İŞ KAZASI TANIMI

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu madde 3’te iş kazası “işyerin-de veya işin yürütümü ne“işyerin-deniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya

31 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişi, Elektrik ve Elektronik Müh.

Makale Geliş Tarihi: 06.06.2016 Yayın Kurulu Kabul Tarihi: 05.09.2016

*

*

vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olay” olarak ta-nımlanmıştır. 5510 sayılı Kanun’da ise iş kazası tanım olarak biraz daha dar kalıplara sokulmuş ve iş kazası sayılan durumlar Kanunda tek tek sayılmıştır.

5510 sayılı Kanun’un 13’üncü maddesinde İş kazası;

 sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,

 İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,

 Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dı-şında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın ge-çen zamanlarda,

 5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocu-ğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

 Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş ge-lişi sırasında,

meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olay olarak tanımlanmıştır.

5510 sayılı Kanuna göre bir kazanın iş kazası sayılabilmesi için üç unsuru taşıması şarttır. Bu unsurlar şu şekildedir;

 Kazayı geçirenin sigortalı olması veya sigortalı sayılması,

 Kazanın yukarıda saydığımız yerlerde, durumlarda veya zamanlarda meydana gelmesi.

 Kazanın sigortalının ölümüne sebep olması veyahut sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getirmesi

a. Kazayı Geçirenin Sigortalı Olması

Bir olayın iş kazası olarak nitelendirilmesi için öncelikle ölen veyahut ruhen ya da bedenen zarar görenin sigortalı olması şarttır. 5510 sayılı Kanun’un 4’üncü maddesinde kimlerin sigortalı sayıldığı ve aynı kanunun 6’ıncı maddesinde kimle-rin sigortalı sayılmadığı belirtilmiştir. 4’üncü maddede belirtilenler işe başladıkla-rı tarih itibariyle sigortalı sayılırlar. Bundan dolayı söz konusu madde kapsamında bulunanlar işe başladıkları anda herhangi bir kazadan dolayı ruhen ya da bedenen zarara uğrarlarsa bu iş kazası sayılır. Bir kazanın iş kazası olarak değerlendirilebil-mesi için kazalının Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirildeğerlendirilebil-mesine veya belli bir prim gün sayısının dolmasına gerek yoktur. İşe başlayan biri hemen birkaç saat içinde kaza geçirirse bu iş kazası olarak değerlendirilir.

TEMMUZ - AĞUSTOS 2016 ²⁸⁹ Bu durumda kimlerin sigortalı sayılmadığı büyük önem arz etmektedir.

Çünkü 5510 sayılı Kanuna göre sigortalı sayılmayan birinin çalıştırılması ve kaza geçirmesi durumunda bu kaza iş kazası sayılamaz. Bununla beraber bazı istisnalar söz konusudur. Örnek olarak 5510 sayılı Kanun 5’inci maddesi kap-samında çıraklar ve İŞKUR tarafından verilen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan kursiyerler³² verilebilir. Söz konusu madde ve bazı özel düzenlemeler kapsamına girenlerin geçirmiş oldukları kazalar iş kazası sayılmakta ve kanun kapsamında kendilerine tanınan hak ve yardımlar-dan yararlanabilmektedirler.

21. Yargıtay Hukuk Dairesinin “... kazaya uğrayan ile Orman Bakanlığı ara-sında bir hizmet akdi ilişkisi bulunmadığı gerekçesiyle kazanın iş kazası olarak nitelendirilemeyeceği” (Yargıtay 21.Hukuk Dairesi, 1997) kararı iş kazası ve iş ilişkisi arasındaki bağlantıyı ortaya koymuştur. Özellikle yargı kararlarında bir olayın iş kazası sayılabilmesi için bir iş ilişkisinin varlığının olması ve bundan dolayı sigortalılık halinin mevcudiyeti şartı dile getirilmektedir. Söz konusu iş ilişkisinin bir sözleşmeye bağlanması veya tam zamanlı bir iş ilişkisi olması şart değildir(Yargıtay 21.Hukuk Dairesi, 2000). Bununla beraber sigortalılık halinin gerçek olması gerekmektedir. Kişinin çalışmaksızın sadece göstermelik olarak si-gorta primlerinin yatması durumu ülkemizde yoğun şekilde görülen bir durumdur.

Söz konusu kâğıt üzerinde sigortalılık halinin tespit edilmesi durumunda bu şekil-de göstermelik sigorta yapılan birinin geçirdiği kaza iş kazası sayılmaz.

b. Kazanın 5510 sayılı Kanun Madde 13’te belirtilen Sınırların İçin-de Olması

Sosyal Sigorta noktasında bir kazanın iş kazası olarak sayılabilmesi için ka-zalının sigortalı olmasının yanı sıra kazanın 5510 sayılı Kanun’unun 13’üncü maddesinde belirtilen hal ve zamanlarda meydana gelmesi gerekmektedir. So-rumuzun müşterinin işyerinde geçirdiği kazanın iş kazası sayılıp sayılmadığı olduğundan dolayı özellikle 5510 sayılı Kanunun 13’üncü maddesinin a,b ve c bentleri üzerinde duracağız.

32 T.C. Yasalar 2006 Madde 5: b-)5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler hakkında iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortası; meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler ile 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 46 ncı maddesine tabi olarak kısmi zamanlı çalıştırı-lan öğrencilerden aylık prime esas kazanç tutarı, 82 nci maddeye göre belirlenen günlük prime esas kazanç alt sınırının otuz katından fazla olmayanlar hakkında ise iş kazası ve meslek hastalığı sigortası uygulanır.

e-Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan kursiyerler, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar ve bunlar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası ile bunlardan bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda olmayanlar hakkında ayrıca genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır.

