çar olarak kabul etti ki beni kendisinden daha üst bir odada misafir ediyor…” şeklinde sözlerle ikna ederek buradan kurtulmuştur. Stephan’ın aşiret reislerinin desteğini tekrar elde etmesi üzerine Prens, Karadağ’ı terk etmiştir158

.

Rusya’dan dış yardım alınamaması üzerine Türk ve Venedik bölgelerine Karadağlı aşiretlerce yapılan baskın, yağma ve talan miktarı artmıştır159

. Venedikliler sınırda tedbir almışken, gelişmeleri yakinen takip eden Osmanlı, Bosna Valisi olan Silahdar Mehmet Paşa ve Rumeli Valisi Mehmed Paşa vasıtasıyla Karadağ’a harekât düzenlemiştir. Çetine ele geçirilememiş olsa dahi Karadağlılara önemli derecede zaiyat verdirilmiş, Bosna Valisi yazdığı raporda, kazanılan zaferin, Hekimoğlu Ali Paşa’nın 04 Ağustos 1737 Banyaluka’da Avusturya’ya karşı kazandığı zaferden daha önemli olduğunu belirtmiştir160

.

Bu harekâttan sonra Karadağ, 1768-1774 yılları arasındaki Osmanlı-Rus Savaşı’nda, başka bir faaliyette bulunmamış161_{, verilen sözlere rağmen 1774 yılındaki}

Küçük Kaynarca Anlaşması’nda Karadağ, yer almamıştır.

157 _{Coquelle, a.g.e. s.231.} 158

British and Foreign Review, 1840, a.g.m. s.124-126. 159 _{Verloop, a.g.e. s.14.}

160 _{Hammer, a.g.e. Cilt VIII, s.2336.} 161 _{Uzunçarşılı, a.g.e. Cilt IV, s.388.}

1773 yılında İşkodra Sancakbeyi’nin tutmuş olduğu birisi tarafından zehirlenerek öldürülen162

bu şahsiyetin 7 yıl süre ile aşiretleri yönetmesi, aslında, Karadağ’daki toplumun ne kadar cahil ve ilkel oldukları konusunda bizlere önemli kanıtlar sunmaktadır.

2.2.3.2.3. Sava’nın Tekrar Başa Geçmesi

Sahte Çar Stephan’ın öldürülmesini müteakip, Sava, tekrar istemeyerek de olsa başa geçmek zorunda kalmıştır. Rusya’dan yardım alınması için 1777 yılında halefi Peter ile beraber Sivil Vali Radonoviç’ten oluşan bir heyeti Rusya’ya göndermiş, ancak Çariçe Katerina, Küçük Stefan olayı nedeniyle, heyeti kabul etmemiştir163

.

Umutsuzca yardım arayışlarına devam eden Karadağ, Avusturya ile de irtibat kumaya çalışmış, hatta Avusturya için Karadağlılardan müteşekkil bir bölük kadar kuvvet oluşturulması dahi teklif edilmiştir. Avusturya’nın Karadağ hakkında yeterli bilgisinin olmaması nedeniyle teklife şüphe ile yaklaşılmıştır. Karadağ hakkında rapor yazılması için Albay Pavliç gönderilmiş, ancak Pavliç’in Karadağ hakkındaki düşünceleri olumsuz olmuştur164

.