Umuma İletim Hakkı

devretmesi durumunda eser, çoğaltılmaksızın yayma hakkına konu olmuştur. Bu açıdan, aralarındaki sıkı ilişkiye rağmen, yayma hakkı ve çoğaltma hakkının ayrı ayrı incelenmeleri ve değerlendirilmeleri zorunludur²⁴⁶. Nitekim FSEK m. 20/1’de de mali hakların birbirine bağlı olmadığı ve bir mali hak üzerindeki tasarrufun diğer mali hakları etkilemeyeceği açıkça düzenlenmiştir²⁴⁷.

FSEK m. 48/1’e göre, “Eser sahibin veya mirasçıları kendilerine kanunen tanınan mali hakları süre, yer ve muhteva itibariyle mahdut veya gayrimahdut, karşılıklı veya karşılıksız olarak başkalarına devredebilirler.” İlgili hüküm uyarınca eser sahibi, yayma hakkını bir başkasına devredebilir. Bu devir işlemi esnasında eser sahibi yer ve zaman bakımından sınırlı bir şekilde yayma hakkını devredebilecektir. Örneğin; eser sahibi, kitabının yalnızca Türkiye sınırları içerisinde yayınlanması hakkını yayıncıya tanıyabilir ya da eserinin yurt dışında yayınlanması hakkını beş yıllık bir süre ile sınırlı olarak devredip yurt içinde yayınlanması hakkını saklı tutabilir²⁴⁸.

veya sunulmasına ve gerçek kişilerin seçtikleri yer ve zamanda eserine erişimini sağlamak suretiyle umuma iletimine izin vermek veya yasaklamak hakkına da sahiptir.”

Ulusal ve uluslararası metinlerde umum kavramının hukuki bir tanımı yapılmamış olmakla birlikte, aile ve yakın sosyal çevrenin bu kavramın kapsamı dışında bırakıldığı ifade edilmiştir²⁴⁹. Bu çerçevede umuma iletim, bir eserin aile ve iş ilişkileri dolayısıyla birbirine bağlı olan ve görev icabı eseri bilen kişiler dışında, çok sayıda belirsiz kişiye sunulması olarak tanımlanabilir²⁵⁰. Bununla birlikte umuma iletim durumunda, eserin muhtevasından gayrimaddi olarak yararlanılması söz konusu olup yararlanma için bir iletişim aracına ihtiyaç duyulmaktadır²⁵¹. Dolayısıyla umuma iletim için ayrıca eserin toplumun yararına sunulmasında kullanılan vasıta belirleyici olmaktadır²⁵². Bu bağlamda daha kapsayıcı bir tanımlamaya göre umuma iletim, “Bir eserin, icranın, yapımın veya yayının radyo ve televizyon aracılığıyla yahut işaret, ses ve görüntü nakli için kullanılan herhangi bir yöntemle, umum olarak tanımlanabilen kişilerin ilgisine ve bilgisine sunulması”²⁵³ olarak ifade edilebilir.

FSEK m. 25 kapsamında “umuma iletim hakkı” başlığı altında esasen birden fazla hakkın düzenlenmiş olduğu ifade edilmiştir²⁵⁴. Öncelikle FSEK m. 25’in, (1) eserin radyo ve televizyon gibi telli veya telsiz yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla yayınlanması veya iletilmesi, (2) yayın kuruluşları tarafından yapılan yayın veya iletimin bir başka yayın kuruluşu tarafından yeniden yayını veya iletimi, (3) eserin gerçek kişilerin seçtiği yer ve zamanda erişilebilir kılınması olmak üzere üç farklı yetkiyi içerdiği ifade edilmiştir²⁵⁵. Bu bağlamda bu madde kapsamında FSEK m. 25/1 ile eser sahibinin “yayın hakkı” ya da

“iletim hakkı”, “yeniden yayın hakkı” ya da “yeniden iletim hakkı”, FSEK m. 25/2 ile ise

249 Reinbothe/von Lewinski, s. 111.

250 Tekinalp, Fikrî Mülkiyet, s. 194. Umum kavramına ve umumi mahal kavramına ilişkin detaylı açıklamalar için bkz. Ateş, E-Haklar, s. 22 vd.; Suluk/Karasu/Nal, s. 96 vd.

