MENSUPLARINA UYGULANAN ANKET ÇALIŞMASI
3.2.1. Araştırmanın Amacı ve Önemi
Ülkemizde vergi yapısının büyük bir kısmının mükelleflerin beyanına dayalı olması vergilendirme sürecinde çeşitli hataların ortaya çıkması sonucunu doğurabilir. Ancak vergi hatalarının tek yönlü olmadığı vergi idaresi personelinin de tarh aşamasından tahsil aşamasına kadar geçen süreçte gerek vergi kanunlarının farklı yorumlanması gerekse dikkatsizlik kaynaklı hataların yapılmasına neden olabildikleri gözlenmektedir.
Araştırmanın amacı, İzmir Vergi Dairesi Başkanlığına bağlı personel ile İzmir Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odasına bağlı olan serbest muhasebeci ve mali müşavirlerin vergi hatalarına ilişkin bilgi, düşünce ve algılamalarını ortaya çıkarmaktır. Bu araştırma ile vergi hatalarına ve vergi uygulamalarına ilişkin teorik temellerin ortaya konularak, mevcut durumun tespit edilmesi ve tarafların bakış açılarının ortaya konulması amaçlanmaktadır.
Vergilendirme sürecinde vergi alacaklısı olan vergi idaresi ile vergi borçlusu konumunda olan vergi mükellefleri yer almaktadır. Devletin temel finansman kaynağı olan vergilerdeki hataların olumsuz etkilerinin ve sistemin eksik yönlerinin ortaya konması ile elde edilen veriler doğrultusunda mevcut durumun iyileştirilmesi için önerilerde bulunulması araştırmanın önemini teşkil etmektedir. Bu şekilde getirilecek önerilerle vergilemede etkinlik sağlanması ve devletin alacağının tam ve doğru bir şekilde hazineye intikali sağlanabilir.
3.2.2. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi
Araştırmanın evreni, çalışma alanını oluşturan, örneğini seçtiği ve edindiği sonuçların genelleştirileceği gruptur. Araştırmalarda iki farklı evren söz konusu olabilir. İlk olarak ideal evren olarak geçen herhangi bir kısıtlama olmaması durumunda uygulanacak evrendir. İkinci ise araştırmanın belli kısıtları dikkate alarak
oluşturulan evrendir. Araştırma kapsamında çeşitli zaman ve maliyet kısıtları dikkate alınarak gerçekçi evren dikkate alınır (Altunışık ve diğerleri, 2005: 123).
Araştırma çalışmasının konusu olan vergi hataları hem idare hem mükellef kaynaklı olarak ortaya çıktığından, anketin her iki gruba da yapılması uygun görülmüştür. Ancak anketin mükellef ayağı serbest muhasebeci ve mali müşavirlere yöneltilmiştir. Günümüzde mükelleflerin vergi kanunları ile ilgili yeterince bilgi sahibi olmaması, mükelleflerin vergisel işlemleri takip etme zaman ve bilgisine sahip olmamaları veya vergi ile ilgili işlemleri profesyonel kişilerce yapılmasını istemeleri gibi nedenlerle vergi ile ilgili kayıtların tutulmasından, beyannamelerin verilmesine kadar birçok işlem bu kişilerce yerine getirilmektedir. Mali müşavirler vergi hatalarının ortaya çıkmasını önlemede mükelleflerden daha fazla bilgiye sahip olmaları veya herhangi bir vergi hatası ortaya çıktığında mükellefe doğru tavsiyelerde bulunabileceği düşüncesi ile anket sorularının mükellefler yerine mali müşavirlere uygulanması uygun görülmüştür.
