TEMİNAT MEKTUBU Tanım

Teminat mektubunda üçlü bir yapı söz konusudur. Temel ilişkide birbir-lerine karşı yükümlülükleri olan iki taraf ve temel ilişkide borç altına giren tarafın borcunu üstlenen üçüncü bir kişi olan banka vardır. Teminat mektubu bir sözleşmedir. Bu sözleşmenin alacaklısı aynı zamanda temel ilişkinin de alacaklısıdır. Borçlusu ise bankadır.

Banka ile garanti alan (muhatap) arasında akdedilen, bankanın genellikle müşterisinin (lehtar) talebi üzerine, muhatabın kabulü ile onun muhataba karşı asıl sözleşmede yükümlü olduğu edimi ifa etmemesi veya metinde düzenlenen başka bir riskin gerçekleşmesi durumunda belirli bir meblağa kadar ödemede bulunmayı taahhüt ettiği, bankaya bağımsız bir borç yükleyen sözleşmedir.

(Akyazan, 1974: 567) Kıymetli evrak değildir. (Şanlı ve Ekşi, 2005: 178)

216 TEMMUZ - AGUSTOS

Banka muhatap edimini, mektupta belirtilen meblağ ile lehtara karşı garan-ti altına almaktadır. (Taşpolat, 1989:21) Ticari hayatta alacağın teminat altına alınması tacirin kendini güvende hissetmesini sağlar. (Kuntalp, 1995: 265)

Alacağın rehin veya ipotek gibi kurumlarla teminat altına alınabilmesi çok sık karşılaştığımız durumlardır. Bu şekilde teminat alınmışsa teminatın paraya çevrilmesi ayrıca hukuki işlem gerektirmektedir. İcra yoluyla yapılan işlemler zaman alır ve teminat beklenenden daha düşük seviyede paraya çevrilebilir.

Bu durumda alacaklı alacağını tamamıyla karşılayamayabilir. Teminat mektu-bu diğer teminat türlerine göre daha sağlam ve hızlı bir yapıdır.

Teminat mektupları masrafsız ve hızlı bir şekilde paraya çevirme imkânı olma-sı sebebi ile ticari hayatta daha çok tercih edilmektedir. (Başara, 2009: 302)

Borçlunun temel ilişkideki yükümlülüğü bir miktar paranın ödenmesi ola-bileceği gibi bir işin yapılması şeklinde de olabilir. (Sayın, 2007: 11-12)Temel ilişki özel ya da kamusal karakterli bir sözleşme olabilir. (Tekinalp, 2009: 511)

1.2.Unsurları

Banka teminat mektuplarının hukuki niteliği olan garanti sözleşmesi Borç-lar Kanunu’nda bir sözleşme türü oBorç-larak düzenlenmemiştir. Başkasının fiilini taahhüt, garanti sözleşmesine en yakın düzenlemedir. Bu kapsamda teminat mektubu sözleşmesinin unsurları içtihat ve doktrin ışığında belirlenmelidir.

(Reisoğlu, 2007:170) Borçlar kanununda ayrıca bir düzenleme bulunmadı-ğından Borçlar kanunu “üçüncü kişinin filini üstlenme” başlıklı 128.maddesi kıyasen uygulanır.

a. Sözleşme ilişkisi kurulmalıdır

Banka teminat mektubunun hukuki niteliği garanti sözleşmesidir. Garan-ti sözleşmesi, tek tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. Bu nedenle sadece bankanın imzasını içerir. Sözleşmenin diğer tarafı olan muhatabın imzasını içermemektedir. (Kahyaoğlu , 1996: 45)

Bankanın muhataba yaptığı icap reddedilmemişse zımnen kabul edilmiş sayılır ve sunulan teminat mektubunun içeriğine uygun olarak teminat mek-tubu sözleşmesi kurulur. (Doğan, 2002: 17) Muhatabın teminat mekmek-tubunu teslim almasını zımni kabul olarak nitelendirebiliriz. (Reisoğlu, 2003: 90)

Teminat mektubu metni kural olarak şekle bağlı değildir. Ancak ispat hu-kuku açısından yazılı olması gerekir. Aksine hüküm yoksa imzasının ıslak imza olması zorunludur. Hukukumuzda imza incelemesinin fotokopi

üzerin-den yapılması kabul görmemektedir. Bu neüzerin-denle fotokopi veya fax ile düzen-lenmiş teminat mektubu hukuki sonuç doğurmaz. Banka teminat mektupları, sözleşmeden doğan bir teminat olarak kabul edildiğinden Elektronik İmza Kanunu’ nun 5. maddesi gereği elektronik imza ile düzenlenemezler. (Aral, 2009: 188-190) Yeni borçlar kanunu 14.maddesi güvenli elektronik imza ve onaylanmış fax vb iletişim araçları ile gönderilen ve saklanabilen metinlerin de yazılı şekle uygun olduğunu düzenlemiştir. (Demir, 2012: 10)

