Bosna ve Hersek Vezirleri ile Görüşmeler ve İsmail Ağa Cengiç’in

Grahova bölgesinde ise meydana gelen olayların önlenmesi için Bosna Veziri Vecihi Mehmet Paşa52

ve Hersek Veziri Ali Paşa Rızvanbegoviç’in temsilcileri Hacı Mehmet ve Ubeydillah Ağa ile Vladika arasında 20 Ekim 1838 tarihinde Çetine’de bir anlaşma imzalanmıştır. Anlaşmanın şartları şöyledir53

:

Grahova halkı, serbestçe topraklarına geri dönecek, önceden sahip oldukları mülklerini aynen koruyacak ve liderleri Voyvoda Jacques Dakovitch olacaktır.

50

Vaclik, a.g.e. s.79-80. 51

Suavi, a.g.e. s.13. Delaure, a.g.e. s.64. Dodd, a.g.e. s.144.

52 _{Vecihi Mehmed Paşa, Yozgatlıdır. 22 Şa’ban 1248’de (14 Ocak 1833) vezirlikle Belgrad muhafızı,} 1251’de (1835/36) Bosna valisi, Rebiyülevvel 1257’de (Mayıs 1841) Konya, Şevval 1257’de (Kasım- Aralık 1841) Diyarbekir ve Şa’ban 1259’da (Eylül 1843) Halep valisi olmuştur. 17 Rebiyülahir 1281’de (19 Eylül 1864) Cidde valisiyken, 16 Rebiyülahir 1284’de (17 Ağustos 1867) vefat etmiştir. Süreyya Mehmed, a.g.e. Cilt V, s.1655.

53 _{Anlaşma, Vezir adına Zvornik Ağası Osman ve Vladika adına ise sekreteri Milkoviç tarafından} imzalanmıştır. Brunswik,a.g.e. s.39-40.

Grahova halkı, Osmanlı Devletine daha önce belirlenmiş olan vergiyi verecek, daha fazlası istenmeyecektir. Vergi, Voyvoda Jacques Dakovitch tarafından toplanarak Osmanlı Devletine verilecektir.

Her iki tarafta Grahova’da tahkimat yapmayacaktır.

Anlaşma tarihinden itibaren tüm düşmanlıklar sonlandırılacaktır.

Bosna ve Hersek ile Karadağ arasındaki sınırda bundan böyle sürekli barış sağlanacaktır.

Karadağ Vladikası bu antlaşmanın ve sürekli barışın korunmasında Bosna Veziri Veci Mehmet Paşa’ya ve aynı şekilde Bosna Veziri Veci Mehmet Paşa da Karadağ Vladikası’na karşı sorumlu olacaklardır.

Osmanlı Devleti’ne bağlı iki bölge yöneticileri arasında imzalanan anlaşma ilginç olmakla birlikte, daha uygulanmaya başlanmadan Karadağlıların eşkıyalıkları nedeniyle yürürlükten kaldırılmıştır.

Ali Paşa Rızvanbegoviç, Grahova’da yapılan tahkimatların muhafaza edilmesi ve vergi konusunun çözüme kavuşturulmaması üzerine Vladika II. Peter’e mektup yazmış ve anlaşmaya uyulmasını istemiştir. Ancak Vladika anlaşmayı uygulamak şöyle dursun, Podgoriçe ve Eşpozi’yi ele geçirmek ve Grahova kahramanı İsmail Ağa Cengiç’i öldürme planlarını yapmıştır54

.

Vladika’nın planına göre, Podgoriçe ve Eşpozi, Kattunska, Piperi ve Kuçi aşiretlerinden toplanan birliklerle kuşatılacak, Rijeka ve Tsermitcka aşiretleri ise İşkodra Zabliak yolunu keseceklerdi. Kuşatma tamamlandıktan sonra taarruzla, Podgariça ve Eşpozi ele geçirilecekti. Ancak plandan haberdar olunması üzerine kuşatma başlamadan, Temmuz 1840’da, Osmanlı birlikleri taarruza geçerek Karadağlılara önemli zayiat verdirmiştir.

