Erişim sağlama yoluyla umuma iletim hakkı olarak ifade edilen bu hak, AB hukukunda WCT m. 8’den hareketle, 2001/29 sayılı Direktif m. 3’te518; Türk hukukunda ise FSEK m. 25/2’de düzenlenmiştir. Her iki hukuk düzeninde de erişim sağlama yoluyla umuma iletim hakkı, tıpkı WCT’de olduğu gibi, yayma hakkından bağımsız olarak ayrı bir maddede düzenlenmiştir. Bununla birlikte, anlaşmaya taraf olmaları sebebiyle iç hukuk düzenlemelerinden bağımsız olarak her iki hukuk düzeni bakımından da öncelikle, başlı başına WCT m. 8 hükmünün varlığının, dijital eserlere tükenme ilkesinin uygulanması ile çelişip çelişmediğinin tespiti gerekmektedir. Bir başka deyişle, acaba WCT’de yer alan düzenlemeler, anlaşmaya taraf devletlerin ulusal hukuklarında dijital tükenme ilkesinin öngörülmesini ve uygulanmasını engellemekte midir?
Yukarıda ifade edildiği üzere “şemsiye çözüm” uyarınca taraf devletler söz konusu hakka yönelik nitelendirme yapma konusunda serbest bırakılmıştır. Buna rağmen, WCT m. 8’in, WCT m. 6 ve 7’ye ilişkin Mutabakat Metni ile birlikte yorumlanması;
Anlaşma’nın, gayrimaddi kopyaları katı bir şekilde umuma iletim hakkı kapsamında düzenleyip düzenlemediği hususunda farklı görüşlere yol açmıştır. Nitekim, aşağıda görüleceği üzere, WCT Mutabakat Metni’nde yayma hakkına konu olan eser kopyaları bakımından nispeten belirsiz bir dil kullanılmış olması519, Mutabakat Metni’nin ve WCT m. 8 ile ilişkisinin farklı yorumlanması ile sonuçlanmıştır.
Her şeyden önce ifade etmek gerekir ki, WCT Mutabakat Metni’nin, bağlayıcı olup olmadığı konusunda herhangi bir açıklık bulunmamaktadır520. Nitekim bu husus Tom Kabinet kararının Hukuk Sözcüsü Szupnar tarafından da dile getirilmiştir. Hukuk
518 Bu konuda bkz. Ficsor, 2002, s. 504-505; Mazziotti s. 65. AB hukukunda umuma iletim hakkına ilişkin bazı açıklamalar için bkz. Ohly, Ansgar: “Economic Rights”, Research Handbook on the Future of EU Copyright, Edward Elgar Publishing, Birleşik Krallık&ABD 2009, s. 224 vd.
519 Sganga, s. 216.
520 Grigoryan, Vahagn: Tom Kabinet – The Aftermath, Uppsala Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Uppsala 2020, https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:1436082/FULLTEXT01.pdf, s. 28.
sözcüsüne göre söz konusu metin, yalnızca açıklayıcı nitelikte (“declaratory nature”) olup ilgili açıklamalar, WCT’nin imzalandığı tarihte söz konusu maddelerin, Anlaşma’yı imzalayan devletler tarafından nasıl anlaşıldığını yansıtmaktadır521. Bu çerçevede, yayma hakkını yalnızca maddi kopyalar ile sınırlandıran metnin, üye devletler açısından bağlayıcı olamayacağı ve dolayısıyla günümüzde değişen pazar koşulları sebebiyle imza tarihinde geçerli olan anlayıştan farklı bir yaklaşımın benimsenebileceği söylenebilir522. Yine de aşağıdaki görüşlerden de anlaşılacağı üzere doktrinde; ilgili metin, umuma iletim ve yayma hakkına yönelik tartışmaların odağında yer almaktadır.
b. Geleneksel Görüş
WCT Mutabakat Metni’nde yer alan ilgili düzenlemenin yorumlanmasına yönelik bazı görüşler geleneksel yaklaşımı523 benimseyen, bir başka ifadeyle eserin maddi kopyalarını yayma hakkı, gayrimaddi kopyalarını ise umuma iletim hakkı kapsamında değerlendiren görüşlerdir.