Araştırma örneklemi ise, bir çalışma için seçildikleri büyük grubu temsil edebilecek şekilde, grup içerisinden belli sayıda elemandan oluşan, bir alt elemanlar grubu oluşturulmasıdır. Bu şekilde evren hakkında genellemeler yapılabilecek bilgi, evrenin bütününü tek tek araştırmaya gerek kalmadan saptanması amaçlanır. Burada önemli olan örneklemenin seçildiği evrene ilişkin genellemeler yapılabilecek veriyi sağlayabilecek bir özelliğe sahip olmasıdır. Araştırma örneklemi 30’dan büyük 500’den küçük örnek büyüklükleri birçok araştırma için yeterlidir. Örneklerin alt gruplara ayrılması durumunda her kategorinin örnek büyüklüğünün en az 30 olması gerekir (Altunışık ve diğerleri, 2005: 123- 124).
Araştırmanın kapsamını muhasebe meslek mensupları ile vergi idaresi personeli oluşturmakta, çalışmanın evrenini İzmir Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odasına kayıtlı serbest muhasebeci (SM) ve serbest muhasebeci mali müşavirler (SMMM), vergi idaresi ayağını ise İzmir Vergi Dairesi Başkanlığına bağlı personelden meydana gelmektedir.
İzmir Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odasından alınan bilgilere göre Mayıs 2011’de toplam 5769 üyesi bulunan odanın 1267 tanesi serbest muhasebeci
(SM), 4502 tanesi serbest muhasebeci mali müşavir (SMMM)’dir. Bunlardan 2689 bağımlı olarak çalışmaktadır. Bunların örneklem büyüklüğü hesaplanarak % 95 güven aralığında 360 SM ve SMMM’ye anket yapılması gerektiği hesaplanmıştır. İzmir Vergi Dairesi Başkanlığı “Aylık Faaliyet Raporu Mayıs 2011”’de yer alan kadrolarda vergi ile ilgili işlemler dışında görevli personel hesaplama dışı tutularak, Gelir İdaresi Başkanlığı atamalı 401 ve İzmir Vergi Dairesi Başkanlığı atamalı 1966 olmak üzere toplam 2367 personel hesaplamaya dâhil edilmiştir. Güven aralığı % 95 baz alınarak 331 personele anket yapılması gerektiği hesaplanmıştır68. Muhasebe meslek mensuplarına ve vergi idaresi personeline yapılan ankette basit tesadüfi örnekleme69 yönteminden yararlanılmıştır.
3.2.3. Araştırma Yöntemi ve Sınırlılıkları
Araştırmada anket yöntemi ile veriler elde edilmiştir. Anket genel bir ifade ile (Altunışık ve diğerleri, 2005: 68); “cevaplandırıcının daha önce belirlenmiş bir sıralamada ve yapıda oluşturulan sorulara karşılık vermesiyle veri elde etme yöntemi” olarak tanımlanabilir.
Anket uygulaması sonucu elde edilen veriler SPSS 16.0 for M.S. Windows paket programı yardımıyla analiz edilmiştir. Anket formunda yer alan soruların birbirleriyle tutarlığını ve ölçme aracı olan anket uygulamasının güvenilir olup olmadığını tespit etmek amacıyla güvenilirlik analizi yapılmıştır. Demografik verileri analiz etmek amacıyla frekans analizleri uygulanmıştır. Hipotezlerin test edilmesi amacıyla Korelasyon Analizi uygulanmış ayrıca vergi idaresi personeli ile muhasebe meslek mensuplarının görüşlerinin karşılaştırılması için çapraz tablo ve bağımsız t testi uygulanmıştır.
Araştırma İzmir ili ve ilçelerinde faaliyet gösteren SM ve SMMM’leri ve İzmir Vergi Dairesi Başkanlığı personelini kapsamaktadır. Bu nedenle araştırmanın tüm Türkiye’deki meslek mensuplarını kapsama aldığı ifade edilemez. Ayrıca araştırmada veri toplama yöntemi olarak uygulanan anket yönteminden ve
68 Örneklemin hesaplanmasında http://www.surveysystem.com/sscalc.htm internet sitesindeki hesaplama yönteminden yararlanılmıştır.
69 Basit tesadüfi örnekleme, her elemanın eşit seçilme hakkına sahip olduğu ve birinin seçilmesinin diğerinin seçilmesine engel olmadığı bir örnekleme yöntemidir.
cevaplayıcılardan kaynaklanabilecek eksikliklerin olması araştırmanın sınırlılıkları içerisinde yer almaktadır.
