Yöneticilik görevi ve sisteme ilişkin görüşler ile ilgili sonuç ve tartışma 160

yardımcıları yeni vazifeleri gereği üzerlerine düşen sorumluluklarla birlikte iş yükünde de artış yaşamıştır. “Komşunun tavuğu kaz görünür” atasözündeki gibi öğretmenken kolayca yürütüldüğünü düşündükleri işlerin aslında hiç de kolay yürümediğini anlamış-lardır. Öğretmenken kendilerine yansıtılmayan sorunlar ya da aksaklıklar müdür yar-dımcısı olarak kendileri tarafından çözülmesi gerekmektedir. Ayrıca yıllarca öğretmen-lik üzerine eğitim almış bireyler olarak öğrencilerle aralarında kurdukları aktif etkileşi-mi de kaybetmektedirler. Benzer durum öğretmenlerle olan sosyal, informal ilişkilerinin sonlanmasında da görülmektedir. Sınıf ortamından yönetici koltuğuna geçen müdür yardımcıları öğretmenlerle olan iletişimlerini de formalleştirmektedirler. Bu durum ta-mamen kendi iradeleri dışında öğretmenlerin onların görevi ile ilgili algılarından da kaynaklanabilmektedir. Tüm bunlar öğretmenlikten müdür yardımcılığına geçiş süre-cinde öngöremedikleri sonuçlar doğurmaktadır.

Köse (2018, s. 203) müdür yardımcılarının, okulun paydaşları arasındaki koor-dinasyon ve arabuluculuk görevinin yanında daha çok büro işlerini yürüten bir görevli konumunda görüldüğü sonucuna ulaşmıştır. Benzer şekilde; mevcut yapıyı kabullenmek durumunda kalan yeni müdür yardımcılarının yaşadıkları bu dramatik durum “gerçeklik şoku” olarak tanımlanmaktadır (Kartal, 2003, s. 23). Veenman’a (1984) göre gerçeklik şoku, kişisel ve görevsel olmak üzere kişiden kişiye farklılık gösteren gerekçelerle ya-şanabilmektedir (Akt., Kartal, 2003, s. 24). Meslek tercihi, mesleğe uygun olmayan tu-tum ve karaktere sahip olma kişisel nedenler arasındadır. Meslekte iyi yetişmemiş olma, örgütsel yapı ve ilişkilerden dolayı problemli bir okul ortamında bulunma ya da görev alanında hissedilen yalnızlık gibi görevsel nedenler de vardır (Kartal, 2003, s. 24). Kar-tal’ın (2003, s. 191) araştırmasında “ilköğretim okulu yönetici ve öğretmenlerinin mev-cut olan yönetim ve denetim sisteminden rahatsız oldukları” ortaya çıkmıştır. Benzer sonuç yeni müdür yardımcılarının görevleri ile ilgili süreçlerden elde ettikleri deneyim-lerden de ortaya çıkmaktadır. Üzerindeki sorumluluklara eşdeğerde yetki alanı veril-memiş olması, iyi biçimlendirilveril-memiş görev tanımı gibi sebeplerle birlikte yoğun iş

yükü ile karşılaşan müdür yardımcıları öğretmenler ve okul müdürü arasında sıkışıp kalmıştır.

Kartal’ın (2003, s. 56) ifade ettiği gibi sosyalleşme süreci aşamalarını başarılı bir şekilde aşabildiklerinde etkili bir kariyer başlangıcı yapabilecek olan yeni müdür yar-dımcılarının kariyer planlaması algılarının da göreve başladıktan sonra değiştiği görül-müştür. Müdür yardımcılarından sadece bazılarının bir kariyer planı olduğu ve gerekli koşullar sağlanırsa okul müdürü olmak istedikleri anlaşılmıştır. Bazı müdür yardımcıları ise görev sürelerinin sonuna kadar bu görevi sürdürme niyetinde olduklarını ifade etmiş-tir. İçlerinde uyum ve sosyalleşme sürecinde yönetsel ve iletişimsel problemler yaşayan-ların da en kısa sürede öğretmenliğe dönmek istedikleri görülmüştür. Zaten geçici bir süre için verilmiş olan bu görev kolayca gözden çıkarılabilir durumda görülmektedir.