Bu çerçevede; Sterling’e göre, ilgili düzenleme ile birlikte yayma hakkının eserlerin dijital olarak iletimini kapsayıp kapsamadığı sorunu çözülmüştür524. Şöyle ki, bu düzenlemeye göre eserlerin yalnızca; kitaplar, diskler ya da kasetler gibi basılı kopyaları (hard copies) yayma hakkı kapsamındadır525. Aynı şekilde Bayamlıoğlu da bu Mutabakat Metni ışığında yalnızca fiziksel kopyaların yayma hakkı kapsamında olabileceğini, eserin dijital ortamda dağıtımının ise umuma iletim hakkı ile ilişkisinin kurulabileceğini belirtmiştir526. Ne tükenme ilkesini düzenleyen WCT m. 6/2’nin ne de yayma hakkını düzenleyen WCT m. 6/1’in, kaleme alınış şekli itibariyle, dijital eserleri dışladığına dikkat çeken Spedicato ise Mutabakat Metni sebebiyle, eserlerin gayrimaddi kopyalarının çevrim-içi yayımının hangi hak kapsamında değerlendirileceği noktasında, uluslararası
521 Tom Kabinet Hukuk Sözcüsü Görüşü, para. 35.
522 Tom Kabinet Hukuk Sözcüsü Görüşü, para. 35.
523 İlgili kullanım için bkz. Savič, Dilemma, s. 21.
524 Sterling, s. 931.
525 Sterling, s. 931.
526 Bayamlıoğlu, s. 160.
kanun koyucunun kesin ve açık bir pozisyon aldığını belirtmiştir527. Buna göre, WCT’ye göre dijital eserlerin çevrim-içi şekilde yayılması erişim sağlama yoluyla umuma iletim hakkı kapsamında korunmaktadır528.
Yukarıda bahsedilen görüşler çerçevesinde bir değerlendirme yapılacak olursa WCT’ye göre; dijital olarak iletimi gerçekleştirilen ve sabit kopyalar olarak nitelendirilemeyecek olan dijital eserler yayma hakkına konu olamayacak ve bu eserlerin internet aracılığıyla satışı WCT m. 8’de düzenlenen erişim sağlama yoluyla umuma iletim hakkı kapsamında kalacaktır. Bir başka deyişle, örneğin bir e-kitabın internet üzerinden satışa sunulması yayma hakkı değil erişim sağlama yoluyla umuma iletim hakkı kapsamında görülecektir. Gayrimaddi nitelikteki kopyaların internetten yayımının bu hak kapsamında değerlendirilmesi ise tükenme ilkesinin uygulanma alanının çevrim-içi piyasalar üzerinden yayılan dijital eserleri kapsayacak şekilde genişletilememesi ile sonuçlanacaktır529.
c. Gayrimaddi Kopyaları Yayma Hakkı Kapsamında Değerlendiren Bazı Görüşler
Yukarıda bahsedilen görüşlerin aksine, doktrinde ilgili Mutabakat Metni’nin eserlerin dijital kopyalarına yayma hakkının uygulanabilmesi ile çelişmediğini savunan görüşler de ileri sürülmüştür.
Mutabakat Metni ile kastedilen kopyalara ilişkin, bu çerçevede ileri sürülmüş bir görüşe göre, açıklama metninin esasen yayma hakkı kapsamında değerlendirdiği kopyalar, maddi nesneler olarak dolaşıma “çıkarılabilen” kopyalardır530. Bu bağlamda, yayma hakkına konu olabilecek ilgili kopyaların halihazırda somut bir ortamda sabitleştirilmiş olmaları zorunlu olmayıp bu kopyaların somut bir ortamda
527 Spedicato, s. 37.
528 Spedicato, s. 37.
529 Spedicato, s. 37.
530 Ruffler, Friedrich: “Is Trading in Used Software an Infringment of Copyright? Perspective of European Law”, EIPR 2011, C. 33, S. 6, s. 380-381.