3.2.4. Araştırma Sorularının Hazırlanması ve Verilerin Toplanması İzmir il ve ilçedeki vergi idaresi personeli ile mükelleflerin vergi ile ilgili işlemlerini yapan serbest muhasebeci ve mali müşavirlere uygulanmak üzere iki farklı anket formu hazırlanmıştır.
Anket sorularının hazırlanmasında daha önceden yapılan anketlerden de faydalanılmıştır. Uygulanan ankette Avustralya’daki vergi mükelleflerine yapılan anket sorularından (Niemirowski ve diğerleri, 2003: 132- 165) ve Mükellef Eğilimleri Anketi sorularından (Güvenç ve Tuay, 2007) yararlanılmıştır.
Anket formu dört bölümden oluşmaktadır. Anket formunun ilk bölümünde, meslek mensuplarının, demografik özelliklerine ilişkin sorular yer almaktadır. Bu cinsiyet, yaş, meslek, çalışma süresi, eğitim düzeyinden oluşmakta ve muhasebe meslek mensuplarında bu sorulara ilaveten hizmet verdikleri mükellef sayısı, ne tür hizmetler verdikleri ve vergi uygulamalarındaki değişiklikleri nereden takip ettiklerini tespit etmeye yönelik sorular yer almaktadır. Anket formunun ikinci bölümünde, vergiye ve vergi uygulamalarına ilişkin bakış açılarını ölçmeye yönelik likert tipi sorular yönlendirilmiştir. Vergi idaresine uygulanan ankette 50 ve serbest muhasebeci ve mali müşavirlere uygulanan ankette 52 sorudan oluşan 5’li likert ölçeği soruları yer almaktadır. Anket uygulamasına katılanlar bu bölümde; 1- Tamamen Katılmıyorum, 2- Katılmıyorum, 3-Kararsızım, 4-Katılıyorum ve 5- Kesinlikle Katılıyorum seçenekleri ile değerlendirmelerde bulunmuşlardır. Üçüncü bölüm evet- hayır sorularından oluşmaktadır. Dördüncü bölüm ise sıralama sorularından oluşmaktadır.
Araştırmaya 17 Mayıs - 15 Haziran 2011 tarihleri arasında İzmir Vergi Dairesi Başkanlığı personeli ile 17 Mayıs- 30 Temmuz tarihleri arasında İzmir Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler Odasına kayıtlı bulunan meslek mensubu kişilere uygulanmıştır. SM ve SMMM’lere uygulanan anket uygulaması ayrıca Odanın internet sitesine de konulmuştur. Anket formunun geçerliliği ve
güvenilirliğini test etmek amacıyla pilot anket çalışması yapılmıştır. Bu şekilde ankette yer alması muhtemel hataların en aza indirilmesi amaçlanmıştır. Öncelikle İzmir Konak ve Basmane’de faaliyet gösteren SM ve SMMM’lere ve İzmir vergi daireleri arasından seçilen bir vergi dairesindeki memur, şef ve gelir uzmanlarına yüzyüze yöntemle pilot anket uygulaması yapılmıştır.
Araştırmanın pilot uygulaması Mayıs 2011’de yapılmıştır. Pilot uygulamadan elde edilen veriler analize tabi tutulmuş ve % 95 güven aralığında çıktığından anket uygulanabilir bulunmuştur. Anket verilerinin toplanması aşamasında anketler teker teker kontrol edilmiş ve cevapsız bırakılan anketler değerlendirmeden çıkarılmıştır. Değerlendirmeye uygun bulunan anketler teker teker numaralandırılmış ve böylece veri girişinde kolaylık sağlanması amaçlanmıştır. Örneklem kapsamındaki muhasebe meslek mensuplarından 399’una, İzmir Vergi Dairesi Başkanlığı personelden ise 331’ine uygulanan anketler kullanmaya elverişli bulunarak değerlendirmeye alınmıştır.