Eşpozi ve Podgoriçe’nin ele geçirilmemiş olmasına rağmen talih bir kez daha Vladika’nın yüzüne gülmüş ve Grahova savaşının intikamını alma fırsatı doğmuştur. Şöyle ki; 11 Kasım 1838’den itibaren mektuplaştığı ve 24 Temmuz 1839 tarihli mektubunda da “…komşum ve arkadaşım…” olarak hitap ettiği İsmail Ağa Cengiç’in, Drobniak bölgesine, vergi toplamak amacıyla geleceğini öğrenmiştir55

.

54 _{Fleming, a.g.e. s.92. Roberts, a.g.e. s.204-207.} 55 _{Zdenko, a.g.e. s.180.}

İsmail Ağa Cengiç, 30 Eylül 1840 tarihinde Njegos’la gelişen dostluğu ve Drobniak halkının daveti nedeniyle, bölgeye sadece yakın korumalarından oluşan 30 kişilik bir ekiple gitmiştir. İsmail Ağa Cengiç, Drobniak’taki çadırında gece vakti uyurken, Karadağlıların saldırısına uğramış ve korumaları ile birlikte şehit edilmiştir. İsmail Ağa Cengiç’in kesilen başı Vladika’ya götürülmüş. Vladika da pusuyu kuran Novica Cerovic’i, Drobniak Voyvodası yaparak ödüllendirmiştir56

.

Anlatılanlara göre; Njegos, Cengiç’in öldürülmesinden öylesine memnundu ki olayın ardından birkaç gün Cengiç’in kafası masada olmadan öğle yemeği yememiştir57

. İsmail Ağa Cengiç’in şehit edilmesi, Hersek Müslümanlarını üzmüş, intikam amaçlı olarak Ali Paşa Rızvanbegoviç, Bosna’dan aldığı takviye kuvvetle, Drobniak’a girme emrini vermiştir. 31 Ekim 1840 tarihinde Drobniak’taki Tosina köyüne varıldığında, 10000 kadar asi ile karşılaşılmış, burada meydana gelen savaş sonucunda, Karadağlılar önemli miktarda zayiat verip dağlara çekilmişlerdir. Bölgede sükûneti sağlamak için birliklerimiz 10 gün kadar bir süre daha bölgede kalmışlardır58

Drobniak’taki yenilgi, Vladika’yı paniğe sokmuş, birliklerin ileri harekata devamla Çetine’ye kadar geleceklerini düşünerek Ali Paşa Rızvanbegoviç’e barış önermiştir. Bu sırada Drobniak’ta sükûnet sağlanmış ve vergiler tekrar ödenmeye başlamıştır59

.

Barış görüşmeleri esnasında taraflar arasında Grahova bölgesinde tekrar çatışma ihtimali belirmiş olmasına rağmen görüşmeler, 24 Eylül 1842 tarihinde, Ali Paşa Rızvanbegoviç ve Vladika’nın, Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun iki temsilcisinin önünde barış anlaşmasını imzalaması ile sonuçlanmıştır. Anlaşma maddeleri şu şekildedir60

:

Hersek ve Karadağ sınırları şu anda olduğu gibi kalacaktır.

Grahova’nın statüsü Osmanlı, Rus ve Avusturyalı temsilcilerden oluşan komisyon tarafından belirlenecek. 01 Ocak 1844 tarihine kadar komisyon oluşturamaz ise karar Vladika ve Vezir tarafından verilecektir.

Statü belirlenene kadar herhangi bir olay olması halinde Türk ve Karadağlılar tarafından atanacak hâkimler vasıtasıyla yargılama yapılacaktır.

56 _{Coquelle, a.g.e. s.301.} 57

Margulis, a.g.t. s.109.