251 Yavuz/Alıca/Merdivan, s. 1050.

252 Ateş, E-Haklar, s. 24.

253 Ateş, E-Haklar, s. 24’ten naklen.

254 Bu nedenle de FSEK m. 25’in madde başlığı eleştirilmiştir. Bu konuda bkz. Özkan, s. 99.

255 Ateş, E-Haklar, s. 31.

“erişim sağlama yoluyla umuma iletim hakkı”²⁵⁶ düzenlenmiştir²⁵⁷.

Eserin umuma iletilmesinde elektronik teknik ve yöntemlerin kullanılması sebebiyle, bu madde kapsamında düzenlenen haklar “elektronik haklar” ya da kısaca “e-haklar” olarak ifade edilmektedir²⁵⁸.

FSEK m. 25/1’de düzenlenen yayın hakkı bağlamında yayın; işaretlerin, seslerin ve/veya görüntülerin radyo dalgaları bir başka ifadeyle elektro manyetik dalgalarla yayılmasını ifade etmektedir²⁵⁹. Yeniden yayın ise, yayınlanan bir eserin, başka bir yayın kuruluşu tarafından alınarak eş zamanlı yayınlanmasıdır²⁶⁰. Yayın veya yeniden yayının analog veya dijital olarak yapılmasının herhangi bir önemi yoktur²⁶¹. Nitekim Kanun metninde de “dijital iletim” şeklinde ifadesini bulduğu üzere, bir eserin sayısal kodlara dönüştürülerek dijital sinyallerle de aktarılması mümkündür²⁶². Bu bağlamda internet üzerinden yapılan yayınlar da bu madde kapsamında değerlendirilecektir²⁶³.

Erişim sağlama yoluyla umuma iletim durumunda ise eserin, kişilerin kendi seçtikleri yer ve zamanda eserden faydalanabilecekleri şekilde umuma erişilebilir kılınması söz konusudur²⁶⁴. FSEK m. 25/2’de düzenlenen erişim sağlama yoluyla umuma iletim hakkının pratik olarak eserlerin elektronik ortamda ve özellikle internette umuma

256 “Making available right” olarak ifade edilen bu hakkın doktrinde farklı şekillerde adlandırıldığı görülmektedir. Ateş tarafından FSEK m. 25/2’de düzenlenen hak, “erişim sağlama yoluyla umuma iletim hakkı”, Bozbel tarafından “umuma erişilebilir kılma” hakkı, Nal ve Suluk tarafından ise “umuma erişimi sağlama hakkı” olarak adlandırılmaktadır. Bkz. Ateş, E-Haklar, s. 31; Bozbel, Umuma Erişilebilir Kılınması, s. 198; Suluk/Karasu/Nal, s. 100. Umuma iletim hakkı ile bağlantısının vurgulanması için bu çalışmada, “erişim sağlama yoluyla umuma iletim hakkı” ifadesi tercih edilmiştir.

257 Ateş, E-Haklar, s. 31. Bununla birlikte Bozbel, bu üç hakka ek olarak FSEK m. 25/2’nin ilk cümlesinde yer alan, eserin telli veya telsiz araçlarla satışının da madde kapsamında ayrı bir hak olarak düzenlendiğini ifade ederek umuma iletim hakkını toplam dört başlık altında incelemiştir. Bozbel, Fikrî Mülkiyet, s. 86;

Bozbel, Umuma Erişilebilir Kılınma, s. 196.

258 Ateş, E-Haklar, s. 20.

259 Ateş, E-Haklar, s. 37. “Yayın” kavramı hakkında detaylı bilgilendirmeler için bkz. Yavuz/Alıca/

Merdivan, s. 1091 vd. Yayın hakkı ve yeniden yayın hakkına ilişkin detaylı açıklamalar için bkz. Bozbel, Savaş: “FSEK’e Göre Yayın, Yeniden Yayın, Yeniden İletim ve Diğer Mali Haklardan Farkları”, Fikrî Mülkiyet Hukuku Yıllığı 2010, On İki Levha Yayınları, İstanbul 2011, s. 108 vd.

