TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI İNTERNETTEN İNDİRİLEN DİJİTAL ESERLERDE YAYMA HAKKININ TÜKENMESİ İLKESİ Yüksek Lisans Tezi Ahunur AÇIKGÖZ Ankara, 2021

(1)

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI

İNTERNETTEN İNDİRİLEN DİJİTAL ESERLERDE YAYMA HAKKININ TÜKENMESİ İLKESİ

Yüksek Lisans Tezi

Ahunur AÇIKGÖZ

Ankara, 2021

(2)

ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI

Ahunur AÇIKGÖZ

Tez Danışmanı:

Dr. Öğretim Üyesi Murat GÜREL

Ankara, 2021

(3)

ÖZEL HUKUK ANABİLİM DALI TİCARET HUKUKU BİLİM DALI

Tez Danışmanı:

Dr. Öğretim Üyesi Murat GÜREL

TEZ JÜRİSİ ÜYELERİ

Adı ve Soyadı: İmzası:

1. Prof. Dr. Mustafa AKSU 2. Doç. Dr. Burçak YILDIZ 3. Dr. Öğr. Üyesi Murat GÜREL

Tez Savunması Tarihi: 03.03.2021

(4)

T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü’ne

Dr. Öğretim Üyesi Murat GÜREL danışmanlığında hazırladığım

“İnternetten İndirilen Dijital Eserlerde Yayma Hakkının Tükenmesi İlkesi (Ankara 2021)” adlı yüksek lisans tezimdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu, başka kaynaklardan aldığım bilgileri metinde ve kaynakçada eksiksiz olarak gösterdiğimi, çalışma sürecinde bilimsel araştırma ve etik kurallarına uygun olarak davrandığımı ve aksinin ortaya çıkması durumunda her türlü yasal sonucu kabul edeceğimi beyan ederim.

Tarih: 16.03.2021

Adı Soyadı ve İmza: Ahunur AÇIKGÖZ

(5)

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR ... ix

GİRİŞ ... 1

SORUNUN TAKDİMİ ... 1

KONUNUN SINIRLANDIRILMASI ... 6

BÖLÜM I DİJİTAL ESER, İLGİLİ KAVRAMLAR VE DİJİTAL ESERLERİN TİCARİLEŞTİRİLMESİ/YAYILMASI I. DİJİTAL ESER VE İLGİLİ KAVRAMLAR ... 9

1. Dijitalleşme, Dijital İçerik ve Dijital Eser Kavramları ... 9

A. Dijitalleşme-Dijitalleştirme ... 9

B. Dijital İçerik ... 10

C. Dijital Eser ... 10

a. Genel Olarak ... 10

b. Multimedya Eser Kavramı ile Karşılaştırılması ... 12

c. Bilgisayar Programları ile İlişkisi ... 13

d. Eserlerin Dijitalleştirilme Türleri ... 16

e. Dijital Eserlerin Eser Sayılma Şartları Bakımından Değerlendirilmesi ... 17

f. Dijital Eserlerin “Gayrimaddi Kopya” Olma Özellikleri ... 18

g. Eserlerin Dijitalleştirilmesinin Sonuçları ... 20

2. İlgili Diğer Kavramlar ... 21

A. İnternet ... 21

B. Elektronik Ticaret ... 22

C. Sunucu (Server) ... 22

D. Ana-bellek ... 23

E. Tespit ... 23

F. İndirme (Downloading) ... 23

G. Veri Akışı (Streaming) ... 23

(6)

H. Dijital Ortam ... 24

İ. Dijital İçerik Sağlayıcısı ve Dijital İçerik Dağıtıcısı ... 24

J. Dijital İletim (Digital Transmission/Dissemination) ... 26

II. DİJİTAL ESERLERİN TİCARİLEŞTİRİLMESİ/YAYILMASI ... 27

1. Genel Olarak ... 27

2. Çevrim-dışı Dijital Eserlerin Ticarileştirilmesi ... 27

3. Çevrim-içi Dijital Eserlerin Ticarileştirilmesi ... 29

A. Genel Olarak ... 29

B. Dijital Eserlerin İnternet Aracılığıyla İndirilmesi ... 29

C. Dijital Eserlerin İnternet Aracılığıyla Veri Akışının Sağlanarak Yayılması .. 30

D. Güncel Dijital İş Modelleri Çerçevesinde Somut Örnekler ... 31

b. Veri Akışı Modelini Kullanan İş Modelleri ... 32

c. İndirme Modelini Kullanan İş Modelleri ... 33

4. Değerlendirme ... 34

BÖLÜM II ESER SAHİBİNİN FSEK’TE DÜZENLENEN MALİ HAKLARI VE BU KAPSAMDA ÖZELLİKLE İNTERNETTEN İNDİRME ŞEKLİNDE DİJİTAL ESER SUNUMU I. GENEL OLARAK ... 36

II. İŞLEME HAKKI ... 37

III. ÇOĞALTMA HAKKI ... 40

2. Dijitalleştirme Bakımından ... 44

3. İndirme İşlemi Bakımından ... 44

IV. GENEL OLARAK YAYMA HAKKI VE UMUMA İLETİM HAKKI ... 46

1. Yayma Hakkı ... 46

2. Umuma İletim Hakkı ... 49

(7)

3. İnternetten İndirilen Eserler Bakımından ... 53

BÖLÜM III YAYMA HAKKININ TÜKENMESİ İLKESİNE GENEL BAKIŞ I. GENEL OLARAK TÜKENME İLKESİ ... 57

II. YAYMA HAKKI BAKIMINDAN TÜKENME İLKESİ ... 60

2. İlkenin Temellendirilmesi ve Bazı Faydaları ... 63

3. Coğrafi Alana Göre Tükenme İlkesinin Türleri ... 66

A. Genel Olarak ve Paralel İthalat Kavramı ile İlişkisi ... 66

B. Ülkesel Tükenme (Territorial-National Exhaustion) ... 67

C. Bölgesel Tükenme (Regional Exhaustion) ... 68

D. Uluslararası Tükenme (International Exhaustion) ... 69

4. Uluslararası Anlaşmalar, AB Hukuku ve ABD Hukukunda İlkeye İlişkin Düzenlemeler ... 69

A. Uluslararası Anlaşmalar ... 69

a. Ticaretle Bağlantılı Fikrî Mülkiyet Hakları Anlaşması ... 69

b. WCT ve WPPT ... 70

B. AB Hukuku ... 71

C. ABD Hukuku ... 73

5. FSEK’e Göre Yayma Hakkının Tükenmesi İlkesi ... 76

B. Şartları ... 77

a. Eser Aslı veya Nüshalarının Mülkiyetinin Devredilmiş Olması ... 77

b. İlk Satış veya Dağıtımın Ülke Sınırları İçerisinde Yapılmış Olması ... 78

c. İlk Satış veya Dağıtımın Yetkili Kişiler Tarafından Yapılması ... 80

d. İlk Satış veya Dağıtımın Hukuka Uygun Bir Şekilde Yapılması ... 82

C. Kapsamı ... 82

(8)

b. Kiralama ve Kamuya Ödünç Verme İstisnası ... 83

c. Dijital Eserler ve FSEK m. 23/2’de Düzenlenen Tükenme İlkesi ... 86

BÖLÜM IV İNTERNETTEN İNDİRİLEN DİJİTAL ESERLERE TÜKENME İLKESİNİN UYGULANMASINDA KARŞILAŞILAN BAZI HUKUKİ ZORLUKLAR I. GENEL OLARAK ... 88

II. DİJİTAL ESERLERİN YAYMA HAKKI VE TÜKENME İLKESİ KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMİYOR OLMASI ... 90

2. WCT ... 93

A. WCT m. 6 ve m. 7’ye Yönelik Mutabakat Metni ... 93

B. Eserin İnternet Ortamında Sunumuna İlişkin WCT m. 8 (Erişim Sağlamaya Yoluyla Umuma İletim Hakkı) ... 94

a. Maddenin Düzenleniş Şekli ... 94

b. Hakkın Kapsamı ... 96

C. WCT m. 8 ve Mutabakat Metni Arasındaki İlişkiye Yönelik Bazı Görüşler . 99 a. Genel Olarak ... 99

b. Geleneksel Görüş ... 100

c. Gayrimaddi Kopyaları Yayma Hakkı Kapsamında Değerlendiren Bazı Görüşler ... 101

D. AB Hukuku ... 103

a. Direktifler ... 103

b. ABAD Kararları ... 104

aa. UsedSoft Kararı ... 105

ab. Allposters ve VOB Kararı ... 110

ac. Tom Kabinet Kararı ... 115

c. UsedSoft ve Tom Kabinet Kararı Sonrası AB Hukukunda Dijital Tükenme İlkesi ... 121