58 _{BOA. I.DH. Dosya Nu:26, Gömlek Nu:1241/9} 59 _{Vaclik, a.g.e. s.85-88. Coquelle, a.g.e. s.303-306.} 60 _{Brunswik, a.g.e. s.41-43.}

09 Kasım 1843 tarihinde, bir yıl önce imzalanan anlaşmaya ek olarak aşağıda belirtilen hususlarda kararlar alınmıştır61

:

Hersek ve Karadağ sınırına geçişleri kontrol etmek üzere sınır muhafızları görevlendirilecek ve her iki tarafa geçiş belgesiz olmayacaktır.

İzinsiz sınırı geçenler yakalanırsa tutuklanarak ülkesine geri verilecektir. Tutuklamaya direnme esnasında meydana gelebilecek ölüm hadiselerinde sınır muhafızları sorumlu tutulmayacaktır.

Anlaşmaların bölgede yaşayanların huzuru ve sükûneti için olmadığı çok yakın zamanda ortaya çıkmıştır. Anlaşmalar yolu ile kendisini adeta bağımsız bir ülkenin yöneticisi olarak gösteren Vladika, anlaşmaları aynı zamanda Ali Paşa Rızvanbegoviç’e kuracağı pusunun bir aracı olarak görmüştür. Anlaşmalardan sonra yazdığı mektuplarında Ali Paşa Rızvanbegoviç ile samimiyet kuran ve “kan kardeşim” diye hitap eden Vladika’ya planını uygulamak için fırsat, Ali Paşa’nın, Vladika ile Nikşik’te buluşma teklifi ile ortaya çıkmıştır.

Vladika, toplantı yerinin Nikşik yolu üzerinde Ostrog Boğazında bulunan manastır olmasını teklif etmiş, Vezir de teklifi kabul etmiştir. Ancak hastalanması üzerine Vezir toplantıya temsilcilerini göndermek zorunda kalmış, temsilciler Ostrog manastırına geldiklerinde Vladika’yı bulamamışlardır. Heyet, 07 Ağustos 1843’te geri dönüş esnasında Karadağlılar tarafından pusuya düşürülerek şehit edilmiştir. Vladika’nın İsmail Ağa Cengiç’e yaptığı gibi hain bir planla Ali Paşa Rızvanbegoviç’i de ortadan kaldırma hayali böylelikle suya düşmüştür62

.

Grahova bölgesindekiler gibi İşkodra tarafında da Vladika kontrolünde63

aşiretlerin yoğun faaliyetleri ve buna karşılık Osmanlı yerel yöneticilerin liderliğinde birçok harekât düzenlenmiştir. Bu kapsamda meydana gelen olaylar şunlardır64

:

Podgoriçe Mütesellimi Mehmet Muharrem Sıdkı tarafından, 11 Şubat 1842 tarihinde, Podgariça, Beri ve Hot tarafında bulunan köylere Karadağlı eşkıyaların baskın yaptıkları ve talanda bulundukları, mezrayı dağıtıp, üzüm bağlarını bozdukları, bunlara karşılık gerekli askeri tedbirlerin alındığı bildirilmiştir.

61 _{Brunswik, a.g.e. s.43-44.} 62

Zdenko, a.g.e. s.184-188.

63 _{İşkodra mutasarrıfı Abdi Paşa, olayların Vladika’nın bilgisi dahilinde olduğunu belirtmiştir BOA.} C.HR, Dosya Nu63, Gömlek Nu3105.

Zabliak kalesinin harap olmasından istifade ile civar bölgedeki Müslüman ahaliye eziyet veren Karadağlılara karşı, Podgoriçe ve Hot bölgesinde bulunan kuvvetlerle harekât icra edildiği ve dört saat süren çatışma sonucunda eşkıyaların geri püskürtüldüğü ve harekât neticesinde iki askerimizin şehit olduğu rapor edilmiştir.

İşkodra Mutasarrıfı Abdi Paşa tarafından, Vladika’nın Beri Karyesi’ne baskın yapması üzerine, civardan topladığı kuvvetlerle eşkıya üzerine gidildiği ve eşkıya’nın birlikleri pusuya düşürmesine rağmen, 8-10 saat süren muharebe sonucunda eşkıyanın püskürtüldüğü bildirilmiş, bölgedeki yoğun askeri hareket nedeniyle acil cephane ihtiyacının karşılanması istenilmiştir65

.