1

1

5510 sayılı Kanun madde 13/a’ya göre “Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada” meydana gelen sigortalının ölümüne veyahut sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olaylar iş kazasıdır. Söz konusu Kanun’un 11’inci maddesinde işyerinin tanımı “sigortalı sayılanların maddî olan ve olmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları” yerler olarak yapılmaktadır. Tanımı biraz açmak gerekirse; işyeri maddi olan, üretilen mal veya hizmet için kullanılan yapı, bina, iş ekipmanı, tezgâh, ofis, hammadde vb. ile maddi olmayan tecrübe, teknolojik gelişim, teknik bilgi, pazar sahası vb. unsurlar ile birlikte sigortalıların çalıştığı yerler olarak tarif edilebilir. Bu-nunla beraber aynı maddenin devamında “İşyerinde üretilen mal veya verilen hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütle-nen işyerine bağlı yerler, dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden veya meslek eğitimi yerleri, avlu ve büro gibi diğer eklentiler ile araçlar da işyerinden” sayılacağı belirtilmiştir.

Sigortalının işe başlamasından itibaren her işyerine girdiğinde işye-rinden çıkana kadar geçen sürede meydana gelen bütün kazalar iş kazası sa-yılmaktadır. Kazanın sigortalının çalışırken veya ara dinlenmedeyken veyahut iş saatleri içerisinde hatta iş saatleri dışında meydana gelmesinin bir önemi yoktur. Kazanın işyerinde meydana gelmesi olay ile zarar arasında uygun illi-yet bağının bulunması durumunda iş kazası sayılması için illi-yeterlidir.

5510 sayılı Kanunun 13/b maddesinde “işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yü-rütmekte olduğu iş nedeniyle” meydana gelen kazaların iş kazası sayıldığı belirtilmiştir. Bu noktada kazanın işyerinde meydana gelmesi şart değildir.

Bu hüküm kapsamında sigortalının işveren tarafından veya iş nedeniyle işyeri dışında bir yere gitmesi halinde geçirdiği kaza iş kazası sayılmaktadır. Aynı maddenin c bendine göre sigortalının kaza meydana geldiği zaman diliminde asıl işini yapması şart değildir. Söz konusu madde “bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda” meydana gelen kazaları da iş kazası olarak saymaktadır. Yalnız bu hüküm kapsamında sigortalının ge-reksiz riskler almaması ve hayatın normal akışının dışına çıkmaması şarttır.

c. Kazanın Ölüme veya Bedenen ya da Ruhen Engelle Neden Olması 5510 sayılı Kanuna göre bir kazanın iş kazası olarak sayılabilmesi için yukarıdaki şartları sağlaması yanı sıra ölüme sebep olması veyahut sigorta-lıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getirmesi şarttır.

TEMMUZ - AĞUSTOS 2016 ²⁹¹ Her türlü, yaralanma, sakatlanma, uzuv kaybı, körlük, kırık, yanık, iç kanama, beyin sarsıntısı, iç organlarda zarar, yüzde veya çeşitli yerlerde kalıcı yara iz-lerinin oluşması, fiziki görünüşün değişmesi veya görme, işitme, duyma gibi duyuların azalması vücut bütünlüğüne bedenen zarar veren durumlar olarak sıralanabilir. Bunlarla beraber vücut bütünlüğüne ruhen zarar veren; akıl has-talığına, kısa veya uzun süreli hafıza kaybına, kronik sinir rahatsızlığına vb.

zararlara sebep olan kazalar da iş kazası sayılmaktadır.

Sigortalının işyerinde geçirdiği kazanın iş kazası sayılmasında olay ile za-rar arasında uygun illiyet bağının bulunması yeterlidir. Meydana gelen kazada sigortalının ağır kusuru hatta kastı dahi olabilir. Sigortalının kaza olmasın-da kastının veya ağır kusuru olması kazanın iş kazası sayılması için engel değildir. Yargı kararlarında sigortalının işyerinde sarhoş çalışmak gibi ağır kusurunun olması (Y.9.HD, 23.03.1992, 1991-12579/1992-3624), bilerek ve isteyerek kendisini bedenen veya ruhen zarara uğratması hatta öldürmesinin bile iş kazası sayılacağı, olayın salt işyerinde meydana gelmesi durumunda bile, sigortalının gördüğü işle ilgili ve işverenin kusurundan kaynaklanmamış olmasına rağmen iş kazası sayılacağı dile getirilmiştir(Yargıtay 10.Hukuk Da-iresi, 2004).

Bu noktada sigortalının;

 sigortalının üretim atölyesinde presse parmağını sıkıştırması,

 işçi lokalinin elektrik arızalarının giderilmesi çalışması sırasında kalp kri-zi geçirmesi durumunda vefat etmesi(Yargıtay 13.Hukuk Genel Kurulu, 2004),

 bahçesinde top oynarken sakatlanması,

 soyunma odasında başka bir çalışanla kavga etmesi sonucu yaralanması,

 gece bekçiliği yaparken beyin kanaması geçirerek felç olması(Yargıtay 21.Hukuk Dairesi, 2002),

 yıkanma yerinde ayağının kayması sonucu bileğini bükmesi,

 görevli olarak başka bir ile giderken bindiği uçağın düşmesi sonucu sigor-talının ölmesi(Yargıtay 9.Hukuk Dairesi, 1981)

 işyerindeyken silahlı saldırı sonucu yaralanması,

 hatta işyerinde intihar etmesi(Yargıtay 10.Hukuk Dairesi, 2004) dahi biri iş kazasıdır.

3. MÜŞTERİNİN İŞYERİNDE GEÇİRMİŞ OLDUĞU KAZA İŞ