E. Türk Hukuku ... 123

(9)

a. Genel Olarak Görüşler ... 123

b. Bilgisayar Programları ... 125

c. ABAD Kararlarının Etkisi ... 128

d. FSEK m. 23’e İlişkin Değişiklik Tasarısı ... 129

III. FİZİKSEL DÜNYADA TÜKENME İLKESİNİ HAKLILAŞTIRAN NEDENLERİN DİJİTAL DÜNYADA BULUNMUYOR OLMASI ... 132

2. Dijital Eserlerin Yeniden Devrinin Ekonomik Sonuçları ve Hak Sahipleri Üzerindeki Olumsuz Etkileri ... 134

3. Menfaatler Dengesinin Bozulması ... 136

4. ABAD Kararlarında Dijital Tükenme ve Menfaatler Dengesi ... 138

A. UsedSoft ve Tom Kabinet Kararında ABAD’ın Konuya İlişkin Bazı Tespitleri… ... 138

B. ABAD Kararları Işığında Bilgisayar Programları ve Diğer Eser Türlerine Yönelik Farklı Yaklaşıma İlişkin Bazı Düşünceler ... 139

IV. DİJİTAL ESERLERİN İLETİMİ ESNASINDA ZORUNLU BİR ÇOĞALTMANIN GERÇEKLEŞMESİ VE İLETİLEN KOPYANIN “BELİRLİ” KOPYA OLMAMASI ... 141

1. İletim Esnasında Gerçekleşmesi Zorunlu Çoğaltmalar ... 141

2. İletilen Kopyaların “Belirli” Kopya Olmaması ... 143

3. Mahkeme Kararlarında Çoğaltma Eylemi ve Dijital Tükenme İlkesi ... 144

A. UsedSoft Kararı ... 144

a. Bakım Sözleşmeleri ve Yeni Kopyalar ... 144

b. ABAD’ın Tükenme İlkesinin Uygulanmasına İlişkin Belirttiği Sınırlamalar… ... 145

B. ReDigi Kararı ... 146

b. ReDigi’nin İşleyişi ve Uyuşmazlığın Tespiti ... 147

c. Mahkemenin Tespitleri ... 149

(10)

4. Dijital Eserin Kendisine İndirildiği Taşıyıcı Aracılığıyla Devri ... 151

V. DİJİTAL ESERLERİN MÜLKİYETİN DEVRİ İLE SONUÇLANMAYAN LİSANS SÖZLEŞMELERİ ARACILIĞIYLA TİCARİLEŞTİRİLMESİ VE SÖZLEŞME HÜKÜMLERİNDE YER ALAN DEVİR SINIRLAMALARI ... 152

1. Dijital Eserlerin Ticarileştirilmesine Yönelik Kullanılan Lisans Sözleşmeleri ve Genel Olarak Tükenme İlkesine Etkileri ... 152

2. Hak Sahipleri Tarafından Kullanılan “Lisans Sözleşmelerinin” Anlamı ... 155

3. Hak Sahiplerinin Lisans Sözleşmelerini Tercih Nedenleri ... 157

4. “Wrap” Sözleşmeleri ... 159

5. Wrap Sözleşmelerinin Hukuken Değerlendirilmesi ... 162

A. Devir Sınırlamalarına Yönelik Hükümler Bakımından Genel İşlem Koşulları ve İstanbul 1. FSHHM’nin OEM Kararı ... 162

a. Genel İşlem Koşulları ve Haksız Şartlar ... 162

b. OEM Kararı’nda Yer Alan Tespitler ... 166

B. Mülkiyetin Geçişine Olan Etkileri Bakımından ... 169

b. Lisans Sözleşmelerinin Mülkiyetin Geçişine İlişkin Pratik Sonuçlarına Yönelik Bazı Mahkeme Kararları ... 170

aa. ABD Hukukunda Verilen Bazı Kararlar ... 170

ab. UsedSoft Kararı ... 177

VI. İNTERNETTEN İNDİRME ŞEKLİNDE SUNULAN DİJİTAL ESERLERİN “HİZMET” KAPSAMINDA GÖRÜLMESİ ... 181

2. AB Direktiflerinde Hizmet (Sunumu) ve Mal (Sunumu) Kavramlarına Yönelik Düzenlemeler ... 183

B. 2000/31 Sayılı E-Ticaret Direktifi ve 2006/112 Sayılı Katma Değer Vergisi Direktifi ... 184

C. 2011/83 Sayılı Tüketici Hakları Direktifi ... 184

D. 2019/770 Sayılı Direktif ve 2019/771 Sayılı Direktif ... 185

(11)

3. 2001/29 Sayılı Direktif Gerekçesi’nin 29 Numaralı Paragrafının Değerlendirilmesi ... 186 4. Kalıcı Bir Kopyanın Elde Edilip Edilmediğine Göre Değerlendirme Yapılmasına Yönelik Bazı Görüşler ... 188 5. Türk Hukuku Açısından Değerlendirme ... 191 A. Mal ve Hizmet Kavramlarına Yönelik Hukuki Düzenlemeler ... 191 B. İlgili Hukuki Düzenlemeler ve Dijital Eserlere Tükenme İlkesinin Uygulanması Arasındaki İlişki ... 192 6. Ara Sonuç ... 194

BÖLÜM V

DİJİTAL ESERLERE TÜKENME İLKESİNİN UYGULANABİLMESİNE YÖNELİK GÖRÜŞ VE ÖNERİLER

I. GENEL OLARAK ... 197 II. İNTERNETTEN İNDİRME ŞEKLİNDE SUNUMUN YAYMA HAKKI KAPSAMINDA GÖRÜLMESİ ... 202 1. Umuma İletim Hakkının Somut Olay Temelinde Değerlendirilmesi ... 202 2. İnternetten İndirilen Dijital Eserlerin, Umuma İletim Hakkı Kapsamında Kalan Diğer Durumlardan Farkları ... 204 3. Çevrim-içi Satışın “İsteğe Bağlı İletim” Olmaması ve Kopyanın Mülkiyeti Üzerindeki Hak Sahipliğinin Geçişi Temelinde Sınıflandırma Yapılması ... 210 4. Hak Sahibinin Objektif Arzusu Çerçevesinde Sınıflandırma Yapılması ... 211 5. Ara Sonuç ... 213

III. MENFAATLER DENGESİ VE ZORUNLU ÇOĞALTMA EYLEMİ

BAKIMINDAN HAK SAHİPLERİ ÜZERİNDEKİ OLUMSUZ ETKİNİN AZALTILMASI ... 214 1. Dijital Satışlardan Elde Edilen Gelirlerden Hak Sahiplerine Fon Ayrılması ... 214 2. Teknolojik Koruma Önlemlerinin Kullanılması ... 215 A. Genel Olarak ... 215 B. Dijital Yıpranma Sistemleri ... 217

(12)

C. “İlet ve Sil” Teknolojileri ... 219

b. ABD Çalışma Grubu Raporu ve DMCA Raporu’nda “İlet ve Sil” Teknolojilerine Yönelik Bazı Değerlendirmeler ... 222

c. Güncel Teknolojiler Işığında Değerlendirme ... 223

aa. “İlet ve Sil” Teknolojilerinin Yeniden Değerlendirilme İhtiyacı ... 223

ab. ReDigi 1.0 Örneği ... 224

ac. ReDigi 2.0 Örneği ... 224

ad. Amazon Örneği ... 226

d. Ara Sonuç ... 227

3. Zorunlu Çoğaltma Eylemine Yönelik Diğer Bazı Öneri ve Görüşler ... 228

4. Veri Akışı Yönteminin Kullanılması ... 231

IV. LİSANS SÖZLEŞMELERİ VE SÖZLEŞME HÜKÜMLERİNDE YER ALAN DEVİR SINIRLAMALARININ GENEL HÜKÜMLERE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ ... 232

2. Devir Sınırlamaları Bakımından Genel İşlem Koşulları/Haksız Şartlar ve Sözleşmenin Nispi Niteliği ... 232

3. Dijital Eserlerin Satış Sözleşmesine Konu Olabilmesi ve Lisans Sözleşmeleri Olarak Adlandırılan Sözleşmelerin Gerçek Hukuki Mahiyeti ... 234

SONUÇ VE ÖNERİLER ... 239

KAYNAKÇA* ... 246

ÖZET ... 261

ABSTRACT ... 262

(13)

KISALTMALAR

AB : Avrupa Birliği

ABAD : Avrupa Birliği Adalet Divanı

ABD : Amerika Birleşik Devletleri

ALRev : Akron Law Review

aşa. : Aşağıda

AÜEHFD : Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

BATİDER : Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi

BCLRev : BCLRev

BD : Bilgi Dünyası

bkz. : Bakınız

BTHAE : Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü

BTLJ : Berkeley Technology Law Journal

BULR : Boston University Law Review

C. : Cilt

CardA & EntLJ : Cardozo Arts & Entertainment Law Journal

CardLRev : Cardozo Law Review

CBull : Copyright Bulletin

CD : Compact Disc

CKJIP : Chicago-Kent Journal of Intellectual Property

CLJ : The Cambridge Law Journal

ColJLaw & Arts : Columbia Journal of Law & the Arts

ColL Rev : Colombia Law Review

CR : Computer und Recht

CRi : Computer Law Review International

CSUSA : Journal of the Copyright Society of the USA DEÜHFD : Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

DMCA : Digital Millenium Copyright Act

dn. : Dipnot

DRM : Digital Rights Management

DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü

E. : Esas

(14)