Gusine Kadısı Ali Derviş Paşa, Vassoievic bölgesinde, bir İngiliz’in vergi verilmemesi konusunda propaganda yaptığı ancak, şahsın tutuklanması ile bölgede tekrar düzenin sağlandığını bildirmiştir66

.

İşkodra sancakbeyi Vezir Osman Paşa (Skopljak), Sırp isyanını bastıran babasının izinden giderek bölgede sükûneti sağlamak maksadıyla harekat başlatmıştır. Bu kapsamda, öncelikle 16 Eylül 1843’te Podgoriçe, İşkodra yolunu ve göldeki balıkçılığı kontrol eden İşkodra Gölü üzerindeki Vranjina ve Lesandro adalarını almıştır67_{. İşkodra’daki pazarlara Karadağlı girişini yasaklayarak, Karadağ’a malzeme}

akışını kesmiştir68

.

Alınan tüm tedbirlere rağmen Karadağlıların eşkıyalıkları devam etmiştir. Şöyle ki; 30 Aralık 1844 tarihinde, Karadağlılardan 30-40 kişilik bir grup sınırı geçerek Boyana karyesinde birçok vatandaşımızı katletmiş, İspiç karyesinde ise 6 haydut ev sahibini yaralayıp evi talan etmiştir69

.

Sınırda rahat hareket edebilmek ve Rusya’nın desteğini devam ettirebilmek için birçok Karadağlının mürür tezkirelerinde Rusya tebaası oldukları yazılmış ve Osmanlı sınır muhafız memurları da bunlara işlem yapmıştır. Durumun fark edilmesi üzerine bundan sonra “Osmanlı Tebaası”dır ibaresi konarak işlem yapılması doğrultusunda emirler verilmiştir70

.

65 _{BOA. C.HR, Dosya Nu63, Gömlek Nu3105.}

66_{Destani, Beitullah, Ethnic Minorities in the Balkan States, 1860-1971, (Balkan Devletlerindeki} Azınlıklar) Vol.1 (Cilt;1) 1860-1885, TTK Kütüphanesi, Arşiv Baskısı 2003, s.3.

67

Fıtri, a.g.e. s.8.

68 _{Zdenko, a.g.e. s.186. Vaclik, a.g.e. s.11. Coquelle, a.g.e. s.306.} 69 _{BOA. HR. SFR.3, Dosya Nu:10, Gömlek Nu:9.}

Ekonomik anlamda sıkıntıya düşen Vladika, Viyana’ya giderek yardım almaya çalışmış, 1847 yılındaki kıtlık nedeniyle de çok güç duruma düşen Vladika, kendisine ait bazı değerli mücevherleri satarak, gıda maddesi almıştır. Bu esnada gıda yardımı karşılığı bir kısım aşiretler tekrar İşkodra Sancakbeyi’ne bağlılıklarını bildirmişler ancak Vladika’nın aldığı sert tedbirler nedeniyle aşiretler tekrar Karadağ’a dönmüşlerdir71

.

Hayatın dayanılmaz hal aldığı dönemde Rusya’nın 22850 rublelik yardımı ile rahat nefes alan Vladika, aşiretler üzerindeki hâkimiyetini perçinlemiştir. Rus yardımlarındaki kısıtlamalar ve gecikmeler ile karşılığında verilenler konusundaki hissiyatını II. Peter şu şekilde açıklamıştır: “…Rusları seviyorum, ancak bize yaptıkları yardımların külfetini her durumda çekmeyi sevmiyorum. Artık sıkıldım ve bu boyunduruktan kurtulmak istiyorum…”72

.

Vladika, diğer vezirlere yaptığı gibi mektuplarında Osman Paşa’nın Slav Kökeni’ne vurgu yaparak alınan tedbirleri ortadan kaldırmak istemiş, ancak bunda başarılı olamamıştır. Paşa ile Vladika arasındaki düşmanlık, Vladika’nın ölümüne kadar devam etmiştir73

.