805 sayılı İktisadi Müesseselerde Mecburi Türkçe Kullanılması Hakkında Kanun gereği Türkçe düzenlenmelidir. Aynı zorunluluk yabancı ülkede kurul-muş Türkiye’de şubesi olan bankalar için de geçerlidir. (Bahtiyar, 2007: 1737) Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 04.12.2007 Tarih, 2006/8049 esas ve 2007/15338 sayılı kararında “(…)davalı bankanın metne İngilizce olarak yazılmış vade şartına dayanamayacağına” hükmetmiştir.

b. Risk önceden belirlenmelidir

Banka teminat mektubu sözleşmesi ile lehtarın teminat mektubu metninde belirtilen olaya bağlı riskler güvence altına alınmaktadır. (Arkan, 1992: 61) Banka teminat mektubu ile garanti edilen risklerin hangi ilişkiden kaynakla-nabilecek riskler olduğu taraflarca önceden belirlenmelidir. (Doğan, 2005: 40)

Yargıtay 19.HD. 18.12.2000 Tarih, 7107 Esas ve 8738 sayılı kararında, “(...) Gerçekten bir sözleşmenin geçerli olması için, onun taraflara yüklediği hak ve borçların tereddüde yer vermeyecek şekilde açık, başka bir deyimle konusunun gereği ve yeteri kadar belli ve sınırlı olması gerekir” ifadesine yer vermiştir.

Riskin önceden belirlenebilir olması gerektiği Yargıtay Hukuk Genel Ku-rul’un 28.11.2001 Tarih, 2001/19-998 Esas ve 2001/1088 sayılı kararında da

“(...) doğmuş ve doğacak her türlü borcun garanti edildiğinden söz etmek, boyutları belli olmayan ( belirsiz ) bir edimin garantisi anlamına gelir ki, bu da garanti sözleşmesiyle bağdaşmaz.” açıkça ifade edilmiştir.

Teminat mektubu düzenlendikten sonra lehtar ile muhatabın teminat mektu-bunda sözü edilen sözleşme şartlarını değiştirmeleri, lehtarın yeni yükümlülükler üstlenmesi, garanti edilen riskin kapsamı dışında kalmaktadır. (Arkan, 1992: 75)

Yargıtay 19. HD. 14.12.1999 Tarih, 1999/4793 Esas ve 1999/7676 sayılı kararında da benzer görüşte kalarak “(…) öte yandan garanti verenin muva-fakati olmadan esas akdi ilişkideki koşulların borçlu aleyhinde ağırlaştırıl-ması veya borçlunun yeni yükümler üslenmesi garanti edilen riskin kapsamı dışında kalır” şeklinde hüküm kurmuştur.

218 TEMMUZ - AGUSTOS

Hukuk Genel Kurulunca verilen diğer bir kararında da “(…)Tarafların kar-şılıklı iddia ve savunmalarına, dosyadaki tutanak ve kanıtlara, bozma kara-rında açıklanan gerektirici nedenlere ve özellikle; teminat mektubunda yazılı riskin yorum yoluyla değiştirilemeyeceği ve genişletilemeyeceği hususunun açık bulunmasına,” diyerek “risk”in yorum yoluyla da genişletilemeyeceğine hükmedilmiştir. (YHGK 28.1.2007, 2007/11-852, K.2007/892)

Ancak banka sadece sözleşme tutarını bilerek riski üstlenmişse sözleşme bedelini artırmayan asıl sözleşmenin esaslı şartlarında yapılan değişiklik ban-kayı yükümlülükten kurtarmaz. (Akyol, 2006: 57)

c. Vaat edilen meblağ belirli olmalıdır

Banka tarafından üstlenilen risk karşılığında ödenecek meblağ belirli ol-malıdır. Meblağın yazı ile de yazılması ortaya çıkacak ihtilafın çözümünde yardımcı olacaktır aynı zamanda maddi hata yapılmasını sona erdirecektir.

(Kahyaoğlu, 1996: 52)

Riskin gerçekleşmesi ile birlikte lehtar belirtilen tutarı almaya hak kazanır.

Ayrıca bankanın riskin gerçekleştiğini araştırma zorunluluğu yoktur. Banka ilk yazılı talepte meblağı ödemek zorundadır. (Arkan, 1992: 61)