Köse’nin (2018, s. 206) çalışmasında da müdür yardımcılığı görevinin kadrolu değil de geçici bir görev şeklinde idame edilmesi durumunun mesleki bir sorun olarak müdür yardımcıları tarafından ifade edildiği anlaşılmıştır.

Türk Eğitim Sistemi’nde yöneticilik görevine geçişte uygulanan kurumsallaşmış bir örgütsel sosyalleşme taktiği ya da stratejisi olmadığı görülmektedir. Örgütsel sosyal-leşme taktikleri ile ilgili Jones (1986, s. 262) tarafından Van Maanen ve Schein’in (1979, s. 34-70) ortaya koyduğu deneye dayalı çalışmada, örgüte yeni katılan işgörenler için önceden oluşturulmuş rol oryantasyonu getiren kurumsallaşmış ve bireyselleştiril-miş sosyalleşme taktiklerinden bahsetbireyselleştiril-miştir. Türkiye’de mevcut durum açısından değer-lendirildiğinde eğitim sistemi içerisinde daha çok bireyselleştirilmiş sosyalleşme taktik-lerinin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bireysel ve informal yani biçimsel olmayan bir kap-samda ele alınan bu süreçte görev ve kurumla ilgili öğrenmeler formal olarak düzen-lenmiş eğitim programları yerine ağırlıklı olarak bireysel çabayla gerçekleşmektedir.

İçerik olarak ele alındığında ise; planlanmış bir kariyer programına sahip olunmaması ve de mesleki ilerlemeye yönelik net bir zaman çizelgesinin olmaması yönünden rastge-le ve değişken bir örgütsel sosyalrastge-leştirme süreci irastge-le karşılaşılmaktadır. Sosyal yönrastge-ler açısından yöneticiliğe geçiş süreci değerlendirildiğinde ise uzman üye desteği ya da rol modellerin sağlanmaması itibariyle alternatif ve yoksun bırakma taktikleri ön plana çıkmaktadır.

Yeni müdür yardımcılarının mevcut durum değerlendirildiğinde okul müdürlü-ğüne geçiş ve kariyer planlaması üzerine farklı görüşlere sahip oldukları anlaşılmıştır.

Sistemle ilgili belirsizliklere rağmen bazıları en kısa sürede okul müdürü olarak tüm yetkiyi eline almak istemekte, kimisi de bunun için yeterli tecrübeyi kazanarak doğru

zamanı beklemeyi düşünmektedir. Bazıları ise daha da üst yönetim kademelerinde gö-rev almayı hayal etmektedir. Karasoy’un (2010, s. 76) çalışmasından da benzer farklı görüşler elde edilmiştir. Müdür yardımcılarından çok azı okul müdürü olmak istediğini belirtmiştir. Çoğu müdür olmak istemediğini ifade etmiş, bir kısmı da yeterli tecrübeyi kazandıktan sonra okul müdürü olabileceğini vurgulamıştır. Anlaşılacağı üzere yönetici-lik görevi için öğretmenyönetici-likte belirli bir süre tecrübe kazanılması gerektiği gibi aynı şe-kilde okul müdürlüğüne geçiş için de müdür yardımcısı olarak yeterli hazırbulunuşluğa ulaşmak gerekmektedir.