sabitleştirilebilir olması yeterlidir531. Dolayısıyla dijital eserlerin sabitleştirilerek dolaşıma çıkarılabilmesi mümkün olduğundan bu görüşe göre bir değerlendirme yapıldığı takdirde WCT Mutabakat Metni’ne göre eserlerin gayrimaddi kopyaları da yayma hakkının kapsamında değerlendirilebilecektir.
Bir başka görüşe göre ise; ilgili Mutabakat Metni’nin, eserlerin gayrimaddi kopyalarına da tükenme ilkesinin uygulanabileceği şeklinde yorumlanabilmesi mümkündür532. Şöyle ki; WCT ile hak sahiplerine sağlanan korumanın asgari bir koruma olduğu ifade edilmiştir533. Buna göre, her ne kadar ilgili Mutabakat Metni’nde yayma hakkı ile eserin fiziksel kopyaları arasında bir bağlantı kurulmuş olsa da WCT’de fiziksel eserler bakımından öngörülen yayma hakkı, hak sahiplerine WCT ile sağlanan asgari bir korumadır534. Bir başka ifadeyle, üye devletler hak sahiplerine en azından fiziksel eserleri kapsamak üzere bir yayma hakkı tanımak zorundadır535. WCT’de öngörülen bu asgari koruma uyarınca üye devletlerin, Anlaşma’da düzenlenen yayma hakkının kapsamını ve sınırını genişletebilmesinin önünde herhangi bir engel bulunmamaktadır. Dolayısıyla üye devletler dilerlerse eserlerin gayrimaddi kopyalarına yayma hakkının uygulanabileceğini düzenleyebilirler536. Bu bağlamda yayma hakkının, çoğaltma yoluyla yayma537 ya da iletim yoluyla yayma şekillerini de kapsayacak şekilde genişletilmesi ve bu daha geniş yayma hakkının yukarıda açıklanan şemsiye çözüm uyarınca uygulama alanı bulabilmesi mümkündür538. Bu nedenle ilgili metnin dijital yayma hakkının “uygulanabilirliği” ile çelişmediği ifade edilmiştir539. Dolayısıyla yayma hakkını eserin fiziksel kopyaları ile sınırlayan ilgili düzenleme, eserlerin çevrim-içi satışının dijital iletim olarak ve
531 Ruffler, s. 380-381.
532 Linklater, s. 16.
533 Ficsor, 2002, s. 500; Ficsor, 2003, s. 203.
534 Ficsor, 2002, s. 500; Ficsor, 2003, s. 203.
535 Grigoryan, s. 27.
536 Linklater, s. 16; Sganga, s. 233.
537 “Çoğaltma yoluyla yayma” ibaresi ile kastedilen internetten gerçekleştirilen her bir iletim sonucunda gerçekleşmesi zorunlu olan çoğaltmalar sebebiyle, kopyanın çoğaltılmadan yaymaya konu olmaması ve bu nedenle de yaymanın çoğaltma yoluyla gerçekleşmesidir.
538 Ficsor, 2002, s. 500; Ficsor, 2003, s. 203.
539 Ficsor, 2002, s. 499-500; Ficsor, 2003, s. 209-210.
dolayısıyla erişim sağlama yoluyla umuma iletim eylemi olarak nitelendirilebilmesi için tek başına yeterli değildir.
Son olarak ifade etmek gerekir ki, dijital bir yaymanın henüz pek mümkün gözükmediği (ya da en azından henüz günümüzdeki gibi geleneksel yayma şekillerinin yerini almadığı) 1996 yılında kabul edilen WCT’nin eserlerin gayrimaddi kopyalarının da yayma hakkına konu olabileceğini dikkate alıp almadığı hususu ayrıca tartışılabilir540.
D. AB Hukuku