EBYHFD : Erzincan Binali Yıldırım Hukuk Fakültesi Dergisi

EC : European Communities

EEC : European Economic Community

EIPR : European Intellectual Property Review

ELJ : Emory Law Journal

E.T. : Erişim Tarihi

EUIPO : European Intellectual Property Office

F.Supp. : Federal Supplement

FMR : Ankara Barosu Fikrî Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi

FordL Rev : Fordham Law Review

FSEK : 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu

FSHD : Fikrî ve Sınai Haklar Dergisi

FSHHM : Fikrî ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi

GRUR Int. : Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrect International

GÜHFD : Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi

HD. : Hukuk Dairesi

HTJL : Santa Clara High Technology Law Journal

IIC : International Review of Intellectual Property and Competition Law

IJETTCS : International Journal of Emerging Trends and Technology in Computer Science

IPLBull : Intellectual Property Law Bulletin

IPQ : Intellectual Property Quarterly

IPTechLRev : Intellectual Property and Technology Law Journal

JCP : Journal of Consumer Policy

JICLT : Journal of Internatinonal Commercial Law and Technology

JIPEL : New York University Journal of Intellectual Property &

Entartainment Law

JIPITEC : Journal of Intellectual Property Information Technology and Electronic Commerce Law

JIPL : Journal of Intellectual Property Law

(15)

JIPLP : Journal of Intellectual Property Law&Practice

JMJComp & InfL : John Marshall Journal of Computer and Information Law

JOLT : Harvard Journal of Law & Technology

JPTOS : Journal of the Patent and Trademark Office Society JTLP : Journal of Technology Law & Policy

JUIPR : Jagiellonian University Intellectual Property Review

K. : Karar

Karş. : Karşılaştırınız

L. : Legislation

LowaLRev : Lowa Law Review

LoyEntL Rev : Loyola of Los Angeles Entertaintment Law Review LoyL Rev : Loyola of Los Angeles Law Review

m. : madde

MichTel & TechLRev : Michigan Telecommunications and Technology Law Review

MÜHF-HAD : Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi

NCJLaw & Tech : North Caroline Journal of Law & Technology NIU LRev : Northern Illinois University Law Review

NJCL : Nordic Journal of Commercial Law

No. : Numara

NortULRev : Northwestern University Law Review

OEM : Original Equipment Manufacturer

OHLJ : Osgoode Hall Law Journal

OJ. : Official Journal

OxfJLS : Oxford Journal of Legal Studies

para. : Paragraf

PMGBuss & DevLJ : Pacific McGeorge Global Business & Development Law Journal

Pub. L. : Public Law

QMJIP : Queen Mary Journal of Intellectual Property

RG. : Resmi Gazete

RutComp & TechLJ : Rutgers Computer & Technology Law Journal

(16)

RutLRev : Rutgerts Law Review

s. : Sayfa

S. : Sayı

SC Comp & HighTechLJ : Santa Clara Computer & High Technology Law Journal SCallLRev : Southern California Law Review

SClaLRev : Santa Clara Law Review

SCRIPTed : SCRIPTed: A Journal of Law, Technology and Society SHJSp & EntL : Seton Hall Journal of Sports and Entartainment Law

SMK : 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu

Stat. : Statutes at Large

T. : Tarih

TBBD : Türkiye Barolar Birliği Dergisi

TBK : 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu

TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi

TFM : Ticaret ve Fikrî Mülkiyet Hukuku Dergisi

TKHK : 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun TRIPs : Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rigths

TulLRev : Tulane Law Review

UCLA LRev : University of California Los Angelas Law Review UILRev : University of Illinois Law Review

UPLRev : University of Pennsylvania Law Review

U.S. : United States

USPTO : United States Patent and Trademark Office

vd. : ve devamı

WCT : WIPO Copyright Treaty

WFJBIPL : Wake Forest Journal of Business and Intellectual Property Law

WIPO : World Intellectual Property Organization

WLJ : Wasburn Law Journal

WMaryLRev : William & Mary Law Review WMitLRev : William Mitchell Law Review

WPPT : WIPO Performances and Phonograms Treaty

YargD : Yargıtay Dergisi

YHGK : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu

(17)

YİBGK : Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu YJoLT : Yale Journal of Law and Technology

yuk. : Yukarıda

(18)

GİRİŞ

SORUNUN TAKDİMİ

Günümüzde teknolojinin hızla değiştiği ve geliştiği yadsınamaz bir gerçektir.

Teknolojideki bu hızlı değişim sebebiyle son birkaç yılda hayatın her alanı önemli ölçüde değişmiştir. Dijital teknolojinin ise bu değişimdeki payı oldukça büyüktür. Nitekim dijital teknolojiler, zamanla analog teknolojilerin yerini alarak insan faaliyetlerinde büyük ölçüde zaman ve enerji tasarrufu sağlamış¹ ve bu durum teknolojinin çok daha hızlı gelişmesine katkıda bulunmuştur.

Dijital teknoloji, dijital verileri kabul edebilecek ve bu verileri algılayarak okuyabilecek, özellikle bilgisayar gibi ekipmanların kullanımını ifade etmektedir². Dijital teknolojiler hayatın her alanını etkilediği gibi insanların fikrî çabaları sonucu ortaya çıkan fikir ve sanat eserlerine³ yönelik gerçekleştirdiği eylemlerini de önemli bir şekilde etkilemiştir. Bu eylemler özellikle eserlerin çoğaltılması ve yayılmasına ilişkin eylemlerdir. Bu bağlamda eserlerin kalitesinde herhangi bir azalma ve sınırlama olmadan çoğaltılabilmesi⁴ ve bu çoğaltılan kopyaların dijital ağlar aracılığıyla çok daha kolay, hızlı, etkili ve görece daha az maliyetli olarak topluma yayılabilmesi dijital teknolojinin fikrî alandaki en önemli etkileri olarak nitelendirilebilir⁵.

Dijital teknolojiler günümüzde bilginin oluşturulması ve depolanmasında temel araçlar haline gelmiş olup bu durum doğal olarak bilginin ve kültürün taşıyıcısı olan

1 Mezei, Peter: “Digital Technologies-Digital Culture”, NJCL 2010, C. 2010, S. 1, s. 1.

2 Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü: Dijital Teknolojinin Telif Hakları ve Komşu Haklar Üzerindeki Etkileri Hakkında WIPO Sempozyumu, ABD 1993, s. i (WIPO Sempozyumu olarak anılacaktır), https://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/copyright/723/wipo_pub_723.pdf (E.T. 02.03.2021, Bu tezde kullanılan internet adreslerinin tamamı 02.03.2021 tarihi itibariyle erişime açıktır).

3 Eser kavramına ilişkin detaylı açıklamalar için bkz. Ayiter, Nuşin: Hukukta Fikir ve Sanat Ürünleri, Sevinç Matbaası, Ankara 1972, s. 35 vd.; Suluk, Cahit/Karasu, Rauf/Nal, Temel: Fikrî Mülkiyet Hukuku, 2. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2018, s. 42 vd.

4 İzmirli, Leyla Ayhan: İnternet Ortamında Fikrî Mülkiyet Haklarının İhlali ve Korunması, Seçkin Yayınevi, Ankara 2012, s. 29.

5 Mezei, Digital Technologies, s. 1.

(19)

eserlerin yayılma/ticarileştirilme şekillerini de etkilemiştir⁶. Bu itibarla dijital teknolojilerin etkisiyle ve internetin de yaygınlaşması ile birlikte eserlerin yayılma yöntemlerine ilişkin alternatifler, tüketicilerin, eserden doğrudan yararlanma alışkanlıklarını da önemli ölçüde değiştirmiştir⁷. Örneğin, muhtemelen on beş veya yirmi yıl önce bir albüm satın almak istenildiği zaman bir albüm mağazasına gidilir, CD (Compact Disc) veya DVD (Digital Versatile Disc) satın alınır; satın alınan bu albüm evlerde, arkadaşlarımızın evlerinde veya arabalarımızda dinlenir, herhangi bir hak ihlali kaygısı olmaksızın sahip olunan bu albüm üçüncü bir kişiye satılabilirdi. Bugün ise bir müzik veya film satın almak istenildiği zaman çoğunlukla ilgili albüm veya filmi örneğin;

Apple iTunes, Amazon MP3 Store gibi çevrim-içi dijital pazarlar aracılığıyla telefonlara, tabletlere veya bilgisayarlara indirerek edinmek tercih edilecektir. Yine, bu gibi dijital eser platformları sayesinde bugün sahip olunan dijital içerikler, sabit ve yerel bir depolama cihazından ziyade “bulutta”⁸ saklanabilecektir. Ayrıca, eserlere erişimin sağlanmasında yeni bir alternatif olarak Netflix veya Spotify gibi müzik ya da video servis sağlayıcılarına aylık belli bir ücret karşılığında üye olunarak sayısız eser dijital cihazlarda hazır bulundurulabilecektir⁹.

6 Cate, Fred H.: “The Technological Transformation of Copyright Law”, LowaLRev 1996, C. 81, S. 5, s.

1415.

7 Perkins, Samuel: “‘Fixing’ the First Sale Doctrine: Adapting Copyrgiht Law to the New Media Distribution Paradigm”, NIU LRev 2014, C. 6, S. 1, s. 3; Perzanowski, Aaron/Schultz, Jason: “Legislating Digital Exhaustion”, BTLJ 2014, C. 29, S. 3, s. 1541. Dijital teknolojilerin kullanımı sonucunda ortaya çıkan dağıtım ve kullanım biçimlerine yönelik kronolojik ve somut örnekler için bkz. Perzanowski, Aaron/Hoofnagle, Chris Jay: “What We Buy When We Buy Now”, UPLRev 2017, C. 165, S. 2, s. 323-327.