5.1.7 Yöneticiliğe geçiş yapmayı düşünen öğretmenler için tavsiyelere ilişkin sonuç ve tartışma

Müdür yardımcılarının öğretmenlikten yöneticiliğe geçiş yapmayı düşünen öğ-retmenler için verdikleri tavsiyelerden müdür yardımcılarında birçok farklı özelliğin bir arada bulunması gerektiği sonucuna varılmıştır. Özellikle sosyal yönlerinin ve etkili iletişim becerilerinin üst düzeyde olması gerekmektedir. Aynı zamanda görevlerine iliş-kin gerekli bilgi ve becerilere sahip olmaları ve de sorumluluklarının bilincinde olmaları gerekmektedir. Çağdaş yönetim anlayışında yöneticilerde bulunması gereken özellikler-den birisi etkili iletişim yollarıyla çalışanlara liderlik ve rehberlik etmektir. Bu bakım-dan yeni müdür yardımcılarının modern yaklaşımı benimsedikleri düşünülebilir. Ancak bunun yanında mevzuat çerçevesinde resmi işleri yürütme anlayışının da bulunması bürokrasi temelli klasik yönetim anlayışından da kopulamadığını göstermektedir. Bu durum mevzuat gereği müdür yardımcılığı görevine yüklenen birçok sorumluluğun do-ğurduğu sonuçlardan birisidir. Köse’nin (2018) yaptığı araştırma sonucunda da benzer sonuçlara ulaşılmıştır. Okul müdür yardımcılığı görevini yürüten kişilerde bulunması gereken yeterlilikleri kişisel ve mesleki yeterlilikler adı altında incelediğinde en fazla insan ilişkileri ve iletişim yeterlilikleri ile mevzuata hâkim olma ve resmi yazışmalar konusundaki yeterliliklerin ön plana çıktığı görülmüştür (Köse, 2018, s. 204). Kara-soy’un (2010, s. 83-84) çalışmasında da müdür yardımcısı yeterlikleri olarak yeniliklere açık, çok yönlü ve farklı düşünebilen, sosyal, etkili ve ortak çalışma fırsatı yaratabilen ve bireysel farklılıkları gözeten şeklinde öneriler elde edilmiştir.

Müdür yardımcısı tavsiyelerinin arasında yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olma ve bu göreve kendini hazırlama yönünde tavsiyeler de yer almıştır. Köse’nin (2018, s.

207) okul müdür yardımcılarının, müdür yardımcısı seçimine ilişkin önerilerinden elde ettiği sonuçlarda da; müdür yardımcılarının seçiminde yazılı sınav yapılmasının

gerek-tiği sonucu ortaya çıkmıştır. Müdür yardımcılığı görevine seçimde, eğitim yönetimi alanında yüksek lisans yapmış olmak ve belli bir süre öğretmenlik tecrübesine sahip olmak gerektiği vurgulanmıştır. Aynı şekilde Karasoy’un (2010, s. 81) çalışmasında yer alan müdür yardımcısı seçme kriterlerinin en başında yine sınav yer almıştır. Deneyim, tecrübe, mülakat, hizmet içi eğitim ve stajyer müdür yardımcılığı uygulamaları da belir-tilen diğer seçme kriterleridir. Burada mevcut yönetici görevlendirme yönetmelik ve uygulamalarının şeffaflığı ile ilgili var olan bir kaygıdan söz edilebilir. Aynı şekilde mevcut yönetmelikteki müdür yardımcılığı görevine geçmek için 2 yıl süre ile öğret-menlik yapma koşulu eleştirilmiştir. Deneyim, iş öncesi ve işbaşı eğitim gereklidir diye düşünen müdür yardımcıları diğer taraftan da mutlaka sınav ölçütü olmalıdır demekte-dir. Müdür yardımcıları, yöneticide özelliklerinin başında alanında yüksek lisans yapmış olma, öğretmenlikte tecrübe kazanma, etik kurallarına uyma, teknolojiyi etkin kullana-bilme, dürüst, adaletli, kültürlü olma şeklinde sıralamışlardır (Karasoy, 2010, s. 89).

5.1.8 Müdür yardımcılarında bulunması gereken kişisel ve mesleki