Ödenmesi vaat edilen meblağın, riskin gerçekleşmesi sonucunda ortaya çıkan zararın tazmini niteliğinde olduğu (Reisoğlu, 1963: 72) ya da temel ilişkiden bağımsız bir para borcu olduğu doktrinde savunulmaktadır. (Doğan, 2005: 193, Kahyaoğlu, 1996: 60) Garanti mektubu ile ödenmesi vaat edilen tutar temel ilişkiden bağımsız olmasına rağmen soyut borç taahhüdü niteli-ğinde değildir. Garanti, teminat sebebinden soyut bir işlem olmayıp, teminat amacı başka bir işlemin garantisi niteliğindedir. (Tekinalp,2009: 512)

d. Bağımsız bir sözleşmedir

Banka teminat mektubunun bu özelliği onu feri yükümlülük içeren teminat amaçlı kefalet gibi diğer benzer sözleşmelerden ayırt eder. (Doğan, 2005: 42) Bu-radaki bağımsızlık, bir sözleşmenin varlığının ve içeriğinin başka bir sözleşmeye bağlı olmamasıdır. (Erdoğan, 2000: 48-49) Garanti, hangi ilişkiden doğan riziko-nun güvence altına alındığını göstererek ferdileşmektedir. (Arkan, 1992: 64)

1.3. Tarafları

a. Garanti veren - banka

Teminat mektuplarında garanti veren sıfatı genellikle bankalar tarafından kul-lanılmaktadır. Bunun nedeni gerek teminat mektuplarının güçlerini arkalarında bulunan bankaların saygınlığından almaları ve gerek 2886 sayılı Devlet İhale Ka-nunu ve gerekse 4734 sayılı Kamu İhale KaKa-nunu’nda sunulacak teminat mektup-larının bankalarca düzenlenmesi zorunluluğudur. (Barlas, 1986: 51)

Gayri nakdi kredi ilişkisi olduğu için bankacılık kanununa tabidir. Kredi limiti üzerinde bir tutarda düzenlense bile geçerlidir. (Reisoğlu, 2003: 86 )

Yargıtay HGK. 21.03.1962 Tarih, E. T/10 Esas ve 19 sayılı kararında“davacı-nın bu iddiası iyi niyet kaideleri ile asla bağdaşmaz. Başka bir deyimle davacı bu isteğinde iyi niyetli olarak telakki etmeye imkân yoktur” demek suretiyle limiti üzerinde olan kredileri de geçerli saymıştır. Dikkat edilmesi gereken nokta muha-tabın kötüniyetli olmaması gerektiğidir. Muhatap, kredi sınırının aşılarak teminat mektubu düzenlendiğini biliyor veya bilebilecek durumda ise iyiniyetli sayılmaz.

Muhatabın kötü niyeti olması hali bankanın teminat mektubu nedeniyle muhataba ödeme yükümlülüğü doğmayacaktır. (Arkan, 1992: 71)

Kredi limitine göre farklı organlar yetkili olacaktır. Bank. K m.51 çerçeve-sinde kredi açma konusunda yetki yönetim kuruluna aittir. Bu yetki alt birim-lere genel müdürlük veya şubebirim-lere verilebilir. (Güney, 2012: 89)

b. Muhatap-teminat alan

Muhatap hem asıl ilişkinin hem de garanti sözleşmesinin tarafıdır. (Kahya-oğlu, 1996: 23, Reis(Kahya-oğlu, 2003: 25) Temel ilişki nedeniyle lehtarın yükümlü-ğünü yerine getirilmemesi riskine karşılık banka, muhataba garanti vermekte ve bu garantinin hükümlerini düzenleyen teminat mektubunu muhataba sun-maktadır. (Doğan, 2005: 95) Kamu, gerçek veya tüzel kişiler muhatap taraf olabilir. (Barlas,1986: 51) Garanti verenle muhatap aynı kişi olursa, hukuki sonuç doğmaz. (Barlas,1986: 52)

c. Lehtar

Lehtar, fiili banka tarafından taahhüt edilen kişidir. (Akyazan, 1969: 16) Bankanın kredi müşterisidir ve temel ilişkide yükümlülük altına giren kişidir.

(Erdoğan, 2000: 51) Muhataba hitaben teminat mektubu düzenlenmesi hu-susunda talepte bulunan kişidir. Lehtar gerçek veya kamu hukuku ya da özel hukuk tüzel kişisi olabilir. Lehtar birden fazla kişi de olabilir. Teminat

mektu-220 TEMMUZ - AGUSTOS

bunu ödeyen bankanın, kontrgaranti veya sebepsiz zenginleşmeye dayanarak lehtara rücu edebileceği göz önüne alındığında, lehtar fiil ehliyetine sahip ol-malıdır. Ancak lehtarın ehliyetsiz olması, teminat mektubu sözleşmesini ge-çersiz hale getirmez. Nitekim lehtar ile banka arasındaki ilişkinin gege-çersizliği teminat mektubu sözleşmesini etkilemez. (Arkan, 1992: 70)

Banka’nın kendi borcu için teminat mektubu vermesi hukuki bir sonuç do-ğurmayacaktır. Yargıtay farklı bir kararında bir bankanın düzenlediği süresiz ve kati teminat mektubuna dayanarak, o banka lehine ihtiyati haciz kararı ve-rilmesinde usulsüzlük bulunmadığına hükmetmiştir. ( Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 09.06.2004 t., E. 2004/4-351, K. 2004/339 )

2. TEMİNAT MEKTUBUNUN HUKUKİ NİTELİĞİ