8 Nispeten yeni bir teknoloji olarak nitelendirebilecek “Bulut Bilişim” (“Cloud Computing”), uzakta konumlandırılmış bilgisayarlara internet üzerinden erişilerek; verilerin saklanması, işlenmesi ve kullanılması olarak tanımlanabilir. Bu konuda bkz. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu: Bulut Bilişim, Ankara 2013, https://www.btk.gov.tr/uploads/pages/slug/bulut-bilisim.pdf. Bu noktada bulut bilişim hakkında daha geniş ve teknik tanımlamalar yapılabilecek olsa da buradaki bulut kavramı daha dar bir anlamı bir başka ifadeyle bulut bilişimin kişisel olarak kullanımını içermektedir. Buna göre, bulut kavramı ile kastedilen kullanıcıların sahip olduğu kişisel verilere veya dijital dosyalara istedikleri cihazda ulaşabilmelerini sağlayan kullanıcıya özgü, internet ortamında yer alan depolama alanlarıdır. Bulut bilişim hakkında detaylı bilgi için bkz. Turan, Metin: Bulut Bilişim, Seçkin Yayınevi, Ankara 2017.

9 Spotify’ın sağladığı hizmet için bkz. https://www.spotify.com/tr/about-us/contact/. Netflix’in sağladığı hizmet için bkz. https://help.netflix.com/legal/termsofuse. Tüketici tercihlerindeki köklü değişim, Netflix örneği incelenerek daha iyi anlaşılabilir. Netflix 2015 yılının sonunda yaklaşık 70 milyon üyeye sahipken 2019 yılının sonunda platformun toplam üye sayısı 167 milyona ulaşmıştır. Netflix’in üye sayısı ve gelirindeki değişiklikler için bkz. https://www.businessofapps.com/data/netflix-statistics/. Bir başka örnek ise müzik endüstrisinde müziklerin yayılma biçimine göre elde edilen gelirler incelenerek verilebilir.

Amerika Kayıt Endüstrisi Birliği’nin (Recording Industry Association of America-RIAA) 2018 yılında

(20)

Tüm bu gelişmeler ışığında; teknolojinin eserlerin oldukça kaliteli, düşük ücretli ve sınırsız sayıda kopyalarının üretimini ve bu kopyaların internet aracılığıyla hızlı bir şekilde yayılmasını sağladığı bilgi toplumunda, eser sahiplerini koruma fonksiyonunu gereğince yerine getirmesini sağlamak üzere, fikir ve sanat eserleri hukukunun¹⁰ bazı sorulara cevap vermesi gerekmektedir¹¹. Nitekim dijital teknolojinin ilerlemesi sonucunda eserin fiziksel olarak devrinin yerini alan yeni yayma yöntemleri fikir ve sanat eserleri hukukuna ilişkin bazı belirsizliklere ve yeni teknolojinin fikir ve sanat eserleri hukukuna uygulanmasında bazı zorluklara yol açmaktadır¹². Özellikle aşağıda görüleceği

yayımladığı rapora göre; dijital üyelik ve veri akışı (streaming) yoluyla yayılan müzikler bağlamında elde edilen toplam gelir 2017 yılında 5,66 milyar dolarken 2018 yılında toplam gelir 7,36 milyar dolara yükselmiştir. İnternetten dijital kalıcı indirme (download) yoluyla yayılan müzikler bağlamında elde edilen toplam gelir 2017 yılında 1,4 milyar dolarken 2018 yılında toplam gelir 1,03 milyar dolar; müziklerin fiziksel taşıyıcı aracılığıyla satışından elde edilen toplam gelir ise 2017 yılında 1,49 milyar dolarken 2018 yılında 1,15 milyar dolardır. İlgili veriler incelendiği takdirde müzik dinleyicilerinin CD satın almak veya internetten kalıcı indirme gerçekleştirmekten ziyade üyelik ve veri akışı modelini kullanarak müziklere erişim sağlamayı tercih ettiği sonucuna varabiliriz. İlgili rapor için bkz. http://www.riaa.com/wp- content/uploads/2019/02/RIAA-2018-Year-End-Music-Industry-Revenue-Report.pdf.

10 Fikrî mülkiyet hukukunun alt dallarından birisini oluşturan fikir ve sanat eserleri hukuku; konusu fikir ve sanat eseri olan hukuki ilişkileri düzenler ve bu alanlardaki yaratıcı faaliyetler sonucu ortaya çıkmış ürünlere koruma sağlar. Bkz. Ayiter, s. 3. Doktrinde fikrî mülkiyet hukukunun ve bu hukukun düzenlemeyi amaçladığı fikrî mülkiyet haklarının farklı yazarlarca farklı şekilde sınıflandırıldığı görülmektedir.

Örneğin, Ayiter; fikrî mülkiyet hukukunu, fikir hukuku ve ayırt edici ad ve işaretler olmak üzere ikiye ayırarak incelemiştir. Yazara göre, fikir ve sanat eserleri hukuku ile patent hukuku, fikir hukukunun alt dallarındandır. Bkz. Ayiter, s. 3-4. Benzer şekilde Tekinalp de fikrî mülkiyet haklarını, fikrî haklar ve ayırt edici ad ve işaretler olmak üzere iki ana başlıkta incelemiştir. Yazara göre; fikir ve sanat eserleri, bağlantılı haklar, patent ve faydalı model, endüstriyel tasarımlar, topografyalar, ıslahçı hakları ve know-how’lar fikrî haklar; markalar, coğrafi işaretler, ticaret unvanı, işletme adı ve alan adları ise ayırt edici ad ve işaretlerdir.

Bkz. Tekinalp, Ünal: Fikrî Mülkiyet Hukuku, 5. Baskı, Vedat Kitapçılık Yayınevi, İstanbul 2012, s. 7 vd.

Kılıçoğlu ise fikrî mülkiyet haklarını sınai haklar ve fikrî haklar olmak üzere ikiye ayırarak incelemiştir.

Yazara göre, fikir ve sanat eserleri üzerinde eser sahibi ile bağlantılı hak sahiplerine tanınmış mali ve manevi haklar fikrî haklar olup bu haklar dışında kalan diğer fikrî mülkiyet hakları sınai haklardır. Bkz.

Kılıçoğlu, Ahmet, M.: Sınai Haklarla Karşılaştırmalı Fikrî Haklar, 4. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara 2018, s. 6 vd. Suluk, Karasu ve Nal’a göre ise fikrî mülkiyet hakları, sınai haklar ve telif hakları olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Yazarlar fikir ve sanat eserleri üzerindeki hakları telif hakları olarak, bu haklar dışında kalan fikrî mülkiyet haklarını ise sınai hak olarak sınıflandırmıştır. Suluk/Karasu/Nal, s. 1. Burada yer verilen bazı ayrımlardan da görüldüğü üzere doktrinde bazı yazarların “fikrî haklar” ifadesini yalnızca fikir ve sanat eserleri üzerindeki hakları belirtmek için kullandığı görülmektedir. Ayrıca bkz. Öztan, Fırat: Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2008, s. 1; Bozbel, Savaş: Fikrî Mülkiyet Hukuku, On İki Levha Yayınları, Ankara 2015. Bununla birlikte Erel, fikrî haklar ifadesinin; geniş anlamıyla fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar ile sınai haklara, dar anlamıyla yalnızca fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklara işaret ettiğini belirtmiştir. Bkz. Erel, Şafak N.: Türk Fikir ve Sanat Hukuku, 3. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2009, s. 27. Bu çalışmada da “fikrî haklar” ifadesi, geniş anlamıyla, fikrî mülkiyet haklarının tamamını ifade etmek üzere üst bir kavram olarak kullanılmıştır. Fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar ise “eser üzerindeki haklar” olarak anılacaktır. Bununla birlikte özellikle yabancı mahkeme kararlarına yer verilen kısımlarda kullanılacak olan ve orijinal metinlerde “copyright”, “copyright owner” olarak ifade edilen

“telif hakkı” ya da “telif hakkı sahibi” ifadeleri, eser üzerindeki mali hakları ve bu mali hakların sahiplerini belirtmek amacıyla kullanılacaktır. Eser sahibine tanınan mali haklara ilişkin bazı açıklamalar için bkz. aşa.

s. 36 vd.

11 Gaubiac, Yves: “The Exhaustion of Rights in the Digital Environment”, CBull 2002, C. 36, S. 4, s. 2.

12 Perkins, s. 2.

(21)

üzere, fikir ve sanat eserleri hukukuna ilişkin düzenlemelerin hareket noktası olan somut, elle tutulur, fiziksel eserlerin¹³ yerini fiziksel varlığı olmayan, soyut, dijital eserlerin¹⁴ alması bu zorluk ve belirsizliği daha da pekiştirmektedir.