260 Kaplan, s. 128; Ateş, E-Haklar, s. 39.

261 Tekinalp, Fikrî Mülkiyet, s. 194.

262 Kaplan, s. 128; Ateş, E-Haklar, s. 38.

263 Kaplan, s. 128.

264 Ateş, E-Haklar, s. 43.

sunulmasıyla ilgili olduğu ifade edilmiştir²⁶⁵. Nitekim her ne kadar fıkrada internet ifadesi yer almıyor olsa da “gerçek kişilerin seçtikleri yer ve zamanda eserine erişimini sağlamak suretiyle umuma iletimine izin vermek…” ibaresi ile internet kavramı kastedilmektedir²⁶⁶. Bu nedenle eserin, izinsiz bir şekilde internet ortamına konularak umuma sunumu gerçek kişilerin seçtikleri yer ve zamanda esere erişimini sağlamak suretiyle umuma iletim hakkını ihlal edecektir²⁶⁷.

FSEK m. 25/2 hükmünün, özellikle internet aracılığıyla gerçekleştirilen iletimler bağlamında hak sahibine münhasır bir hak tanıyan WCT m. 8 hükmünden²⁶⁸ esinlenildiği ifade edilmiştir²⁶⁹. WCT m. 8’e göre; eser sahipleri, telli veya telsiz ortamda, topluluğa dahil kişilerin istedikleri yer ve zamanda erişebilecekleri şekilde umuma erişilebilir hale getirme de dahil olmak üzere, eserlerinin topluma iletilmesi hususunda münhasır hak sahibidirler.

Eserlerin, erişim sağlama yoluyla iletiminde umumi bir kullanımdan ziyade bireysel bir kullanım söz konusudur²⁷⁰. Örneğin; kişiler evlerinde, ofislerinde, dizüstü bilgisayarlarında ya da telefonları aracılığıyla otomobillerde, sokaklarda bir başka ifadeyle herhangi bir yerde internete girerek eserden bireysel olarak faydalanabilmektedirler²⁷¹.

Görüldüğü üzere internet üzerinden gerçekleştirilen iletimler, ya FSEK m. 25/1’de düzenlenen yayın hakkı ya da FSEK m. 25/2’de düzenlenen erişim sağlama yoluyla umuma iletim hakkı ile ilgili olabilir. Bununla birlikte birinci fıkrada düzenlenen yayın hakkında kişilerin, yayın akışına herhangi bir müdahalesi bulunmamaktadır²⁷². Bir başka ifadeyle kişiler, yayın hakkı kapsamına giren bir iletim durumunda esere ne zaman ve ne

265 Bozbel, Yayın, s. 130; Bozbel, Umuma Erişilebilir Kılınma, s. 198; Tekinalp, Fikrî Mülkiyet, s. 194.

266 Öztan, Fikir ve Sanat Eserleri, s. 390; Kaplan, s. 129.

267 Yavuz/Alıca/ Merdivan, s. 1102; Ateş, E-Haklar, s. 43.

268 WCT m. 8’e ilişkin bazı açıklamalar için bkz. aşa. s. 94 vd.

269 Suluk/Karasu/Nal, s. 100; Ateş, E-Haklar, s. 33; Başpınar/Kocabey, s. 129.

270 Ateş, E-Haklar, s. 43.

271 Ateş, E-Haklar, s. 43.

272 Yavuz/Alıca/Merdivan, s. 1103.

şekilde erişebileceğine kendisi karar veremez²⁷³. Ancak, erişim sağlama yoluyla umuma iletim durumunda kişiler herhangi bir program kataloğuna bağlı olmaksızın eserden, tamamen kendi seçtikleri yer ve zamanda faydalanabilmektedirler²⁷⁴. Dolayısıyla indirme şeklinde edinilen eserlerin FSEK m. 25/1’de düzenlenen yayın hakkından ziyade FSEK m. 25/2’de düzenlenen erişim sağlama yoluyla iletim hakkı ile ilgili görülmesi mümkündür. Bu nedenle bu noktadan sonra yapılacak açıklamalar FSEK m. 25/2 çerçevesinde yapılacak açıklamalardır.