Bu bağlamda dijital eserlerle ilgili olarak karşımıza çıkan ve fikir ve sanat eserleri hukukunun cevaplaması gereken en önemli hukuki problemlerden birisi de dijital bir eseri internet üzerinden indirerek eserden kalıcı olarak yararlanma imkânı elde eden kimsenin, bu eseri, hak sahiplerinin izni olmaksızın başkasına satıp satamayacağı sorunu; diğer bir ifadeyle, tükenme ilkesinin dijital eserlere uygulanması sorunudur¹⁵.

Eserlerin fiziksel kopyalarının maddi niteliklerinin aksine dijital kopyaların gayrimaddi nitelikte olması¹⁶ ve özellikle bu kopyaların, internetten indirme aracılığıyla taşıyıcısız bir şekilde edinilmesi fiziksel varlığı olan eserler için öngörülen tükenme ilkesinin dijital eserlere doğrudan ve tartışmasız olarak uygulanmasını güçleştirmektedir.

Özellikle dijitalleşmenin nispeten yeni bir olgu olması sebebiyle bu hızlı değişime ayak uyduramayan fikir ve sanat eserlerine yönelik kanunların, yayma ve tükenme ilkesine ilişkin düzenlemelerinde dijital eserlerin yeniden devre konu olabileceği ihtimalini değerlendirmediği görülmektedir. Bu açıdan, gerek yayma hakkı ve tükenme ilkesine ilişkin yasal düzenlemeler gerekse dijital eserlerin nitelikleri gereği dijital olarak teknik işlemlerle iletimleri, tükenme ilkesinin dijital eserlere uygulanmasını zorlaştırmaktadır.

Bununla birlikte günümüzde eserlerin fiziksel kopyalarının yanı sıra dijital kopyalarının da sıklıkla ticarete konu olması, tükenme ilkesinin dijital eserlere uygulanmasında ortaya çıkan hukuki ve teknik engellerin aşılabilip aşılamayacağı tartışmalarını da gündeme getirmiştir.

13 Bu çalışmada zaman zaman kullanılacak olan fiziksel eser ifadesi, esas olarak eserlerin belli bir taşıyıcı ile birleştirilmiş fiziksel/maddi kopyalarını ifade etmek üzere kullanılacaktır.

14 Bu çalışmada kullanıldığı anlamıyla dijital eser kavramına ilişkin bazı açıklamalar için bkz. aşa. s. 10 vd.

15 Perkins, s. 6; Mezei, Peter: “Digital First Sale Doctrine Ante Portas: Exhaustion in the Online Environment”, JIPITEC 2015, C. 6, S. 1, s. 24.

16 Bu çalışmada kullanıldığı anlamıyla dijital eserlerin gayrimaddi niteliklerine ilişkin açıklamalar için bkz.

aşa. s. 18 vd.

(22)

Bu açıklamalar ışığında tezin odaklandığı temel sorun şu şekilde özetlenebilir:

Geleneksel yayma yöntemlerini bir başka ifadeyle fiziksel/somut bir nesnenin yeniden satışını içerecek şekilde öngörülmüş olan tükenme ilkesi; fiziksel bir nesneye bağlanmamış, bir başka deyişle raptedilmemiş¹⁷ ve internet aracılığıyla dijital formatta satılan içerikler/dijital eserler bağlamında da uygulama alanı bulabilir mi? Bir başka ifadeyle hak sahibinin¹⁸ rızasıyla dijital içerik formatında indirilen dijital eserlerin hak sahibinin rızası olmaksızın (özellikle internet aracılığıyla) yeniden satışını mümkün kılacak bir “dijital tükenme”¹⁹ (digital exhaustion²⁰) ilkesinden söz edebilmek mümkün müdür?

Günümüzde, eserlerin analog yöntemlerin yanı sıra dijital yöntemlerle de ticarileştirildiği ve dijital yöntemlerin kullanımının göz ardı edilemeyecek derecede arttığı düşünüldüğünde dijital eserlerin yeniden devrinin mümkün olup olmadığı sorusuna verilecek cevap gerek hak sahipleri gerekse eserden yararlanacak olan toplum üyeleri açısından oldukça önemlidir. Özellikle tükenme ilkesinin; toplumun sosyal, ekonomik ve kültürel gelişimine katkı sağlayan eserlerin el değiştirmesini/devredilmesini sağlayarak bireylerin eserlere ulaşımını kolaylaştırdığı dikkate alındığında, dijital eserler bakımından söz konusu ilkenin yokluğu sonucuna varılması ileride çok az miktarda eser kopyasının yeniden devirlere konu olabileceği anlamına gelecektir.

17 İlgili kullanım için bkz. Aksu, Mustafa: “İnternet Üzerinden Yayılan Eserlerde Tükenme İlkesi? (Dijital Tükenme İlkesi)”, TFM 2016, C. 2, S. 1, s. 9.

18 FSEK m. 20’ye göre, esasen eser üzerindeki mali hakların sahibi eser sahipleridir. Yine FSEK m. 48’e göre mali hakların, eser sahibinin rızası ile bir başkasına devredilebilmesi mümkündür. Dolayısıyla eser sahipliği ile hak sahipliği kavramları her durumda aynı kişi veya kişiler üzerinde somutlaşmayabilir.

Bununla birlikte, çalışmada bazen eser sahipliği bazen ise hak sahipliği kavramları kullanılmış olup eser sahibinin ilgili münhasır hakkını devretmediği durumlarda hem eser hem de hak sahipliği, devrettiği durumlarda ise devralan bakımından yalnızca hak sahipliği söz konusu olacaktır.

19 İlgili kullanım için bkz. Aksu, 2016, s. 1.

20 İlgili kullanım için birçokları yerine bkz. Determann, Lothar: “Digital Exhaustion: New Law From the Old World”, BTLJ 2018, C. 33, S. 1, s. 177 vd.; Perzanowski/Schultz, Legislating, s. 1535 vd.

(23)

KONUNUN SINIRLANDIRILMASI

Her şeyden önce ifade etmek gerekir ki, dijital eserler bakımından tükenme ilkesinin uygulanması noktasında karşımıza iki soru çıkmaktadır. Bunlardan ilki, “Dijital alanda tükenme ilkesi uygulanabilir mi?”, ikincisi ise “Dijital alanda tükenme ilkesi uygulanmalı mıdır?”, sorusudur²¹. Bu tez kapsamında ise daha ziyade ilk sorunun cevabı aranmaya çalışılacaktır. Bir başka deyişle, eğer “Dijital alanda tükenme ilkesi uygulanmalıdır” sonucuna ulaşılacak olursa, dijital dünyada geleneksel tükenme ilkesi ile benzer sonuçlar doğuracak bir tükenme ilkesinin uygulanabilir olup olmadığı tartışılacaktır. Dolayısıyla aşağıda da görüleceği üzere tez esasen dijital eserlere tükenme ilkesinin uygulanmasını zorlaştıran temel sorunlara ve bu sorunlar bağlamında doktrinde ileri sürülen çözüm önerilerine dikkat çekmeyi amaçlamaktadır.

Tez toplam beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde öncelikle dijital içerik ve dijital eser kavramı ve dijital eser kavramı ile ilgili olabilecek diğer kavramlar açıklanmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda özellikle tezin ilerleyen kısımlarında kullanılacak olan bazı teknik ifadelerle neyin kastedildiği açıklığa kavuşturulacaktır.

Ardından, dijitalleşme sonucunda günümüzde “taşıyıcısız” dijital eserlerin ticarileştirilmesi amacıyla sıklıkla kullanılan ve de tükenme ilkesi ile ilgili olabilecek iş modelleri açıklanacaktır. İlgili iş modelleri bakımından indirme modelinin kullanılması sonucunda dijital eserin mülkiyetinin edinildiği ve dolayısıyla tükenme ilkesine konu olabilecek dijital eserlerin ancak internetten indirme yoluyla edinilen dijital eserler olabileceği netleştirilecektir.

Tezin ikinci bölümünde, tezin kapsamının sınırlandırılması için yalnızca

21 Savič, Maša: Dilemma of the Exhaustion Principle in the Digital Economy: The Impact of UsedSoft in Practice and Theory in the EU and USA, Tilburg Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Tilburg 2013-2014, https://www.researchgate.net/profile/MasaGalic/publication/279847769_DILEMMA_OF_THE_EXHAU STION_PRINCIPLE_IN_THE_DIGITAL_ECONOMY_The_impact_of_UsedSoft_in_practice_and_the ory_in_the_EU_and_US/links/559bae8008aee2c16df014f6/DILEMMA-OF-THE-EXHAUSTION PRINCIPLE-IN-THE-DIGITAL-ECONOMY-The-impact-of-UsedSoft-in-practice-and-theory-in-theEU- and-US.pdf, s. 59.

(24)

internetten indirilen dijital eserlerin eser sahiplerinin 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)’nda²² düzenlenen mali hakları ile olan ilişkisi ve internetten dijital içeriğin satışı suretiyle eser sunumunun eser sahibinin yayma hakkı mı yoksa umuma iletim hakkı kapsamında mı olduğuna ilişkin doktrinde ileri sürülen görüşlere yer verilmeye çalışılacaktır. İlerleyen kısımlarda görüleceği üzere özellikle mülkiyetin kalıcı olarak devri ile sonuçlanan internetten indirme şeklinde eser sunumunun hangi münhasır hak kapsamında yer alacağı doktrinde oldukça tartışmalı bir konudur. Özellikle tükenme ilkesinin yalnızca yayma hakkı kapsamında düzenlendiği dikkate alındığında, dijital bir eserin bu şekilde ticarileştirilmesinin eser sahiplerinin hangi hakkı kapsamında düzenlendiği hususunun netleştirilmesi, dijital tükenme ilkesinin varlığı ya da yokluğu, kabulü veya reddi açısından oldukça önemlidir.

Tezin üçüncü bölümünde tükenme ilkesi genel hatlarıyla açıklanmaya çalışılacaktır. Bu çerçevede tükenme ilkesinin anlamı ortaya konulacak; ardından bu ilkeyi haklılaştıran nedenlere, özellikle ilkenin toplumsal menfaatler ile hak sahibinin menfaatleri arasında kurduğu dengeye değinilecektir. Daha sonra, Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) hukukunda ilkenin nasıl düzenlediği anlatılacak ve Türk hukukunda ilkenin uygulanma şartları detaylı olarak incelenecektir.

Tezin dördüncü bölümünde ise tükenme ilkesinin internetten indirilerek edinilen dijital eserlere uygulanması durumunda karşılaşılabilecek hukuki ve teknik engellerden söz edilecektir. Bu çerçevede, fiziksel dünyaya ait geleneksel eserlere uygulanmaya elverişli olacak şekilde öngörülen tükenme ilkesinin dijital dünyaya ait dijital eserlere uygulanması durumunda karşılaşılabilecek başlıca sorunlar ayrı başlıklar altında incelenecektir. İlgili başlıklar altında öncelikle sorunun tespiti yapılacak ardından ilgili olduğu ölçüde mahkeme kararlarına yer verilecektir. Tükenme ilkesinin dijital eserlere uygulanması önündeki engeller ilgili hukuk düzenleri bakımından karşılaştırmalı olarak

22 RG. 13.12.1951, S. 7981.

(25)

incelenmekten ziyade gerek Türk hukuku gerek AB ve ABD hukukunda tartışmaya konu olmuş hususlar başlıklar altında incelenecektir. Nitekim aşağıda da görüleceği üzere, internetten indirilen eserlere tükenme ilkesinin uygulanabilirliğine ilişkin tartışmalar, her bir hukuk düzeni açısından gündeme gelebilecek olup konunun özü itibariyle yürütülen tartışmalardır. Bu itibarla, konuyla ilgili gerek yabancı doktrinde gerek Türk doktrininde tartışılan hususlar ve AB ve ABD hukukunda verilmiş olan kararlar, Türk hukuku bakımından kanun koyuculara ve kanun uygulayıcılarına yol gösterici nitelikte olacaktır.

Tezin son bölümü olan beşinci bölümde ise, özellikle gelişen teknolojiler ışığında dijital tükenme ilkesinin yeniden düşünülmesinin mümkün olup olmadığı anlatılmaya çalışılacaktır. Bu çerçevede son bölümde, tükenme ilkesinin dijital eserlere uygulanması durumunda karşılaşılacak hukuki engellerin nasıl aşılabileceğine değinilerek, mevcut hukuki düzenlemeler uyarınca, dijital tükenme ilkesinin uygulanabilir olup olmadığına yönelik bazı çözüm önerilerine yer verilecektir.

İfade etmek gerekir ki; dijital tükenme ilkesi önündeki hukuki engellerin doktrinde uzun süredir tartışma konusu olması ve her bir engelin kendi içinde oldukça geniş ve kapsamlı bir şekilde tartışılıyor olması, tükenme ilkesine yönelik yeni hukuki düzenlemelerin gerekliliğini açık bir şekilde göstermektedir. Bu itibarla, sunulan tezin amacı, bu sorunların varlığına dikkat çekmek; Türkçe literatür yanında AB ve ABD hukuku bağlamında yayınlanmış İngilizce literatürü gözden geçirerek söz konusu sorunlara ilişkin yaklaşım ve çözüm önerilerini özetlemektir.

(26)

BÖLÜM I

DİJİTAL ESER, İLGİLİ KAVRAMLAR VE DİJİTAL ESERLERİN TİCARİLEŞTİRİLMESİ/YAYILMASI

I. DİJİTAL ESER VE İLGİLİ KAVRAMLAR

1. Dijitalleşme, Dijital İçerik ve Dijital Eser Kavramları A. Dijitalleşme-Dijitalleştirme

Eserlerin internet ortamına aktarılabilmeleri için her şeyden önce dijitalleştirilmeleri gerekmektedir²³. Dijitalleşme kavramı; belirli bir formattan, bir makine tarafından algılanabilecek, depolanabilecek, yönlendirilebilecek ve okunabilecek bir formata dönüşümü ifade etmektedir²⁴. Dijitalleştirme ise verilerin 1 ve 0’lar halinde bilgisayar diline uygun bir şekilde sayısallaştırılmasıdır²⁵. Böylece elektronik sistemlerce algılanamayan belge ve fotoğraflar ile analog ortamda bulunan müzik ya da videolar sayısal ortamda depolanan imajlara dönüştürülmektedir²⁶.

Bilgisayar teknolojilerinin gelişimi ile birlikte her türlü metin, grafik, ses, fotoğraf ve video gibi materyalleri dijitalleştirmek mümkün hale gelmiştir. Fotoğraflar, dergiler, kitaplar, müzik ve sinema eserleri; dijital kameralar ve dijital ses kaydedicileri aracılığıyla kolayca dijital hale dönüştürülebilmektedirler²⁷. Bu bağlamda eserlerin dijitalleştirilmesi, geleneksel anlamda eser türlerinin teknolojik biçime dönüştürülmesidir²⁸. Böylece eserler bilgisayar gibi makineler aracılığıyla algılanabilecek, depolanabilecek ve

“okunabilecektir”. İşte, eserlerin dijitalleştirilmesi noktasında ise dijital içerik ve dijital eser kavramları karşımıza çıkmaktadır.

23 Memiş, Tekin: Fikrî Hukuk Bakımından İnternet Ortamında Müzik Sunumu, Seçkin Yayınevi, Ankara 2002, s. 35.

24 Bhat, Hussain Iftikhar: “Technological Protection Measures Under Copyright Law”, IJETTCS 2013, C.

2, S. 2, s. 319.

25 Şener, Yavuz Selim: Fikrî Mülkiyet Hukukunda Dijital Veri Tabanlarının Korunması, Adalet Yayınevi, Ankara 2003, s. 21.

26 Şener, s. 21.

27 Şener, s. 21.

28 İzmirli, s. 29.

(27)

B. Dijital İçerik

2011/83 sayılı AB Tüketici Hakları Direktifi’nde²⁹ dijital içeriğe ilişkin bir tanımlama yer almaktadır. İlgili Direktif m. 2/11’e göre dijital içerik, dijital şekilde üretilen ve sunulan veri anlamına gelmektedir. Yine Direktif Gerekçesi’nin 19.

paragrafında dijital içerik benzer bir şekilde tanımlanmıştır. Buna göre dijital içerik kavramı; erişimin indirme³⁰ (downloading) veya veri akışı³¹ (streaming) yoluyla, somut bir ortam aracılığıyla ya da diğer şekillerde sağlanıp sağlanmadığı önemli olmaksızın bilgisayar programları, uygulamalar, oyunlar, müzikler, videolar ve metinler gibi dijital bir formda üretilen ve tedarik edilen veriyi ifade etmektedir.

Mevzuatımızda da dijital içeriğe ilişkin bir tanım yapılmış olup 2014 tarihli Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği (MSY)³² m. 4’e göre dijital içerik; “bilgisayar programı, uygulama, oyun, müzik, video ve metin gibi dijital şekilde sunulan her türlü veri”dir.

C. Dijital Eser a. Genel Olarak

Dijital kavramı ile fikir ve sanat eseri kavramı iki şekilde birlikte kullanılabilir.

Bunlardan ilki, belli bir ortamda sabitleştirilmiş eserin dijital formata dönüştürülmesi ile elde edilen dijitalleştirilmiş eserler (digitized works), ikincisi ise başlangıçta dijital bir formatta oluşturulan dijital eserlerdir (digital works)³³. Örneğin, bilgisayar programları ve veri tabanları başlangıçta dijital bir formatta oluşturulmuş dijital bir eser olarak nitelendirilecekken, basılı bir kitabın dijital bir formata dönüştürülmesi durumunda bu eser, dijitalleştirilmiş eser olarak nitelendirilecektir. Eserin dijitalleştirilmesi durumunda

29 Directive 2011/83/EU of the European Parliament and of the Council of 25 October 2011 on consumer rights, amending Council Directive 93/13/EEC and Directive 1999/44/EC of the European Parliament and of the Council and repealing Council Directive 85/577/EEC and Directive 97/7/EC of the European Parliament and of the Council, OJ. L. 304/64-88, 22.11.2011.

30 İlgili kavrama yönelik açıklamalar için bkz. aşa. s. 23.

31 İlgili kavrama yönelik açıklamalar için bkz. aşa. s. 23.

32 RG. 27.11.2014, S. 29188.

33 WIPO Sempozyumu, s. 188.

(28)

bu eserin kendisinin dijital veya fiziksel niteliğe sahip olmasından değil, eserin kopyalarının fiziksel veya dijital niteliğe sahip olmasından söz edilecektir. Bu itibarla, bu çalışmada dijital eser kavramı başlangıçta dijital olarak oluşturulan eserlerin yanı sıra özellikle (dijitalleştirilmiş) eserlerin dijital kopyalarını da içerecek şekilde kullanılacaktır.

Tespit edebildiğimiz kadarıyla hukukumuzda ve AB hukukunda, ilgili hukuki düzenlemelerde dijital eser kavramına ilişkin bir tanım yer almamaktadır. Ancak yukarıda yer alan dijital içerik tanımları ışığında, bu çalışmada kullanıldığı anlamıyla, dijital eser kavramının bir tanımlaması yapılabilir. Şöyle ki; eserlerin, dijital formattaki verilerden oluşan dijital içerik şeklinde yayılması/ticarileştirilmesi mümkündür. Bu bağlamda dijital içerik formatında oluşturulan ya da dijital içerik formatına dönüştürülen ve bu formatta yayılan eserler de “dijital eser” olarak nitelendirilebilir. Daha geniş bir ifadeyle dijital eser, FSEK m. 1/B’de yer alan eser tanımı ve dijital içerik kavramından hareketle;

sahibinin hususiyetini taşıyan ilim-edebiyat, musiki, güzel sanat ve sinema eserlerinden birine dahil olan ayrıca dijital içerik formatında yayılan her çeşit fikir ve sanat ürünü olarak tanımlanabilir.

Örneğin e-kitaplar³⁴, müzik dosyaları, bilgisayar programları, video klipler gibi dijital ürünler dijital eserler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda ciltli bir kitap, seslerin kendisine kaydedildiği bir kaset, tuval üzerindeki bir resim, film şeridinde³⁵ tespiti gerçekleşen bir sinema filmi analog ortamda tespit edilmiş fiziksel eser olarak nitelendirilecektir. Bir e-kitap, MP3 formatında bir müzik dosyası ya da tuval üzerindeki resmin jpg. formatına dönüştürülerek elde edilmiş dijital bir resim, DivX veya FLV formatında bir sinema filmi³⁶ ise dijital eser olarak nitelendirilecektir.

34 E-kitap, ekranı bulunan herhangi bir aygıt ya da özel bir donanım aracılığıyla görüntülenebilen elektronik içerik olarak tanımlanabilir. Bkz. Önder, Işık: Elektronik Kitap Olgusu ve Türkiye’de Durum, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2010, s. 23.

35 Film şeridi, “Bir konunun ana çizgileriyle işlenmesine yetecek sayıda bir dizi slayttan oluşan ve gösterici (projektör) ile beyaz perdeye yansıtılmak için hazırlanan genellikle 35 mm.'lik kısa film” olarak tanımlanabilir. Bkz. https://kelimeler.gen.tr/film-seridi-nedir-ne-demek-120145.

36 Bozbel, Fikrî Mülkiyet, s. 94, dn. 215.

(29)

Teknolojik yöntemlerin kullanılması ile dijitalleşme olgusunu karıştırmamak gerekir. Bir eser dijitalleştirilmeksizin teknolojik yöntemlerin kullanılması ile meydana getirilebilir. Örneğin, analog film kameraları (movie camera) ile bir film şeridi üzerine art arda çekilen bir fotoğraf dizisi elde edilmekte ve bunlar film projektörleri aracılığıyla izlenebilmektedir³⁷. Ancak bu kameralar vasıtası ile edinilen görüntülerin doğrudan bilgisayar aracılığıyla izlenebilmesi mümkün değildir³⁸. Dolayısıyla bir sinema eserinin elde edilebilmesi için teknolojik yöntemler kullanılıyor olsa dahi bu durum sinema eserini kendiliğinden dijital eser haline getirmeyecektir. Bununla birlikte dijital film kameraları (digital movie camera) görüntüleri doğrudan dijital olarak kaydetmektedirler³⁹. Dolayısıyla bu kameralar vasıtasıyla görüntülerin kendisinde yer aldığı bir film şeridi değil, bilgisayar tarafından okunabilecek şekilde 1 ve 0’lardan oluşan sayısal veriler elde edilmektedir. Özetle, teknolojik bir yöntemin kullanılmış olması eserin doğrudan dijital olarak nitelendirilmesi için yeterli değildir.

b. Multimedya Eser Kavramı ile Karşılaştırılması

Multimedya; sinema filmi, müzik veya resim gibi verileri aynı anda içeren değişik medya ürünleridir⁴⁰. Bir başka ifadeyle multimedya eser, çeşitli eser kategorisindeki eserlerin bileşiminin dijital olarak biçimlendirilmiş şekilde sunulmasıdır⁴¹. “Çoklu ortam”

anlamına gelen multimedya eserlerin birden fazla medyadan oluşuyor olması gerekir.

Örneğin, animasyon, görsel ve işitsel unsurları aynı anda içeriğinde barındırdığından multimedya eserdir. Yine, e-kitaplar tek başına multimedya eser olarak nitelendirilemeyecekse de bu kitaplar aynı zamanda görsel ve işitsel unsurları da içeriyorsa, bu takdirde multimedya eser olacaklardır. Ancak, bir MP3 dosyası gibi,

37 https://en.wikipedia.org/wiki/Movie_projector.

38 https://en.wikipedia.org/wiki/Movie_camera.

39 https://en.wikipedia.org/wiki/Digital_movie_camera.

40 Bkz. Memiş, Müzik Sunumu, s. 36.

41 İlgili tanım ve multimedya eser kavramı hakkında bazı açıklamalar için bkz. Tekinalp, Fikrî Mülkiyet, s.

131-132; Başpınar/Kocabey, s. 82 vd. Ayrıca multimedya eserler hakkında detaylı bilgiler için bkz. Ürey, Adnan Eren: Multimedya Eserlerin Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku Kapsamında Korunması, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.

(30)

yalnızca tek bir eser kategorisinde yer alan bir medya, multimedya eser olarak nitelendirilemeyecektir. Bu itibarla her multimedya eserin bir dijital eser, ancak her dijital eserin bir multimedya eser olmadığı söylenebilir.

c. Bilgisayar Programları ile İlişkisi

Bilgisayar programı FSEK m. 1/B-g’ye göre “Bir bilgisayar sisteminin özel bir işlem veya görev yapmasını sağlayacak bir şekilde düzene konulmuş bilgisayar emir dizgesini ve bu emir dizgesinin oluşum ve gelişimini sağlayacak hazırlık çalışmaları”

olarak tanımlanmıştır. Daha basit bir ifadeyle bilgisayar programı, bir bilgi işlem aracının, bir bilgisayarın kendi işlevlerini yerine getirmesini sağlayan komutlar dizisidir⁴². Doktrinde “yazılım” (“software”) kavramı ile “bilgisayar programı” kavramının birbiri ile eş anlamlı kullanılıyor olmasına rağmen bu kavramların aynı içeriğe sahip olmadığı ifade edilmiştir⁴³. Yazılım; bilgisayarda kullanılan emir dizilerden, veri yapılarından, ara bağlantılardan, ara yüzlerden ve kullanıcı yüzeylerinden oluşan bilgisayar programından ibaret olmayan bir kavramdır⁴⁴. Bu açıdan yazılım kavramı, bir yığın ürünü içine alacak bir içeriğe sahip olup bilgisayar programlarını da kapsayan ve bilgisayarların belli bir şekilde işlev görmesini sağlayan programları tanımlamak için kullanılan üst bir kavramdır⁴⁵.

Dijital eserler ile bilgisayar programlarının farklı olduğunu belirtmek gerekir.

42 Bilgisayar programı kavramı ile ilgili bkz. Dalyan, Şener: Bilgisayar Programlarının Fikrî Hukukta Korunması, Seçkin Yayınevi, Ankara 2009, s. 25 vd.; Aksu, Mustafa: Bilgisayar Programlarının Fikrî Mülkiyet Hukukunda Korunması, Beta Yayınevi, İstanbul 2006, s. 43 vd.; Memiş, Tekin: “Fikrî Hukuk Bakımından Kaynak Kodlarının Korunması”, Fikrî Mülkiyet Hukuku Yıllığı 2009, On İki Levha Yayınları, İstanbul 2009, s. 295 vd. Bilgisayar programlarına yönelik bir inceleme için bkz. Yazıcı, Sena E.: Bilgisayar Programlarının Fikrî Mülkiyet Hukuku Çerçevesinde Korunması, On İki Levha Yayınları, İstanbul 2019.

43 Aksu, Bilgisayar Programları, s. 43; Dalyan, s. 25.

44 Aksu, Bilgisayar Programları, s. 43.

45 Dalyan, s. 25; Aksu, Bilgisayar Programları, s. 44; Bozgeyik, Hayri/Bozgeyik, Ahmet: “Yazılımlar İçin Telif Hakkı Korumasında Güncel Sorunlar”, Fikrî Mülkiyet Hukuku Yıllığı 2012, Yetkin Yayınevi, Ankara 2013, s. 86. Bununla birlikte Dalyan’a göre, FSEK’te yer alan bilgisayar programı kavramı, yazılım anlamında kullanılmıştır. Yazar, bilgisayar programı kavramının Kanun’da tanımlanmasının isabetli olmadığını, teknolojideki hızlı ve yeni gelişmeler karşısında bilgisayar programı tanımının değişebileceği göz önünde bulundurularak Kanun’da ilgili kavrama ilişkin herhangi bir tanımın yer almamasının daha uygun olacağını belirtmiştir. Bkz. Dalyan, s. 27. Ancak, yazılım ve bilgisayar programı kavramları arasındaki farklılık bu tez açısından herhangi bir önem arz etmemekte olup yazılımların da bilgisayar programı olarak korunacağında herhangi bir kuşku yoktur. Bkz. Yazıcı, s. 13-14.

(31)

Bilgisayar programları dijital eser olarak görülebilirse de her dijital eser bir bilgisayar programı değildir. Aksu’ya göre, bir eserin multimedya eser olması o eserin bilgisayar programı olarak korunacağı anlamına gelmez⁴⁶. Nitekim yazara göre multimedya eserlerin korunması kendine özgü bir sorun olup, multimedya eserlerin oluşturulmasında bilgisayar programının kullanılması bu eserlerin bilgisayar programı olarak korunmasını gerektirmeyecektir⁴⁷. Aksu tarafından multimedya eserler bakımından yapılan bu tespitin, multimedya nitelik taşımayan diğer dijital eserler bakımından da geçerli olabileceği söylenebilir. Bu çerçevede; dijital bir eseri oluşturmak ve bu eserlerden yararlanmak amacıyla bir bilgisayar programının kullanılması, bir başka ifadeyle eserlerin dijital şekle aktarılmış olmaları, bu eserlerin bilgisayar programı olarak korunmalarını gerektirmez.

Bu şekilde genel bir tespitten sonra, dijital eserlerin bilgisayar programları ile ilişkisi bakımından video oyunları (bilgisayar oyunları) ve diğer dijital eserler arasında bir ayrım yapmak gerekecektir.

Video oyunlarında eser sahibinin yaratıcılığı noktasında birden fazla unsurun varlığından söz edilebilir. Şöyle ki; video oyunları içerdiği resim, ses, efekt, film gibi ekrana yansıyan unsurlar ile bütün bunları idare eden bilgisayar programı unsurundan oluşmaktadır⁴⁸. Bu bağlamda video oyunlarında asıl yaratıcı faaliyet uygun bilgisayar programının oluşturulması olmakla beraber oyun, içerdiği her bir unsur bakımından ayrı olarak değerlendirilmelidir⁴⁹. Oyunu yöneten, şekillendiren unsur bilgisayar programı olarak; oyunda kullanılan resim, ses veya melodiler ise müzik veya film eseri olarak korunmalıdırlar⁵⁰. Avrupa Birliği Adalet Divanı (ABAD) da 2014 tarihli Nintendo

50 Aksu, Bilgisayar Programları, s. 134. Video oyunlarının bilgisayar programı olarak ve/veya sinema eseri olarak korunmasına ilişkin farklı görüşler ve tartışmalar için bkz. Kaynak Koç, Selva/Tevetoğlu, Mete:

“Bilgisayar Oyunlarının Telif Hakkı Korumasından Yararlanması”, FSHD 2012, C. 8, S. 30, s. 55 vd.

Ayrıca fikir ve sanat eserleri hukukunda video oyunlarının korunmasına yönelik geniş bilgi için bkz. Kaya, Muhammed Afif: Video Oyunlarının Fikir ve Sanat Eserleri Hukukunda Korunması, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2018.

(32)

kararında⁵¹ video oyunlarını karmaşık bir konu (“complex matter”) olarak nitelendirmiştir. Mahkemeye göre, video oyunları yalnızca bilgisayar programından oluşmayıp bilgisayar dilinde şifrelenmiş grafikler ve ses elemanları gibi unsurları da içeren karmaşık bir yapıya sahiptir⁵². Bu unsurlar ise yalnızca şifrelemeye indirgenemeyecek şekilde video oyunu yapımcısının yaratıcılığı bağlamında özgün bir değere sahiptir. Dolayısıyla bilgisayar programı olarak sağlanacak korumanın yanı sıra, video oyunlarının bir parçası olarak bu unsurlar, ilgili video oyununun orijinalliğinin de bir parçası olduğu sürece eserin tamamı ile bir bütün olarak korunmalıdırlar⁵³.

Yine ABAD’ın 2019 tarihli bir kararı⁵⁴ çerçevesinde, video oyunları dışında kalan diğer dijital eserlerin bilgisayar programları ile olan ilişkisi tespit edilebilir. ABAD’ın ilgili kararına konu eser, e-kitaplardır. ABAD, e-kitapların bilgisayar programları ile ilişkisine dair net bir tutum sergilememiştir. Bir başka deyişle mahkeme, e-kitapları değerlendirirken video oyunlarındaki tespitinin aksine bunların doğrudan bilgisayar programları ve diğer unsurlardan oluşan karmaşık bir konu olduğunu belirtmemiştir.

Ancak, ABAD’a göre e-kitaplar, bilgisayar programlarını da içeren karmaşık materyaller olarak değerlendirilse dahi bu program, kitabın içerdiği çalışma ile yalnızca tesadüfi bir ilişkiye sahip olacaktır⁵⁵. Bir e-kitap, eserin esası/özü olarak değerlendirilmesi gereken içeriği sebebiyle korunur. Kitabın okunabilmesi için gerekli olan bilgisayar programının e-kitabın bir parçası olabileceği gerçeği bilgisayar programları için öngörülen düzenlemelerin uygulanmasına sebebiyet vermez⁵⁶. Değişik dijital eserler bakımından esasında teknik bir değerlendirmenin gerekliliği ile birlikte, ABAD’ın e-kitaplar

51 Judgement of the Court (Fourth Chamber), 23.12.2014, Case C-355/12, Nintendo Co. Ltd, Nintendo of America Inc., Nintendo of Europe GmbH v. PC Box Srl, 9NetSrl, https://curia.europa.eu/jcms/jcms/j_6/en/

(Nintendo kararı olarak anılacaktır).

52 Nintendo kararı, para. 23.

53 Nintendo kararı, para. 23.

54 Judgement of the Court (Grand Chamber), 19.12.2019, Case C-263-18, Nederlands Uitgeversverbond, Groep Algemene Uitgevers v. Tom Kabinet Internet BV, Tom Kabinet Holding BV, Tom Kabinet Uitgeverij BV, https://curia.europa.eu/jcms/jcms/j_6/en/ (Tom Kabinet kararı olarak anılacaktır).

55 Tom Kabinet kararı, para. 59.

56 Tom Kabinet kararı, para. 59.

(33)

bakımından yürütmüş olduğu bu mantık, video oyunları dışında kalan jpeg. formatında bir resim ya da MP3 formatında bir müzik dosyası gibi daha basit nitelikteki diğer dijital eserlere de uygulanabilecek niteliktedir.

ABAD kararları ışığında görüldüğü üzere; dijital eserler kullanıcıların eserden faydalanabilmeleri için gerekli bilgisayar programlarını da esasında içeriğinde barındırabilirler. Bununla birlikte video oyunları bakımından bilgisayar programı eser sahibinin yaratıcılığının vazgeçilemez unsuru olarak korunacakken, diğer dijital eserler bakımından bilgisayar programı ilgili eser ile yalnızca tesadüfî bir ilişkiye sahip olacaktır.

Özetle, her türlü dijital eserin bilgisayar programı olduğu şeklinde bir yaklaşımın isabetli olmayacağını, ancak dijital eserlerin bilgisayar programı ile belli açılardan ilişkisinin bulunabileceğini söyleyebiliriz. Bu ilişki video oyunlarında doğrudan bir ilişki iken; diğer dijital eserlerde tesadüfî, bir başka ifadeyle dolaylı bir ilişkidir. Bu dolaylı ilişkinin varlığı ise dijital eserin bilgisayar programı olarak korunmasını gerektirmeyecektir.

d. Eserlerin Dijitalleştirilme Türleri

Eserlerin dijitalleştirilmesi çevrim-içi ya da çevrim-dışı olarak gerçekleştirilebilir⁵⁷. Dijital hale dönüştürülen esere erişim ve eserin iletimi internet üzerinden gerçekleştiriliyorsa çevrim-içi dijitalleştirmeden söz edilir⁵⁸. Dijitalleştirilen esere erişim ve iletim internetten değil de CD veya DVD gibi bir taşıyıcı aracılığıyla gerçekleştiriliyorsa bu takdirde çevrim-dışı dijitalleştirme söz konusudur⁵⁹.

Eserlerin çevrim-dışı dijitalleştirilmesinde CD ya da DVD gibi bir taşıyıcının varlığı ve bu tür eserlerin devrinin analog bir şekilde gerçekleştiriliyor olması sebebiyle

57 Çevrim-içi (online) kavramı bilgisayar teknolojisinde bağlı olma durumu olarak ifade edilebilir.

Günümüzde ise bu terim daha ziyade internete bağlı olma durumunu ifade etmek için kullanılmaktadır.

Aynı şekilde, çevrim-dışı (offline) ise internete bağlı olmama durumunu ifade etmektedir. Bkz.

https://en.wikipedia.org/wiki/Online_and_offline.

58 Şener, s. 22.

59 Şener, s. 24.